4.2.1. Ciekawostki ogólne

 Symbolika drzew

Drzewa od niepamiętnych czasów odgrywały ważną rolę w życiu duchowym człowieka. Kiedyś były przedmiotem wielu kultów religijnych, dziś są natchnieniem artystów. Cieszą się wielkim sentymentem wśród ludzi, którzy często nadają im rangę pomników przyrody. Czasami drzewo w bardzo spektakularny sposób przypomina, że jest przyjacielem człowieka. Nie tak dawno, podczas pamiętnej tragedii z jedenastego września 2001 r., potężny stary platan rosnący w pobliżu World Trade Center przyjął na siebie gigantyczną siłę uderzenia walącej się wieży i w ten sposób ocalił zabytkowy kościół, a być może także i wielu przebywających w pobliżu ludzi. W tej nierównej walce gigantów platan poległ. Ale kościół ocalał. Władze NY jako swoisty akt wdzięczności postanowiły wybudować pomnik bohaterskiemu drzewu.

 Najbardziej spektakularne organizmy wszechczasów

Drzewa są fascynujące pod wieloma względami. W szczególności są to najwyższe, najmasywniejsze i najbardziej długowieczne organizmy, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi. Poniżej zamieszczono porównanie drzew w tych właśnie trzech kategoriach z gigantami ze świata zwierząt oraz z człowiekiem. Podane tu liczby wraz ze źródłami ich pochodzenia można znaleźć w dodatku Rekordy.

Na początek przyjrzyjmy się wysokości. Człowiek jak wiadomo może mierzyć do około 2.2m wzrostu, najwyższe żyjące obecnie zwierzę lądowe - żyrafa - osiąga 6m wysokości, największe zwierzęta lądowe wszechczasów to dinozaury; dochodziły one do kilkanastu metrów wysokości (brachiozaur) i do 28m długości (diplodok), wreszcie największe zwierzę jakie kiedykolwiek zamieszkiwało naszą planetę - płetwal błękitny - osiąga 33m długości. I tu lista się kończy. Porównując powyższe wyniki z wysokościami uzyskiwanymi przez najwyższe żyjące obecnie drzewa czyli mierzące ok. 115m sekwoje wieczniezielone dochodzimy do wniosku, że w "konkurencji wysokościowej" drzewa nie tylko nie mają sobie równych, ale ich przewaga nad wszystkimi pozostałymi organizmami jest ogromna: 3.5 raza w stosunku do płetwala błękitnego i ponad 50 razy w stosunku do człowieka! Co więcej, okazuje się, że podana wysokość 115m nie stanowi dla drzew jakiejś nieprzekraczalnej granicy. W przeszłości były już notowane osobniki kilkanaście lub nawet trzydzieści kilka metrów wyższe! Graniczna wysokość, jaką mogą osiągać drzewa jest szacowana na około 140m. Wynika ona z zasad fizyki, a dokładniej z tego, że naczynia włosowate nie są w stanie wyżej wypompować wody, której słup urywa się pod własnym ciężarem (inaczej mówiąc lepkość cieczy zaczyna przy tej wysokości przegrywać z grawitacją).
♦ Najwyższe drzewo wszechczasów. Najwyższe zarejestrowane w całej historii drzewo to ścięty w Australii w 1885 r. eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans), którego wysokość wynosiła 143m! Wartość ta odpowiada mniej więcej podanej wyżej granicznej wysokości, jaką mogą osiągać drzewa.
♦ Drugie najwyższe drzewo wszechczasów. Był nim prawdopodobnie mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) o wysokości 135m.
♦ Najwyższe żyjące drzewo świata. Rekordową wysokość, wynoszącą 115.61m, posiada sekwoja wieczniezielona (Sequoia sempervirens) o nazwie Hyperion. Drzewo rosśnie w Parku Narodowym Sekwoi w Kaliforinii (USA). Tuż za nim plasują się dwie kolejne sekwoje (zresztą odkryte wraz z Hyperionem przez Chrisa Atkinsa i Michaela Taylora w 2006 r.): Helios - 114.58m i Icarus - 113.14m. Do niedawna przez wiele lat za najwyższe drzewo świata uznawano Stratosferycznego Giganta - również sekwoję wieczniezieloną rosnącą na terenie Redwood National and State Parks; drzewo to przy średnicy pnia wynoszącej 5.18m mierzy 113.11m wysokości. Więcej na ten temat - patrz rozdział Aktualności. Po sekwojach najwyższymi drzewami świata są osiągające 100-110m wysokości daglezje zielone oraz (Pseudotsuga menziesii) i eukaliptusy królewskie (Eucalyptus regnans).
♦ Najwyższe żyjące drzewo liściaste świata. Jest nim rosnący na Tasmanii, 101m eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans) o nazwie Centurion.
♦ Najwyższe drzewo w Europie. Najwyższy jest w tej chwili rosnący w Mata Nacional Vale de Canas w Portugalii eukaliptus różnobarwny (Eucalyptus diversicolor) o wysokości 75m. Drugie miejsce, z wysokością 65m, zajmuje rosnący w Hiszpanii eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus).
♦ Inne najwyższe drzewa w Europie. Tylko kilka metrów niższa od w/w eukaliptusa różnobarwnego była legendarna jodła pospolita (Abies alba) ze Schwarzwaldu (Niemcy) - ścięta w 1908 r. mierzyła ona ok. 68m wysokości. Było to prawdopodobnie najwyższe notowane kiedykolwiek rodzime drzewo w Europie. Inna jodła pospolita, rosnąca niegdyś w Bośni i niestety także już nie żyjąca mierzyła 65m. Kolejne po eukaliptusach miejsca na liście najwyższych drzew Europy zajmują rosnąca w Szkocji jodła olbrzymia (Abies grandis) o wysokości 64.3m oraz także rosnąca w Szkocji daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii) o wysokości 63.8m. Najwyższym rodzimym drzewem w Europie jest prawdopodobnie świerk pospolity (Picea abies) rosnący w Słowenii. Drzewo to mierzy prawie 63m wysokości.
♦ Najwyższe drzewa w Polsce. Najwyższym notowanym kiedykolwiek drzewem w Polsce była tzw. Gruba Jodła. Była to rosnąca jeszcze na początku ubiegłego stulecia na stokach Babiej Góry jodła pospolita (Abies alba). To olbrzymie drzewo, mierzące ok. 60m wysokości i ponad 2m średnicy pnia, spłonęło w 1914 r. podpalone prawdopodobnie przez chcących się ogrzać pasterzy. Obecnie najwyższymi drzewami w naszym kraju są daglezje zielone (Pseudotsuga menziesi). Rekordowy osobnik rośnie na terenie Gór Bardzkich w Sudetach i mierzy 59.4m wysokości. Spośród rodzimych gatunków najwyższe znane autorowi rodzime drzewo to Jodła Stadnickiego czyli jodła pospolita rosnąca w lasach Pasma Radziejowej niedaleko Rytra w woj. małopolskim i mierząca 55.3m wysokości (ŁW+PW, 2023, laser). Rekordzistce bardzo niewiele ustepuje świerk pospolity (Picea abies) o wysokości 55.07m, rosnący w pobliżu miejscowości Bardo w Sudetach i odkryty przez zespół MGGP Aero w 2021 r. Wśród drzew liściastych rekord należy do rosnącego w pobliżu Tarnowa buka pospolitego (Fagus sylvatica) i wynosi 45.5m; drzewo to zostało odkryte przez Łukasza i Przemysława Wilków w 2023 roku.

Przejdźmy teraz do "kategorii wagowej". U człowieka maksymalna masa to mniej więcej 250kg, najcięższe żyjące obecnie zwierzę lądowe - słoń afrykański - może ważyć do 7 ton, najcięższe zwierzę lądowe wszechczasów - brachiozaur - osiągał około 60 ton, zaś najcięższe zwierzę jakie kiedykolwiek żyło na Ziemi - płetwal błękitny - waży 150-200 ton. Znów zatem do walki z drzewami ze strony zwierząt staje płetwal błękitny. Tym razem ma się mierzyć z najcięższymi drzewami, a są nimi mamutowce olbrzymie. Drzewa te osiągają masę około 1400 ton, a więc co najmniej 7-krotnie przewyższającą masę płetwala błękitnego i ok. 5600 razy większą niż maksymalna masa człowieka! Wygrana drzew jest więc jeszcze bardziej miażdżąca (tym razem w dosłownym znaczeniu ;-) niż w przypadku wysokości. To jednak jeszcze nic. Jeśli uwzględnimy tzw. osobniki klonalne, czyli zbiory drzew stanowiących odrośla wspólnego systemu korzeniowego (a więc de facto tworzące wraz z tym systemem korzeniowym jeden wspólny organizm o identycznym kodzie genetycznym), to okaże się, że najbardziej masywna jest rosnąca w stanie Utah w USA topola osikowa o nazwie Pando (inaczej The Trembling Giant), której łączna masa wynosi aż... 6.5 tys. ton! Drzewo to stanowi najcięższy znany organizm, jaki kiedykolwiek istniał na Ziemi!
♦ Najcięższy organizm (klonalny) wszechczasów. Jest nim wspomniana wyżej, rosnąca w stanie Utah w USA topola osikowa (Populus tremuloides) Pando. Ten posiadający około 47 tysięcy pni, klonalny osobnik pokrywa powierzchnię 43 ha i waży łącznie 6.5 tys. ton! Co ciekawe, pod względem zajmowanej powierzchni Pando zdecydowanie ustępuje rosnącej we Wschodnim Oregonie opieńce miodowej, której grzybnia obejmuje aż 965 ha (9.65 km2)! Mimo tak ogromnych rozmiarów grzyb ten waży znacznie mniej niż rekordowa osika, bo "tylko" 605 ton.
♦ Największe objętościowo (nieklonalne) żyjące drzewo świata. Jest nim mamutowiec olbrzymi (Sequioadendron giganteum) o nazwie General Sherman. Drzewo to, rosnące na terenie Narodowego Parku Mamutowców w górach Sierra Nevada w USA, przy wysokości 84m i średnicy pnia 7.7m (u podstawy 11.1m) posiada objętość 1487m³, co daje masę 1385 ton! Mimo tak ogromnych rozmiarów, General Sherman nie jest największym zarejestrowanym mamutowcem; wymiary innego, nieżyjącego już osobnika o nazwie Ojciec Lasu, który przewrócił się zanim biały człowiek przybył do Kaliforni, a którego pień do dziś leży w głębi doliny, ustalono na 135m wysokości i 12m średnicy pnia!

♦ Najgrubsze żyjące drzewo świata. Jest to rosnący w Santa María del Tule w stanie Oaxaca w Meksyku cypryśnik meksykański (inaczej Drzewo Montezumy; Taxodium mucronatum). Trudno wyobrażalny obwód pnia tego giganta wynosi ponad 44m (Φ 14.05m)! Cypryśnik z Santa María del Tule jest też jednym z największych objętościowo drzew świata; objętość jego korony wynosi 816.8m³, a szacunkowa masa to około 637 ton. Wiek drzewa jest szacowany na 1450-1600(2000) lat. (Wszystkie dane podane za Wikipedią.) Nieco mniejszą grubość (do ok. 11m średnicy) osiągają afrykańskie baobaby (Adansonia digitata) i rosnące na Wyspach Kanaryjskich draceny smocze (Dracaena draco).
♦ Najgrubsze żyjące drzewa w Polsce. W tej chwili (2023 r.) najgrubszym drzewem w Polsce jest platan klonolistny "Olbrzym", rosnący w miejscowości Chojna w woj. zachodniopomorskim. Drzewo to posiada pień o obwodzie 10.94m (Φ 3.48m). Przez długie lata za najgrubszy był powszechnie uznawany rosnący w miejscowości Mielno k. Tarnawy (gm. Zabór, powiat zielonogórski) dąb szypułkowy (Quercus robur) Napoleon, którego obwód pnia wynosił w 2009 r. 10.75m (Φ 3.42m). Drzewo zakończyło swój żywot w nocy z 14 na 15 listopada 2010 r. w pożarze, podpalone prawdopodobnie przez wandali.
♦ Największe objętościowo (i najmasywniejsze) żyjące drzewo w Polsce. Pomimo ogromnego obwodu pnia, pod względem objętości drewna (a więc i masy) to nie Napoleon był naszym największym drzewem. Był nim inny dąb szypułkowy - rosnący w rezerwacie przyrody Buczyna Szprotawska niedaleko miejscowości Piotrowice (woj. lubuskie), 750-letni dąb Chrobry. Miał on kolumnowy pień o obwodzie 10.07m (Φ 3.21m) i zajmował objętość 90m³, co poza 1. miejscem w Polsce dawało mu 3. miejsce w Europie. Chrobry zamarł w 2020 r., 6 lat po podpaleniu go przez wandali.
♦ Najcięższy owoc na świecie. Tworzy go jedna z palm - należąca do klasy jednoliściennych (dokł. do rodziny Arekowatych - Arecaceae) Lodoicja seszelska (Lodoicea maldivica). Przypominający rozmiarami arbuz, podwójny pestkowiec tej palmy może ważyć nawet 20kg!

Trzecia kategoria to długowieczność. Maksymalny wiek człowieka to jak wiadomo około 100 lat. Wśród zwierząt lądowych (dokładniej wodno-lądowych) najdłużej żyją niektóre gatunki żółwi - do 300 lat. Za najbardziej długowieczne organizmy zwierzęce świata są uważane niektóre gatunki koralowców głębinowych, mogące dożywać nawet do 4200 lat. Tymczasem najstarsze żyjące obecnie (nieklonalne) drzewa - sosny sędziwe - osiągają wiek 4800 lat, a w przeszłości były znajdowane ich szczątki liczące nawet 7000 lat! Okazuje się zatem, że również w kategorii długowieczności drzewa są bezkonkurencyjne - ich przewaga nad człowiekiem wynosi tu co najmniej 50:1, w stosunku do żółwi jest to 17:1, a w przypadku koralowców głębinowych 1.14:1. I znów jeśli uwzględnimy organizmy klonalne, przewaga drzew staje się jeszcze większa. Wymieniona w poprzednim punkcie topola osikowa Pando jest datowana wg różnych szacunków na 12-80 tysięcy lat!
♦ Najstarszy organizm wszechczasów (klonalny). Jest nim wymieniona wyżej (a także w poprzednim punkcie jako najcięższy znany organizm wszechczasów) topola osikowa (Populus tremuloides) Pando, rosnąca w stanie Utah w USA. Wiek tego klonalnego organizmu szacuje się na 12-80 tysięcy lat! (Uwaga. Podany wiek nie dotyczy pojedynczych osobników, ale całego organizmu, złożonego ze wspólnego systemu korzeniowego oraz tworzonych przez niego naziemnych drzew-kolnów. Można więc powiedzieć, że obserwowane naziemne drzewa to relatywnie młode klony, będące częścią rekordowo starego organizmu.)
♦ Najstarszy żyjący krzew świata. Kolejnym rekordzistą w kategorii długowieczności jest rosnący na pustyniach Arizony krzew kreozotu, którego wiek jest szacowany na około 11700 lat! (Uwaga. Drewno kreozotu nie tworzy słoi, a więc w jego przypadku nie znajduje zastosowania klasyczna metoda ustalania wieku. Podana liczba jest więc obarczona stosunkowo dużym marginesem błędu.)
♦ Jedne z najstarszych żyjących drzew w Europie (klonalnych). W 2008 roku naukowcy odkryli w górach zachodniej Szwecji (przy granicy z Norwegią) grupę około 20 świerków pospolitych liczących (jako organizmy klonalne - patrz uwaga wyżej) ponad 8000 lat! Po dokładnej weryfikacji okazało się, że jedno z drzew jest jeszcze starsze i liczy aż 9550 lat!!! Więcej informacji na ten temat - patrz rozdział Aktualności.
♦ Najstarsze żyjące drzewo świata (nieklonalne). Jest to nienazwany osobnik należący do gatunku sosna sędziwa (Pinus longaeva), rosnący w Górach Białych (USA) i liczący ponad 5000 lat! Nieco młodsza jest rosnąca w tych samych górach inna sosna sędziwa o nazwie Matuzalem (ang. Methuselah) - jej z kolei wiek szacuje się na 4850 lat. Oprócz dwóch powyższych, na terenie Stanów Zjednoczonych rośnie jeszcze kilka innych sosen sędziwych przekraczających 4000 lat. Okazuje się zresztą, że są to "młodzieniaszki" w porównaniu ze znalezionymi w ich najbliższej okolicy obumarłymi egzemplarzami, w których naliczono bez mała 7000 słoi!
♦ Inne najstarsze żyjące drzewa świata. Należy do nich z pewnością rosnący w Chinach miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), którego wiek jest szacowany na 3400 lat. Podobną długość życia - ok. 3000 lat - osiągają mamutowce olbrzymie (Sequioadendron giganteum), nieco mniejszą - ponad 2000 lat - sekwoje wieczniezielone (Sequoia sempervirens).
♦ Najstarsze drzewo w Europie (nieklonalne). Jest nim rosnący w miejscowości Fortingall w Szkocji cis pospolity (Taxus baccata) liczący około 2000(-3000) lat.
♦ Najstarsze drzewo liściaste w Europie. Prawdopodobnie jest to rosnący w Niemczech ok. 1400-letni dąb szypułkowy (Quercus robur).
♦ Najstarsze drzewo w Polsce (nieklonalne). Także polskie najstarsze drzewo to cis pospolity. Rośnie on w Henrykowie Lubańskim i liczy około 1270 lat.
♦ Najstarsze drzewa liściaste w Polsce (nieklonalne). Za najstarsze polskie drzewo liściaste był przez niektórych specjalistów uważany rosnący w miejscowości Bagicz niedaleko Ustronia Morskiego, około 810-letni dąb szypułkowy Bolesław. Po zwaleniu się Bolesława w 2016 r., miejsce lidera zajął na 3 lata wymieniony już przy okazji rekordowej objętości, liczący ok. 750 lat dąb Chrobry z Piotrowic, po czym on także dokonał żywota. Po dębach najbardziej długowiecznymi drzewami w Polsce są lipy. Wiek najstarszej z nich - rosnącej w Cielętnikach w gm. Dąbrowa Zielona lipy drobnolistnej (Tilia cordata) jest szacowany na ok. 530 lat. Niewiele mniej, bo ok. 500 lat liczy lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) rosnąca w miejscowości Czarny Potok w woj. małopolskim.

Przekrój pnia sekwoi wieczniezielonej. Fot. Ewa Marosz. Sekwoja wiecznie zielona i mamutowiec olbrzymi Na terenie USA (sporadycznie także w Meksyku i Brazylii) występują dwa chyba najbardziej spektakularne gatunki drzew na świecie - sekwoja wieczniezielona (Sequoia sempervirens) oraz mamutowiec olbrzymi (Sequioadendron giganteum). Gatunków tych nie może zabraknąć w żadnym zestawieniu przedstawiającym osiągane przez drzewa rekordowe rozmiary; pojawiają się one najczęściej także w poprzednim punkcie niniejszego rozdziału. Podsumujmy więc najważniejsze informacje na ich temat. Oba gatunki, należące niegdyś do jednego rodzaju Sequoia, są wiecznie zielonymi drzewami iglastymi z rodziny cypryśnikowatych, występującymi na stosunkowo niewielkim obszarze środkowego wybrzeża Kalifornii i centralnego Oregonu (zachodnie wybrzeże USA). Drzewa te charakteryzują się przede wszystkim olbrzymimi rozmiarami - ich wysokość może przekraczać 115m, a średnica pnia osiąga 10m; na uwagę zasługuje również wyjątkowa długowieczność (zwłaszcza mamutowca) wynosząca nawet ponad 3000 lat! Sekwoja wieczniezielona (Sequoia sempervirens) to najwyższy żyjący obecnie organizm na Ziemi. Parametry poszczególnych rekordzistów zostały podane w poprzednim punkcie; tutaj powtórzmy tylko, że maksymalna wysokość - 115.61m - należy do drzewa o nazwie Hyperion, rosnącego w Parku Narodowym Sekwoi w Kaliforinii. Dodajmy do tego, że grubość samej kory sekwoi może dochodzić do 70cm! Pozwala to skutecznie chronić drzewo przed dużymi nawet pożarami. Kolejna ciekawostka wiąże się z drewnem sekwoi. Nazywane po angielsku "Redwood" z powodu swojej charakterystycznej, czerwonej barwy, odznacza się ono wyjątkową trwałością, w tym niezwykłą wręcz odpornością na gnicie. Wielokrotnie znajdowano prawie nietknięte przez próchnicę osobniki, które zostały powalone przed ponad tysiącem lat! Z uwagi na wymienione właściwości drewno to jest często wykorzystywane w budownictwie wodnym. Choć sekwoje żyją nieco krócej niż mamutowce, to i tak są one bardzo długowiecznymi drzewami - mogą osiągać wiek nawet ponad 2000 lat.

Mamutowiec olbrzymi (Sequioadendron giganteum) jest z kolei najpotężniejszym drzewem wszechczasów (dokładniej: osiągającym największy ciężar i największą objętość drewna /mowa o nieklonalnych osobnikach!/, ale także jednym z najgrubszych). Rekordowy żyjący dziś osobnik tego gatunku - drzewo o nazwie General Sherman rośnie na terenie Narodowego Parku Mamutowców w górach Sierra Nevada (Kalifornia, USA). Przy wysokości 84m i średnicy pnia 7.7m (u podstawy 11.1m!) drzewo to (a dokładniej jego drewno) zajmuje objętość 1487m³ i waży około 1385 ton! O potędze "generała" niech świadczy również fakt, że jego pierwszy konar znajduje się na wysokości prawie 40m, a najgrubszy ma średnicę 2.1m! Pomimo swoich rozmiarów, General Sherman nie jest największym zarejestrowanym mamutowcem; wymiary innego, nieżyjącego już niestety osobnika tego samego gatunku o nazwie Ojciec Lasu ustalono na 135m wysokości i 12m średnicy pnia! Także dożywany wiek mamutowców jest niezwykle spektakularny. Najstarszy zanotowany do tej pory osobnik liczył około 3200 lat!

 4.2.2. Ciekawostki dotyczące wybranych gatunków (rodzajów) drzew i krzewów

W punkcie tym zaprezentowano ciekawostki dotyczące omawianych w atlasie gatunków (także rodzajów) drzew i krzewów. Są to informacje, które z tych czy innych powodów autor uznał za szczególnie interesujące (np. unikalne, ekstremalne /"naj-"/, spektakularne, zaskakujące itd.). Kolejność przedstawiania gatunków jest identyczna jak zastosowana w atlasie, tzn. wynika z systematyki, nie zaś z wartościowania ciekawostek. Przypadkowo jednak tak się szczęśliwie składa, że w zaczynamy od absolutnego "hitu", którym jest najbardziej niezwykłe drzewo świata - miłorząb dwuklapowy.
█ Uwaga. Wszystkie podane tu informacje można również znaleźć w opisach poszczególnych rodzajów i gatunków na stronach atlasu. Źródła dotyczące rozmiarów oraz wieku drzew - patrz dodatek Rekordy.

    ♠ Miłorząb dwuklapowy
    ♠ Sosna
    ♠ Świerk
    ♠ Jodła
    ♠ Modrzew
    ♠ Daglezja
    ♠ Cis
    ♠ Cyprys
    ♠ Cyprysik
    ♠ Metasekwoja chińska
    ♠ Magnolia
    ♠ Tulipanowiec
    ♠ Mahonia
    ♠ Grusza
    ♠ Jabłoń
    ♠ Jarząb
    ♠ Wiśnia
    ♠ Bluszcz
    ♠ Glediczja
    ♠ Perełkowiec
    ♠ Robinia
    ♠ Złotokap
    ♠ Buk
    ♠ Dąb
    ♠ Bukszpan
    ♠ Dereń
    ♠ Leszczyna
    ♠ Brzoza
    ♠ Olsza
    ♠ Grab
    ♠ Kasztanowiec
    ♠ Klon
    ♠ Sumak
    ♠ Platan
    ♠ Jesion
    ♠ Forsycja
    ♠ Orzech
    ♠ Skrzydłorzech
    ♠ Morwa
    ♠ Wiąz
    ♠ Bożodrzew
    ♠ Lipa
    ♠ Surmia
    ♠ Wierzba
    ♠ Topola

  Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)

Drzewo to jest bez wątpienia jedną z najbardziej niezwykłych roślin świata, gatunkiem do tego stopnia unikalnym z botanicznego punktu widzenia, że specjalnie dla niego stworzono całą odrębną klasę roślin!

♦  Miłorząb dwuklapowy to gatunek reliktowy, określany mianem żywej skamieliny. Rośliny podobne do niego pojawiły się na Ziemi już przed około 270 milionami lat(!), a swój największy rozwój przeżywały, występując licznie na obu półkulach, około 100 milionów lat temu. Pod koniec paleocenu, tj. około 55 milionów lat temu ich liczba została nagle zredukowana do jednego gatunku - Ginkgo adiantoides - bardzo podobnego do jedynego żyjącego dziś miłorzębu dwuklapowego (G. biloba). Ginkgo adiantoides przetrwał na niewielkim obszarze w centralnej części Chin. Tam ewoluował, dając prawdopodobnie początek miłorzębowi dwuklapowemu. Obecnie nie istnieją żadne rośliny, z którymi spokrewniony jest miłorząb dwuklapowy.
♦  Milorząb dwuklapowy jest gatunkiem endemicznym, tzn. występującym naturalnie tylko na izolowanym, bardzo ograniczonym obszarze. Obszar ten leży w prowincji Zhejiang w południowo-wschodniej części Chin i jest objęty rezerwatem przyrody Tian Mu Shan Reserve. Obejmuje on zaledwie 1018 ha. Istnieje hipoteza, że gatunek ten w ogóle nie występuje już na stanowiskach naturalnych, a wszystkie jego żyjące dziś osobniki pochodzą z uprawy i nie wyginęły tylko dzięki zapobiegliwości chińskich i japońskich mnichów buddyjskich, traktujących miłorząb jako drzewo święte.
♦  Wachlarzowate liście miłorzębu wyróżniają się nie tylko kształtem, ale też stanowią pod względem typu budowy absolutny wyjątek wśród drzew nagonasiennych. Milorząb dwuklapowy jest jedynym na świecie żyjącym obecnie liściastym drzewem nagozalążkowym (pomijając prymitywne i bardzo już nieliczne sagowce oraz gniotowe, które jednak nie są drzewami w ścisłym tego słowa znaczeniu). To niesamowite, że wśród około 800 gatunków drzew nagozalążkowych i bez mała trzystukrotnie większej liczbie roślin okrytozalążkowych zdarzyło się akurat tak, że wszystkie drzewa nagozalążkowe są iglaste, wszystkie okrytozalążkowe natomiast - liściaste. Dziwna to reguła, bo tak na dobrą sprawę co kształt liści ma wspólnego z budową zalążni? Nie mniej okazuje się, że tej dziwnej regule podporządkowane są dziesiątki tysięcy żyjących obecnie drzew i krzewów i jest od niej tylko jeden jedyny wyjątek! Tym wyjątkiem jest właśnie miłorząb... Unikalną cechą liści miłorzębu jest także ich otwarta, widlasto rozgałęziona nerwacja. Taki rodzaj unerwienia jest bardzo rzadko spotykany u drzew i stanowi jedną z cech pierwotnych gatunku, upadabniającą go do bardziej prymitywnych paprotników.
♦  Zapłodnienie zalążków miłorzębu następuje za pomocą ruchliwych, orzęsionych plemników dopiero kilka miesięcy po zapyleniu kwiatu - jest to jeszcze jeden przykład mechanizmu typowego dla bardziej prymitywnych roślin.
♦  Zarodki miłorzębu tworzą się dopiero po opadnięciu nasion, dojrzewają więc poza macierzystym organizmem.
♦  Milorząb dwuklapowy jest jednym z najbardziej długowiecznych drzew świata - dożywa on około 2000 lat. Jak podaje Wikiedia, 167 drzew rosnących na obszarze naturalnego występowania w Chinach liczy ponad 1000 lat, a wiek kilku zbliża się do 3400 lat!
♦  Na pniu i konarach miłorzębu wyrastają czasami tzw. czi-czi - nieulistnione wyrośla mające budowę anatomiczną pędu, które przy zetknięciu z ziemią zakorzeniają się. Czasami odrywają się one na skutek ruchów tektonicznych i powstają z nich nowe drzewa.
♦  Miłorząb jest też jednym z najbardziej odpornych na zanieczyszczenia środowiska a także najlepiej przystosowujących się do niekorzystnych warunków drzew świata. Może o tym świadczyć fakt, że cztery osobniki rosnące w Hiroszimie w odległości zaledwie 1-2km od epicentrum wybuchu bomby atomowej w 1945 r., jako jedne z bardzo nielicznych żywych organizmów przetrwały ten wybuch. Co więcej, drzewa bardzo szybko się zregenerowały i dziś są zupełnie zdrowe!
♦  Lecznicze właściwości nasion miłorzębu są znane w Chinach od ponad 1000 lat. Obecnie produkuje się z nich leki na poprawę pamięci, wzmocnienie organizmu i spowolnienie procesów starzenia się (w tym zapobiegające zmarszczkom i celulitowi).

  Sosna (Pinus)

 

  Sosna zwyczajna (P. sylvestris)

♦  Sosna zwyczajna jest najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzewa w Polsce. Stanowi ona ponad 60% naszego leśnego drzewostanu.
♦  System korzeniowy sosny zwyczajnej jest najgłębszy spośród wszystkich drzew iglastych występujących w Polsce; jego palowy korzeń główny może sięgać na głębokość ponad 3m!
♦  Sosna zwyczajna jest drzewem narodowym Szkocji.

  Sosna sędziwa (P. longaeva)

♦  Rosnąca w Górach Białych w USA sosna sędziwa o nazwie Matuzalem (ang. Methuselah) jest uważana za 2. najstarsze żyjące obecnie nieklonalne drzewo świata. Jej wiek szacuje się na ok. 4850 lat! Najstarszy jest rosnący także w Górach Białych nienazwany osobnik tego samego gatunku, odkryty pod koniec lat 50. XX w. i datowany w 2012 r. na ponad 5000 lat! Także starszy od Matuzalem, bo liczący ok. 4865 lat osobnik o nazwie Prometeusz (ang. Prometheus) został niefrasobliwie ścięty podczas badań. Oprócz wyżej wymienionych drzew, na terenie Stanów Zjednoczonych rośnie jeszcze kilka innych sosen sędziwych przekraczających 4000 lat. Drzewa te są całkiem młode w porównaniu ze znalezionymi w ich najbliższej okolicy obumarłymi egzemplarzami, w których naliczono bez mała 7000 słoi!

 

  Inne sosny

♦  Najdłuższe igły spośród sosen tworzy występująca w USA sosna dwuigielna (P. palustris); u młodych drzew mogą one przekraczać 45cm!
♦  Największe szyszki spośród sosen tworzy pochodząca z Ameryki Północnej sosna Lamberta (P. lambertiana). Osiągają one 25-50(66)cm długości i ważą nawet do 2kg!

  Świerk (Picea)

 

  Świerk pospolity (P. abies)

♦  W odróżnieniu od jodły pospolitej, świerk pospolity jest gatunkiem bardzo zmiennym, posiadającym liczone w setkach(!) odmiany i formy.
♦  W 2008 roku naukowcy odkryli w górach zachodniej Szwecji (w pobliżu granicy z Norwegią) grupę około 20 świerków pospolitych liczących ponad 8000 lat Po dokładnej weryfikacji okazało się, że jedno z drzew, rosnące w miejscowości Dalarna w zachodniej Szwecji, jest jeszcze starsze i liczy aż 9550 lat!. Oznacza to, że wymienione świerki są jednymi z najstarszych znanych organizmów świata, niemal dwukrotnie starszymi niż słynne sosny sędziwe rosnące w Ameryce Północnej, w tym licząca ok. 4850 lat Matuzalem! (Uwaga. Ostatnie porównanie należy odpowiednio interpretować, bowiem podany wiek dotyczy nie pojedynczych osobników, a całego organizmu złożonego ze wspólnego systemu korzeniowego oraz tworzonych przez niego kolejnych nadziemnych drzew-kolnów. Można więc powiedzieć, że znalezione świerki to relatywnie młode klony, będące częścią rekordowo starego organizmu. Więcej - patrz rozdział Aktualności).
♦  Świerk pospolity jest uważany za drugie najwyższe rodzime drzewo Europy (po jodle). Może on osiągać nawet ponad 60m wysokości.
♦  Mimo że, jak napisano wyżej, generalnie świerk ustępuje nieco wysokością jodle, to jednak obecnie najwyższym notowanym rodzimym drzewem w Europie jest właśnie świerk pospolity. Rekordzista rośnie na terenie Słowenii i mierzy 62.7m wysokości. W Polsce najwyższy świerk - o wysokości równej 55.07m - rośnie w pobliżu miejscowości Bardo w Sudetach.
♦  Igły świerków (zwłaszcza młode) mogą być bezpośrednio spożywane lub służyć do przyrządzania herbaty. Są one pożywne i zawierają duże ilości witaminy C. Pod korą znajduje się jadalna miazga; jest to fakt wykorzystywany przez szkoły przetrwania.
♦  Z igieł i szyszek świerków a także z soku pozyskiwanego z ich gałęzi produkuje się tzw. piwo świerkowe.
♦  Cenną właściwością drewna świerkowego jest trzeszczenie przy dużym przeciążeniu. Jest to cecha wykorzystywana m.in. kopalniach, stanowiąca ostrzeżenie przed grożącym zawaleniem konstrukcji.
♦  Każdego roku w Boże Narodzenie stolica Norwegii - Oslo przesyła do Londynu, Nowego Jorku i Waszyngtonu symboliczne drzewko świerka pospolitego. Jest to symbol wdzięczności za pomoc, jaką kraje te udzieliły Norwegii w czasie II wojny światowej.

 

  Świerk kłujący (P. pungens)

♦  Świerk kłujący to najpopularniejsze w Europie iglaste drzewo ozdobne pochodzące z Ameryki Północnej; sadzony w parkach i ogrodach stanowi on jedno z ulubionych drzew ogrodników.

  Jodła (Abies)

♦  Jodły należą do najwyższych drzew świata; niektóre gatunki (np. j. olbrzymia) dorastają nawet do 100m wysokości.
♦  Chociaż termin świąteczna choinka nie czyni rozróżnienia pomiędzy jodłą i świerkiem (stosuje się tu wymiennie oba drzewa), to jednak jako "prawdziwe" choinki zwykło się uważać właśnie jodły (głównie pospolitą i kaukaską), które są uważane za drzewa szlachetniejsze od świerków.

 

  Jodła pospolita (A. alba)

♦  W odróżnieniu od świerka pospolitego, jodła pospolita jest gatunkiem mało zmiennym (dość jednolitym), nie tworzącym ras klimatycznych.
♦  Pod względem długowieczności jodła pospolita zajmuje trzecie miejsce w Polsce po cisie pospolitym i dębie szypułkowym. W warunkach puszczańskich drzewo to może dożywać nawet 800 lat.
♦  Jodła pospolita jest uznawana za najwyższe i największe objętościowo (o największej miąższości strzały) rodzime drzewo Europy. Nieżyjąca już, legendarna jodła ze Schwarzwaldu mierzyła ponad 68m wysokości, jej pierśnica wynosiła 3.80m, miąższość strzały - 140m³! Istnieją także przekazy mówiące o istnieniu w przeszłości wielu innych osobników dochodzących do 70m wysokości i przekraczających (czasem nawet znacznie) 2.5m pierśnicy.
♦  Najwyższa znana autorowi jodła pospolita w Polsce - Jodła Stadnickiego - mierzy 55.3m wysokości (ŁW+PW, 2023, laser) i rośnie w lasach Pasma Radziejowej niedaleko Rytra w woj. małopolskim. Jest to najwyższe notowane obecnie rodzime drzewo w Polsce.
♦  Najpotężniejszą notowaną w historii jodłą pospolitą w Polsce była prawdopodobnie tzw. Gruba Jodła. Rosła ona niegdyś na północnym stoku Babiej Góry. Jak podają różne źródła, w 1914 r. drzewo zostało ścięte lub spłonęło. Ten niesamowity, około 400-letni okaz mierzył 60m wysokości i 6.76m obwodu pnia (Φ 2.15m)! Dziś Grubą Jodłę upamiętnia wykuta w 1960 r., stojąca na Przełęczy Jałowieckiej kamienna kopia fragmentu jej pnia.
♦  Cechą pokroju starych jodeł jest charakterystyczne spłaszczenie wierzchołka, nazywane bocianim gniazdem. Powstaje ono wskutek zaniku wzrostu pędu wierzchołkowego.
♦  Mimo, że kwiaty jodły pospolitej, jak zresztą wszystkich drzew iglastych, są wiatropylne, to drzewo to jest miododajne. Miód powstaje ze spadzi tworzonej w dużych ilościach przez mszyce.
♦  Stojące szyszki jodeł przypominają świece. Przed opadnięciem rozsypują się one na drzewie, pozostawiając na gałęzi jedynie sterczący trzpień, dlatego pod drzewami nigdy nie znajduje się całych szyszek jodeł, a jedynie ich rozsypane łuski.
♦  Drewno jodły, w odróżnieniu od sosnowego, świerkowego i modrzewiowego, nie zawiera przewodów żywicznych (dlatego nie posiada też połysku). Dorodna jodła pospolita dostarcza aż do 60m³ drewna.

  Modrzew (Larix)

♦  Na Syberii młode igły modrzewi są zbierane wiosną, poddawane procesowi fermentacji i następnie spożywane zimą w postaci sałatek.
♦  Modrzewie są jednymi z najczęściej stosowanych drzew w sztuce bonsai.

 

  Modrzew europejski (L. decidua)

♦  Modrzew europejski charakteryzuje się najszybszym wzrostem spośród wszystkich rodzimych drzew iglastych w Polsce.
♦  Modrzew europejski jest jedynym w Polsce rodzimym drzewem iglastym tracącym igły na zimę.
♦  Modrzew europejski posiada najgrubszą korę spośród wszystkich rodzimych drzew iglastych w Polsce - jej grubość może dochodzić do 10cm.

  Daglezja (Pseudotsuga)

♦  W XIX w. daglezje były często błędnie klasyfikowane jako gatunki podobnych do nich, jednak dużo lepiej wówczas znanych rodzajów takich jak choina, jodła, świerk, sosna czy nawet sekwoja. Ostatecznie w 1867 r. drzewa te zostały zebrane przez francuskiego botanika Carrie`re w nowy rodzaj o nazwie daglezja, wyodrębnniony głównie na podstawie charakterystycznch pąków.
♦  Nazwa łacińska daglezji Pseudotsuga powstała przez dodanie przedrostka Pseudo- do nazwy choiny Tsuga; można ją zatem tłumaczyć jako "pseudo-choina". Jest to wynik wspomnianego podobieństwa daglezji do choiny. Analogiczne powody doprowadziły do powstania innej nazwy potocznej - jedlica, związanej z tym, że jak już wspomniano wyżej, początkowo daglezja była mylona także z jodłą (duże podobieństwo daglezji do jodły wynika m.in. ze srebrzystoszarego koloru kory młodych drzew).

  Daglezja zielona (P. menziesii)

♦  Daglezja zielona jest najważniejszym obcym gatunkiem drzewa w europejskim leśnictwie (tzw. "egzot nr 1"). W samej Polsce istnieje ponad 1000 leśnych powierzchni doświadczalnych z daglezją zieloną (np. Duszniki Zdrój, Stary Kraków).
♦  Daglezja zielona jest uznawana (wraz z eukaliptusem królewskim) za drugie najwyższe drzewo świata (po sekwoi wieczniezielonej) - w ojczyźnie osiąga ona nawet 110m wysokości. Najwyższy zanotowany osobnik daglezji zielonej (już nie żyjący) mierzył 133m! Obecnie najwyższe drzewo tego gatunku rośnie w USA, a jego wyskokość wynosi 99.8m (informacja ze strony Tall Trees).
♦  Rosnąca w Argyll w Szkocji daglezja o nazwie Stronardron mierzy 63.79m i jest prawdopodobnie czwartym (po dwóch eukaliptusach i jodle olbrzymiej) najwyższym drzewem w Europie.
♦  Rosnące w niewielkim daglezjowym drzewostanie na górskim stoku w pobliżu miejscowości Meszna w Beskidzie Śląskim daglezje zielone to najwyższe znane obecnie drzewa w Polsce! Rekordowy osobnik mierzy aż 57.3m wysokości (PG, 2018, laser) i jest nie tylko najwyższym drzewem w kraju, ale wyprzedza dotychczasowych rekordzistów, czyli dwa świerki z BPN i z Rezerwatu Śrubita o 5.5m!
♦  Wg kalifornijskiego mitu, charakterystyczne trzy zęby łuski okrywającej szyszki daglezji zielonej to ogon i dwie nogi małej myszki, która schroniła się w szyszce przed pożarem lasu.

  Cis (Taxus)

♦  Nazwa Taxus znaczy po łacinie łuk; jest to związane z niezwykle sprężystym drewnem cisów, z którego w średniowieczu wytwarzano łuki.
♦  U cisów zdarza się czasami samoistna zmiana płci osobników.
♦  Z botanicznego punktu widzenia "owoce" cisa to nibyjagody czyli mięsiste utwory powstałe pojedynczego, łuskowatego owocolistka kwiatu żeńskiego i zawierające jedno nasiono. (Innego typu, choć podobnie wyglądające kontenery nasion tworzą jałowce - mają one postać zmięśniałych szyszkojagód, powstałych z kilku łuskowatych owocolistków i zawierających po kilka nasion.) Słodka osnówka nasion cisa jest jedyną częścią rośliny nie zawierającą toksyn. Dzięki niej nibyjagody są chętnie zjadane przez ptaki, które w ten sposób przyczyniają się do rozsiewania nasion.

 

  Cis pospolity (T. baccata)

♦  Cisy to najbardziej długowieczne drzewa Europy. Około 2000-letni cis pospolity rosnący w miejscowości Fortingall w Szkocji jest najstarszym drzewem w Europie.
♦  Także polskie najstarsze drzewo to cis pospolity; rośnie on w Henrykowie Lubańskim i liczy ok. 1270 lat.
♦  Cis pospolity jest najbardziej cieniolubnym rodzimym drzewem w Polsce.
♦  Cis pospolity był pierwszym w Polsce drzewem objętym ochroną prawną (dekret wydał król Władysław Jagiełło w 1423 r.).

  Cyprys (Cupressus)

♦  Cyprys wielkoszyszkowy krzyżuje się z cyprysikiem nuktajskim tworząc jedynego na świecie międzyrodzajowego mieszańca drzew iglastych - cyprysowca Leylanda.
♦  Niektóre gatunki cyprysów do rozmnażania wymagają pożaru lasu.
♦  W niektórych krajach cyprysy są używane jako świąteczne choinki.

 

  Cyprys wieczniezielony (C. sempervirens)

♦  Cyprys wieczniezielony posiada jedne z najmniejszych łusek liściowych ze wszystkich drzew - ich rozmiary wynoszą jedynie ok. 1 x 1mm.
♦  Kuliste szyszki cyprysa wieczniezielonego mają złoty kolor.

 

  Inne cyprysy

♦  C. goveniana jest jedną z najbardziej zróżnicowanych roślin drzewiastych świata pod względem rozmiarów osiąganych przez swoje osobniki - mogą one mierzyć od 1 do 50m!

  Cyprysik (Chamaecyparis)

 

  Cyprysik groszkowy (Ch. pisifera)

♦  Kuliste szyszeczki cyprysika groszkowego rzadko przekraczają rozmiary ziarna grochu i tym samym należą do najmniejszych spośród wszystkich drzew.

  Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides)

♦  Metasekwoja chińska to gatunek reliktowy, określany mianem żywej skamieliny. Jest to jedyny żyjący dziś gatunek rodzaju metasekwoja; wszystkie pozostałe wyginęły w trzeciorzędzie.
♦  Pierwsze żyjące osobniki metasekwoi chińskiej odnaleziono dopiero po odkryciu kopalnych szczątków tego gatunku! Wcześniej (do 1941 r.) drzewo to uważano za wymarłe.
♦  Do Polski pierwsze nasiona metasekwoi chińskiej dotarły w 1949 r. i od razu zostały wysiane. Drzewa, które z nich wyrosły można podziwiać w ogrodach botanicznych w Krakowie, Warszawie i Kórniku. Jak się okazuje, gatunki metasekwoi już kiedyś występowały na terenie Polski - było to około 60 milionów lat temu!
♦  Metasekwoja należy do niewielkiej grupy drzew iglastych zrzucających igły na zimę (obok modrzewi i cypryśników).
♦  Igły metasekwoi chińskiej opadają wraz z nie drewniejącymi krótkopędami.

  Magnolia (Magnolia)

♦  Magnolie (wraz z tulipanowcami) należą do najstarszych i najbardziej prymitywnych roślin okrytozalążkowych świata, nazywanych czasem pierwotnymi okrytozalążkowymi. Są to zatem jedne z najstarszych żyjących dziś drzew liściastych (po miłorzębie). Rośliny tego typu pojawiły się na Ziemi w okresie kredy, jeszcze przed wymarciem dinozaurów.
♦  Kwiaty magnolii są uważane za jedne z najprymitywniejszych wśród roślin okrytonasiennych. Cechuje je m.in. identyczność płatków korony i działek kielicha, które wspólnie określane są mianem "listków okwiatu". Kwiaty posiadają ponadto dużą ilość mięsistych słupków i pręcików; wszystkie te elementy są ułożone spiralnie na mocno wydłużonym dnie kwiatowym.
♦  Kwiaty magnolii są jednymi z największych tworzonych przez drzewa. Ich średnica u magnolii wielkokwiatowej może dochodzić nawet do 30cm! Szczególne wrażenie robi to w zestawieniu np. z maleńkimi, wiatropylnymi kwiatami występującymi u topól; w porównaniu z nimi kwiaty magnolii są kilkaset razy większe!
♦  Kwiaty magnolii są zapylane przez chrząszcze, ponieważ kiedy powstawały pierwsze magnolie, na świecie nie istniały jeszcze pszczoły.

  Tulipanowiec (Liriodendron)

♦  Tulipanowce (wraz z magnoliami) należą do najstarszych i najbardziej prymitywnych roślin okrytozalążkowych świata, nazywanych czasami pierwotnymi okrytozalążkowymi. Są to zatem jedne z najstarszych żyjących dziś drzew liściastych (po miłorzębie). Rośliny tego typu pojawiły się na Ziemi w okresie kredy, jeszcze przed wymarciem dinozaurów.
♦  Duże liście tulipanowców charakteryzują się niezwykle unikalnym kształtem: kwadratowe w zarysie posiadają one dwie pary klap bocznych i poprzecznie "uciętą" klapę środkową; klapa ta posiada często lekkie wcięcie w środku, przez co jest dwuwierzchołkowa.
♦  Kwiaty tulipanowców są uważane za jedne z najprymitywniejszych wśród roślin okrytozalążkowych. Ich budowa jest bardzo podobna jak u magnolii (patrz wyżej).
♦  Młoda kora tulipanowca była niegdyś uważana za afrodyzjak (żuto ją jak gumę do żucia).

  Mahonia (Mahonia)

♦  Kwiaty mahonii (podobnie jak blisko spokrewnionych z nimi berberysów) są wrażliwe na dotyk. Dotknięte zginają się one szybko w kierunku szyjki, aby następnie powrócić do stanu wyjściowego. Zachowanie to ma na celu obsypanie owada pyłkiem.

  Grusza (Pyrus)

♦  Owoc gruszy (podobnie jak jabłoni) stanowi przykład tzw. owocu rzekomego (więcej - patrz punkt dotyczący jabłoni).

 

  Grusza pospolita (P. communis))

♦  Osobliwą cechą gruszy pospolitej jest pewna inwersja kolorów. Mianowicie odwrotnie niż u większości drzew, jej kora jest jaśniejsza u dołu pnia (brunatnoszara) niż w jego górnej części i na gałęziach (gdzie jest czarniawa).
♦  Szczególnie malowniczo prezentują się "siedzące na miedzach" grusze polne. Drzewa te stanowią jeden z ważnych symboli polskiego krajobrazu.

  Jabłoń (Malus)

♦  Owoc jabłoni (podobnie jak gruszy) stanowi przykład tzw. owocu rzekomego, czyli takiego, w którego budowie obok zalążni uczestniczą także inne części kwiatu. W przypadku jabłoni taką częścią jest silnie rozrastające się dno kwiatowe, tworzące soczysty miąższ; pod względem objętościowym jest to zdecydowanie główna część owocu rzekomego. Mimo to właściwym owocem, powstającym ze zrośniętych owocolistków, jest znajdująca się w środku mała, skórzasta komora nasienna.
♦  Jabłko posiada wiele znaczeń symbolicznych. Jedno z najważniejszych jest związane z biblią, która mówi, że zjedzenie tego owocu przez Adama było powodem wypędzenia go z raju wraz z Ewą. Legenda głosi, że ogryzek jabłka utkwił w gardle Adama i od tego czasu mężczyźni mają na szyi tzw. "jabłko Adama". Jabłko to także jeden z symboli miłości.

 

  Jabłoń domowa (Malus domestica)

♦  Na świecie w uprawie znajduje się co najmniej kilkanaście tysięcy odmian jabłoni domowej.
♦  W Polsce uprawianych jest ok. 10 tys. odmian jabłoni. Szacowana liczba drzew wynosi 40 milionów, tak więc na 1 Polaka przypada mniej więcej 1 jabłoń.
♦  Jabłonie to drugie (po cytrusach) najważniejsze drzewa owocowe świata. Roczna światowa produkcja jabłek wynosi ok. 50 mln ton (w Polsce 2 mln ton).

  Jarząb (Sorbus)

 

  Jarząb pospolity (S. aucuparia)

♦  Jarząb pospolity jest dość starym gatunkiem - pojawił się on na Ziemi już w okresie trzeciorzędu.
♦  Nazwę łacińską Sorbus aucuparia można przetłumaczyć jako jarzębina łowiąca ptaki. Ma to związek z używaniem w dawnych czasach przez ptaszników owoców jarzębiny jako przynęty do wabienia ptaków.
♦  Jako roślina pionierska, jarząb pospolity może rosnąć na glebie praktycznie dowolnego rodzaju, jednak stwierdzono, że na glebach złych drzewo szybciej się starzeje.
♦  W jarzębinie występuje dwukrotnie większa ilość karotenu niż w marchwii.
♦  W symbolice kwiatowej jarząb pospolity oznacza zgodę.Na Islandii drzewo to było niegdyś uważane za święte.

  Jarząb szwedzki (S. intermedia)

♦  W Polsce jarząb szwedzki posiada bardzo nieliczne stanowiska naturalne; wszystkie one są zlokalizowane na środkowo-zachodnim wybrzeżu, gdzie gatunek podlega ścisłej ochronie (jest wpisany do "Polskiej czerwonej księgi roślin").
♦  W Szwecji z owoców jarząbu szwedzkiego przyrządza się konfitury (w okresie głodu były one nawet dodawane do chleba). Dawniej z owoców tych produkowano także paszę dla świń.

  Wiśnia (Prunus cerasus, Prunus avium,...)

 

  Wiśnia pospolita (P. cerasus)

♦  Kwaśny smak wiśni jest spowodowany dużą zawartością w tych owocach kwasów organicznych, głównie cytrynowego i jabłkowego. Oprócz tego wiśnie posiadają spore ilości witamin i mikroelementów, w tym związków manganu i jodu.
♦  Jak wiadomo, szczególnymi względami wiśnie cieszą się w nazywanej "krajem kwitnącej wiśni" Japonii. Uprawa wiśni nie ma tam jednak charakteru typowo sadowniczego, ale raczej symboliczno-dekoracyjny i jest związana głównie z kwitnieniem tych drzew. Większość uprawianych w Japonii odmian wiśni kwitnie bardzo krótko - tylko około dwóch tygodni, jednak ze względu na odpowiedni dobór odmian oraz różnice w klimacie panującym na poszczególnych wyspach, całkowity okres kwitnienia w ramach całego kraju wynosi aż 5 miesięcy! Zakwitanie wiśni jest dla Japończyków do tego stopnia ważne, że fakt ten jest podawany dla różnych regionów w wiadomościach telewizyjnych, podobnie jak u nas prognoza pogody!

 

  Wiśnia ptasia - czereśnia (P. avium)

♦  Czereśnie są najwyższymi drzewami owocowymi uprawianymi w Polsce. Szczególnie odmiana dziko rosnąca - tzw. trześnia - dorastając do 25m wysokości i 1m średnicy pnia wyraźnie dystansuje wielkością wszystkie uprawiane u nas drzewa sadownicze (może za wyjątkiem osiągającego podobną grubość pnia orzecha włoskiego).
♦  Jak podaje strona Tall Trees, najwyższa obecnie w Europie czereśnia rośnie w Anglii i mierzy 32m.

  Bluszcz (Hedera)

♦  Wiele organów bluszczy występuje w dwóch postaciach; są to np.: korzenie (właściwe i przybyszowe/czepne), pędy (czepne i kwitnące) oraz liście (klapowane i bezklapowe).
♦  Mimo, że bluszcze nie są pasożytami, mogą one jednak wywierać pewien niekorzystny wpływ na drzewa, na których rosną. Ma to związek z konkurencją między tymi organizmami o wodę i składniki odżywcze występujące w glebie, a także o dostęp do światła. Drzewa porośnięte dużą ilością bluszczu mogą mieć ten dostęp ograniczony nawet na tyle, że po pewnym czasie obumierają. Nie bez znaczenia jest również zwiększona podatność drzewa porośniętego bluszczem na przewrócenie przez wiatr. Od długiego czasu toczy się także dyskusja na temat wpływu bluszczy na porastane przez nie ściany budynków. Genearalna konkluzja jest taka, że ściany budowane z wysokiej jakości materiałów nie są penetrowalne przez korzenie bluszczu i dlatego są odporne na jego niekorzystne działanie. Jednak w przypadku materiałów kiepskiej jakości korzenie mogą penetrować ścianę i wprowadzać do niej wilgoć, co w skrajnych przypadkach może powodować nawet całkowite zniszczenie budynku.

 

  Bluszcz pospolity (H. helix)

♦  W Polsce na stanowiskach naturalnych bluszcz pospolity podlega ochronie gatunkowej.
♦  Dzięki korzeniom czepnym bluszcz pospolity może wspinać się po drzewach i innych przeszkodach na wysokość nawet do 20m.
♦  Bardzo nietypowe są okresy kwitnienia i owocowania bluszcza pospolitego. Pierwszy z nich przypada na początek jesieni, drugi - na przełom zimy i wiosny.
♦  Drewno bluszczu posiada liczne pory, co w przeszłości było wykorzystywane do budowy filtrów. W starożytności wierzono nawet, że za jego pomocą można odfiltrować wino od wody.

  Glediczja (Gleditsia)

 

  Glediczja trójcierniowa (G. triacanthos)

♦  Glediczja trójcierniowa tworzy na pniu i gałęziach ogromne i bardzo ostre cierne; ich długość może przekraczać nawet 20cm!
♦  Pierzaste liście glediczji trójcierniowej mogą być zarówno pojedynczo, jak i podwójnie złożone. Czasami zdarzają się nawet liście o mieszanej budowie.
♦  40-centymetrowe strąki glediczji trójcierniowej należą do najdłuższych owoców, jakie tworzą rośliny uprawiane w Polsce. Nasiona zawarte w strąkach są jadalne, a ich smak po ugotowaniu przypomina groch. Jadalny jest także słodkawy miąższ znajdujący się pomiędzy nasionami.
♦  W swojej ojczyźnie (Ameryka Północna, w szczególności Stany Zjednoczone) glediczja trójcierniowa należy do najważniejszych miododajnych drzew. Z jednego hektara uzyskuje się tam nawet do 250 kg miodu.

  Perełkowiec (Sophora, Styphnolobium)

 

  Perełkowiec japoński (Sophora japonica, Styphnolobium japonicum)

♦  Perełkowiec japoński kwitnie najpóźniej ze wszystkich drzew spotykanych w Polsce - przeważnie dopiero w sierpniu.
♦  Dzięki charakterystycznym przewężeniom pomiędzy nasionami, strąki perełkowca japońskiego przypominają sznury pereł (stąd nazwa).

  Robinia (Robinia)

♦  Nazwa Robinia pochodzi od nazwiska francuskiego botanika Jeana Robina, który ok. 1640 r. sprowadził do Europy robinię akacjową.
♦  Jako rośliny motylkowe, robinie użyźniają glebę za pośrednictwem wchodzących z nimi w symbiozę bakterii wiążących atmosferyczny azot (rośliny pionierskie). Prowadzi to jednak do znacznego wzrostu ilości chwastów rosnących w sąsiedztwie tych drzew. Zachwaszczanie terenu jest jedną z głównych wad stojących na przeszkodzie stosowania w leśnictwie robinii akacjowej.

 

  Robinia akacjowa (R. pseudoacacia)

♦  Ciernie robinii akacjowej należą do najostrzejszych spośród wszystkich drzew spotykanych w Polsce.
♦  Pomiędzy cierniami pod blizną liściową są ukryte drobne, bezłuskowe pąki liściowe. Pozbawione ochronnych łusek zawiązki liści są zwinięte i przykryte jedynie ogonkiem liściowym.
♦  Kora, liście i nasiona robinii akacjowej są trujące nie tylko dla ludzi, ale także dla wielu zwierząt (szczególnie koni). Co ciekawe, kwiaty są jadalne - można je np. smażyć w cieście.
♦  Robinia akacjowa należy do najbardziej miododajnych i pachnących drzew uprawianych w Polsce (miód akacjowy).
♦  Drzewo zaczyna owocować już w wieku 5-10 lat.
♦  Ze względu na swoją twardość i trwałość, drewno robinii akacjowej służyło dawniej niekiedy do wyrobu drewnianych gwoździ i śrub.

  Złotokap (Laburnum)

♦  Nazwy złotokap, złotodeszcz itp. nawiązują do gęstych, złocistożółtych kwiatostanów, które zwisając sprawiają wrażenie jak gdyby roślina "kapała złotem".
♦  Charakterystyczną cechą złotokapów są ich trójlistkowe liście przypominające koniczynę.

 

  Złotokap zwyczajny (L. anagyroides)

♦  Jak podają niektóre źródła, złotokap zwyczajny jest najbardziej trującym krzewem w Europie! Ma to związek z zawartością w jego tkankach toksycznego alkaloidu o nazwie cytyzyna. Najmocniej trujące są nasiona rośliny; ich dawka śmiertelna dla dziecka wynosi zaledwie kilka sztuk (dla dorosłego człowieka jest to kilkadziesiąt sztuk). Pyłek kwiatów złotokapu może być szkodliwy nawet dla pszczół!

  Buk (Fagus)

♦  Buki posiadają pewną przewagę nad innymi rodzimymi gatunkami drzew rosnącymi w naszej strefie klimatycznej. Polega ona na tworzeniu tzw. lasów klimaksowych, czyli czystych drzewostanów będących końcową formą ewolucji. Istnieją teorie przewidujące, że bez ingerencji człowieka, po pewnym czasie wszystkie lasy strefy umiarkowanej stałyby się buczynami. Około 5000 lat temu skończyła się era ciepłolubnych lasów dębowych i nastała chłodniejsza i wilgotniejsza era bukowa, która trwa do dziś.

 

  Buk zwyczajny (F. sylvatica)

♦  Najwyższym notowanym obecnie drzewem liściastym w Polsce jest odkryty w 2023 r. przez braci Łukasza i Przemysława Wilk w lesie niedaleko Tarnowa buk pospolity mierzący 48.6m.

♦  Liście buka zwyczajnego należą do najatrakcyjniejszych kolorystycznie. Ich zabarwienie zmienia się od soczyście jasnozielonego, poprzez ciemnozielone, złocistożółte i pomarańczowobrązowe aż do złocistobrunatnego. Na każdym etapie rozwoju kolor jest bardzo jaskrawy i wyrazisty, podkreślany dodatkowo przez duży połysk liści.

  Dąb (Quercus)

 

  Dąb szypułkowy (Q. robur)

♦  Dęby szypułkowe stanowią najliczniej reprezentowany gatunek drzew na liście pomników przyrody. Nic dziwnego, są to bowiem najbardziej długowieczne drzewa liściaste w Europie oraz jedne z najgrubszych i najpotężniejszych.
♦  Najstarszym drzewem liściastym w Europie jest dąb szypułkowy Feme-Eiche rosnący w Niemczech. Liczy on około 1440 lat.
♦  Rosnący w Kołobrzeskim Lesie, ponad 800-letni dąb szypułkowy Bolesław był w chwili powalenia przez wiatr w 2016 r. uznawany przez niektórych dendrologów za najstarsze polskie drzewom liściaste. W tej chwili rekord ten należy prawdopodobnie do ok. 720-letniego Dębu Bażyńskiego, rosnącego w Kadynach w woj. warmińsko-mazurskim.
♦  Prawdopodobnie najgrubszym europejskim dębem jest rosnący w Szwecji Kvill Eken; obwód jego beczkowatego pnia wynosi aż 14.4m (Φ 4.58m)!
♦  Dąb szypułkowy Napoleon o obwodzie pnia 10.75m (Φ 3.42m) był do niedawna drugim najgrubszym drzewem w Polsce. Drzewo spłonęło w pożarze wznieconym prawdopodobnie przez podpalaczy 15 listopada 2010 r. Nieco mniejszy obwód pnia, równy 10.07m (Φ 3.21m), posiadał dąb szypułkowy Chrobry rosnący w rezerwacie przyrody Buczyna Szprotawska niedaleko miejscowości Piotrowice w woj. lubuskim. Także i to drzewo zostało (w 2014 r.) spalone przez wandali i zamarło (w 2020 r.). W tej chwili rekord należy do Dębu Bażyńskiego z Kadyn i wynosi 10.01m.
♦  Wymieniony wyżej dąb Chrobry był największym w Polsce i trzecim w Europie dębem pod względem objętości drewna - wynosiła ona 90m³. Taki wynik drzewo zawdzięczało specyficznej budowie pnia, który był niezwykle masywny i na dużym odcinku posiadał regularnie walcowaty, nie zwężający się kształt. 750-leni Chrobry był równocześnie drugim lub trzecim najstarszym polskim dębem.
♦  Dęby szypułkowe rosnące na terenie Puszczy Białowieskiej są uznawane za najwyższe w Europie. Wysokość niektórych osobników dochodzi tam do 41-43m (rekord zmierzony w 2011 r. przez Tomasza Niechodę wynosi 43.6m).
♦  Najbardziej znane polskie drzewo - rosnący w Bartkowie niedaleko Zagnańska dąb szypułkowy Bartek nie jest ani najstarszym, ani najgrubszym, ani też najwyższym polskim dębem. Obwód pnia Bartka wynosi "tylko" 9.71m (Φ 3.09m), jego wysokość to około 30m, wiek zaś szacuje się na 670-700 lat.
♦  Samotnie rosnący dąb szypułkowy zaczyna owocować dopiero w wieku 40-50 lat; u dębów rosnących w zwarciu okres ten jest jeszcze późniejszy i zawiera się zwykle pomiędzy 60.-80. rokiem życia.
♦  Leżące w wodzie (także w trwale mokrym podłożu, np. glinie, piasku itp.) drewno dębu szypułkowego po kilkuset latach czernieje, przy czym, co niezwykle ciekawe, zachowuje ono większość swoich właściwości mechanicznych! Drewno takie określa się mianem "czarnego dębu" lub inaczej "polskiego hebanu". Czarny kolor jest wynikiem reakcji zawartych w drewnie garbników z solami żelaza. Wyłowione z wody około 2000-letnie pnie czarnych dębów można podziwiać m.in. w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie.
♦  Jednym z najgroźniejszych szkodników dębów jest pleśń o nazwie Phytophthora ramorum. Grzyb ten, nazywany po angielsku Sudden Oak Death (co po polsku znaczy "Nagła śmierć dębu"), potrafi zabić dęba w ciągu zaledwie kilku tygodni!

 

  Dąb czerwony (Q. rubra)

♦  Dąb czerwony jest przez niektórych botaników uważany za gatunek szkodliwy. Ma to związek z jego ekspansywnym charakterem, powodującym wypieranie rodzimych dębów szypułkowego i bezszypułkowego z ich naturalnych stanowisk. Okazuje się także, że pięknie wyglądające, duże i grube liście dębu czerwonego bardzo powoli się rozkładają, czym znacząco utrudniają wegetację roślinom runa leśnego (zaobserwowano, że w lasach z dużym udziałem dębu czerwonego runo to jest zwykle wyraźnie uboższe).

  Bukszpan (Buxus)

 

Bukszpan wieczniezielony (B. sempervirens)

♦  Bukszpan wieczniezielony jest najbardziej cienioznośnym gatunkiem ze wszystkich krzewów liściastych uprawianych w Polsce.
♦  Zdolność "wystrzeliwania" nasion poprzez energicznie otwierające się torebki bukszpanu stanowi przykład autochorii. W roznoszeniu nasion często biorą udział mrówki.
♦  Bukszpan wieczniezielony posiada najtwardsze drewno spośród wszystkich roślin uprawianych w Polsce (zarówno rodzimych, jak i obcych!). Twardością nieco przewyższa ono nawet najtwardsze spośród rodzimych drzew drewno grabowe, nazywane "żelaznym drewnem". Co więcej, gęstość tego drewna jest niezwykle duża - większa niż wody. Jest to zatem jeden bardzo nielicznych (kilku?) rodzajów drewna, które po zanurzeniu w wodzie tonie!
♦  Ciężkie drewno bukszpanów jest często używane do produkcji szachów, ale także najwyższej jakości instrumentów muzycznych, np. skrzypiec, fletów itp.

  Dereń (Cornus)

♦  Jedna z popularnych w Ameryce legend nieznanego pochodzenia głosi, że drewno derenia było użyte do budowy krzyża, na którym ukrzyżowano Chrystusa. W owym czasie derenie miały być największymi drzewami występującymi na terenie Jerusalem. Aby już nigdy rośliny te nie zostały użyte w podobnym celu, Jezus przekształcił je do obecnej postaci krzewów i małych drzew. Na pamiątkę ukrzyżowania kwiaty niektórych gatunków derenia posiadają cztery białe płatki tworzące krzyż, zaś czerwone owoce symbolizują krew Chrystusa.

  Dereń jadalny (C. mas)

♦  Dereń jadalny jest jednym z najwcześniej kwitnących drzew (III; m.in. po leszczynie pospolitej, a równocześnie z wierzbami i topolami).
♦  Owoce derenia jadalnego zawierają podobną ilość witaminy C jak cytryny.
♦  Dereń jadalny rozpoczyna owocowanie niezwykle wcześnie - czasami już w 3. lub 4. roku życia!

  Leszczyna (Corylus)

♦  Wśród leszczyn poza krzewami występują także drzewa. Drugi największy przedstawiciel rodzaju - leszczyna turecka może osiągać nawet 30m wysokości i 1m średnicy pnia!

 

  Leszczyna pospolita (C. avellana)

♦  Największymi producentami orzechów laskowych są kraje basenu Morza Śródziemnego (w tym głównie Turcja, Włochy i Hiszpania) oraz Stany Zjednoczone (Kalifornia). W Polsce przemysłowa produkcja jest nieopłacalna ze względu na zbyt chłodny klimat i w związku z tym stosunkowo niskie plony.
♦  Istnieją sztucznie wyhodowane odmiany leszczyny pospolitej osiągające nawet 15m wysokości.
♦  Leszczyna pospolita jest najwcześniej kwitnącą na wiosnę rośliną drzewiastą w Polsce. Jej zakwitające w lutym kotki wyznaczają umowny początek przedwiośnia.
♦  Wojciech Młynarski w piosence p.t. Leszczyna nawiązał do wyjątkowej giętkości drewna tego krzewu:
Moje ulubione drzewo - leszczyna, leszczyna,
jak ją za mocno wygiąć w lewo, to w prawo się odgina (...)
Jak widać, mistrz pomylił się określając leszczynę mianem drzewa. No chyba, że... miał na myśli leszczynę turecką ;-).

  Brzoza (Betula)

♦  Nie u wszystkich gatunków brzozy kora jest kredowobiała. U niektórych z nich biel może przybierać rozmaite odcienie lub wręcz być zastąpiona innym kolorem, np. żółtym (b. żółta), czerwonobrunatnym (b. wiśniowa) a nawet czarnym (b. czarna).

 

  Brzoza brodawkowata (B. pendula)

♦  Brzoza brodawkowata jest jednym z niewielu drzew, których młoda kora jest wyraźnie ciemniejsza od starej.
♦  Ze względu na dużą zawartość oleju, kora brzozy wyjątkowo dobrze się pali nawet gdy jest mokra!
♦  Brzozy wytwarzają duże ilości soku, z którego produkuje się m.in. wodę brzozową, szampony i inne kosmetyki. Sok brzozowy (szczególnie pozyskiwany wiosną) zawiera m.in. fruktozę, sole mineralne, liczne cenne mikroelementy (związki nieorganiczne potasu, miedzi, manganu, fosforu, wapnia i in.) oraz witaminę B. Nawiercając pień brzozy brodawkowatej, w ciągu jednego roku można uzyskać nawet do 50 litrów soku brzozowego. Dawniej z soku tego wytwarzano lemoniadę.
♦  Brzoza brodawkowata należy do najbardziej alergennych drzew.
♦  Brzoza brodawkowata jest uważana za narodowe drzewo m.in. w Rosji i Finlandii.

  Olsza (Alnus)

♦  Gatunki olszy wchodzą w symbiozę z promieniowcami wiążącymi wolny azot. Proces zachodzi w bulwkowatych naroślach na korzeniach i w znaczny sposób poprawia jakość gleby; dlatego właśnie olsze są często stosowane jako przedplon. Stwierdzono nawet, że orzechy sadzone w pobliżu olsz są o około 30% wyższe i o tyle samo szybciej rosną.
♦  Małe, zdrewniałe szyszeczki utrzymujące się na drzewie przez cały rok stanowią doskonałą cechę identyfikacyjną, pozwalającą bez trudu rozpoznać olsze o każdej porze roku. Żadne inne europejskie drzewo liściaste nie posiada podobnej cechy.
♦  Jasne drewno olsz w kontakcie z powietrzem szybko zabarwia się na niezwykle intensywny, ceglastopomarańczowy kolor (podobnie zschowuje się uszkodzona kora).
♦  W mitologiach celtyckiej i skandynawskiej olsza jest symbolem zmartwychwstania; wg tej ostatniej mitologii pierwsi ludzie zostali wykonani z drewna olszy i jesiona.

 

  Olsza czarna (A. glutinosa)

♦  Olsza czarna jest najbardziej związanym z wodą rodzimym gatunkiem drzewa w Polsce. Samoistne występowanie olsz czarnych wskazuje wysoki poziom wód gruntowych na danym terenie. Ze względu na swoją higrolubność i związany z nią biotop drzewo jest czasami nazywane "Panią na bagnach".

  Grab (Carpinus)

 

  Grab pospolity (C. betulus)

♦  Grab pospolity jest jednym z najlepiej znoszących przycinanie drzew (żywopłoty).
♦  Drewno grabu jest czasami nazywane "żelaznym drewnem" ze względu na swoją wyjątkową twardość, gęstość i wytrzymałość. Rzeczywiście, jest ono bardzo ciężkie i niezwykle twarde - najtwardsze ze wszystkich rodzimych drzew i krzewów w Polsce!
♦  Z obcych gatunków spotykanych w naszym kraju, pod względem twardości drewna grab ustępuje jedynie bukszpanowi wieczniezielonemu.
♦  O twardości grabowego drewna można się przekonać obserwując wyjątkowo szybkie tępienie się narzędzi używanych do jego cięcia i obróbki.
♦  W twardym drewnie grabu należy prawdopodobnie szukać źródłosłowu słowa "zgrabiały".

  Kasztanowiec (Aesculus)

♦  Ze względu na swoje owoce, kasztanowce są często błędnie nazywane kasztanami. Trzeba jednak wiedzieć, że z botanicznego punktu widzenia określenie "kasztan" jest nazwą zupełnie innego rodzaju drzew.
♦  Rośliny należące do rodziny kasztanowatych są czasem nazywane "buckeyes", co w dosłownym tłumaczeniu znaczy "oczy jelenia" i jest rzecz jasna związane z wyglądem nasion.
♦  W niektórych japońskich szpitalach chorym cierpiącym na reumatyzm lub artertyzm nakłada się specjalne kamizelki z kasztanami, wkłada kasztany pod materac albo poleca nosić je w kieszeniach.

 

  Kasztanowiec zwyczajny (A. hippocastanum)

♦  Zarówno nazwa łacińska hippocastanum jak i angielska horse-chestnut nawiązują do stosowanego w Imperium Osmańskim sposobu leczenia kasztanami astmy oskrzelowej i kaszlu u koni.
♦  Osiągające rozmiary 3 x 1.5cm pąki kasztanowca zwyczajnego są największe spośród wszystkich europejskich drzew.
♦  Rekordowo duże pąki to nie jedyna tego typu cecha u kasztanowca zwyczajnego. Trudno oprzeć się wrażeniu, że "drzewo to wszystko ma duże lub bardzo duże": liście, których listki osiągają nawet ponad 30cm długości (ogonki do 25cm!), niezwykle grube młode pędy, duże kwiatostany i wreszcie ogromne nasiona.
♦  Popularne "kasztany" osiągają 4cm średnicy i tym samym należą do największych na świecie nasion tworzonych przez drzewa!

 

  Inne kasztanowce

♦  Największe liście tworzy pochodzący z Japonii A. turbinata - osiągają one nawet 65cm średnicy!

  Klon (Acer)

♦  Niektóre gatunki klona (głównie czerwony, cukrowy i srebrzysty) wytwarzają słodki syrop służący do produkcji słynnego syropu klonowego oraz cukru klonowego. Okres przydatności do spożycia syropu klonowego wynosi przeciętnie 300 lat!
♦  Wiele gatunków klona (rodzime, ale także m.in. jesionolistny, srebrzysty i tatarski) wydzielają specjalne substancje hamujące wzrost siewek innych gatunków.
♦  Budowa skrzydlaków klonów powoduje, że spadając kręcą się one wokół własnej osi i w ten sposób spowalniają opadanie. Umożliwia to rozsiewanie nasion w odległości przekraczającej 2-3 krotnie wysokość macierzystego drzewa.
♦  Liść klonu to symbol narodowy Kanady.
♦  Na całym świecie liść klonu stanowi symbol początkującego kierowcy.

 

  Klon zwyczajny (A. platanoides)

♦  Klon zwyczajny należy do najpiękniej i najintensywniej przebarwiających się jesienią drzew.
♦  Ze względu na dużą ilość kwiatów i ich niezwykle jaskrawy, jasnożółtozielony kolor, kwitnące w połowie kwietnia klony zwyczajne wyglądają tak, jak gdyby były obsypane młodymi liśćmi.
♦  Skrzydlaki klona zwyczajnego posiadają bardzo wysoką - dochodzącą do 90% zdolność kiełkowania. Często można obserwować całe "zielone dywany" utworzone z zeszłorocznych siewek.

 

  Klon jawor (A. pseudoplatanus)

♦  Łacińska nazwa gatunkowa pseudoplatanus nawiązuje do spękanej na odpadające poletka kory jawora, upodobniającej go do platanów.
♦  Z drewna jawora zbudowano słynnego konia trojańskiego.

 

  Klon polny (A. campestre)

♦  Klon polny rośnie najwolniej ze wszystkich klonów.
♦  Klon polny jest jednym z drzew najczęściej używanych do wyrobu bonsai.

 

  Klon srebrzysty (A. saccharinum)

♦  Klon srebrzysty (wraz z jesionolistnym) należy do najwcześniej kwitnących na wiosnę drzew. Niestety jest to związane z ryzykiem częstego przemarzania kwiatów na obszarach o ostrzejszym klimacie.
♦  Skrzydlaki klona srebrzystego dojrzewają najwcześniej (maj!) i najszybciej ze wszystkich klonów. Mają one jedną z najwyższych na świecie, prawie 100%-ową zdolność kliełkowania! Co więcej, proces opadania niezwykle intensywny, zsynchronizowany zarówno w ramach jednego drzewa, jak i pomiędzy nimi. W ciągu zaledwie kilkunastu dni wszystkie skrzydlaki ze wszystkich drzew na danym terenie opadają od pierwszego do ostatniego, a w ciągu kilku następnych dni wiele z nich już kiełkuje! Kiełkujące siewki jeszcze w tym samym roku mogą osiągnąć 30-40cm wysokości (podobno znane są przypadki nawet półtorametrowych siewek)!

 

  Klon jesionolistny (A. negundo)

♦  Pod bardzo wieloma względami klon jesionolistny stanowi wyjątek wśród klonów; są to m.in.: pierzasto złożone i słabo przebarwiające się jesienią liście, dwupienność, wiatropylne kwiaty, skrzydlaki pozostające na drzewie przez całą zimę, stosunkowo małe pąki czy wreszcie nietrwałe, bardzo słabe jakościowo drewno.
♦  Klon jesionolistny należy do najobficiej owocujących drzew. Ogromne ilości skrzydlaków pojawiają się każdego roku.
♦  Klon jesionolistny jest jednym z najwcześniej owocujących drzew - w sprzyjających warunkach skrzydlaki zaczynają się pojawiać już w wieku 5 lat.

  Sumak (Rhus)

♦  Kilka gatunków sumaka wykazuje mocno alergiczne działanie w związku z wytwarzaną przez nie substancją o nazwie ang. urushiol. Przykładem może być sumak jadowity (R. toxicodendron) - roślina ozdobna zawierająca mocno parzący sok.

 

  Sumak octowiec (R. typhina)

♦  Nazwa członu gatunkowego octowiec pochodzi od bardzo kwaśnych owoców.
♦  Sumak octowiec jest jednym z najkrócej żyjących drzew - przeciętnie dożywa on zaledwie 15-25 lat.
♦  Drzewo należy do najpiękniej przebarwiających się roślin ozdobnych uprawianych w Polsce.
♦  Sumak octowiec rozpoczyna owocowanie już w wieku 5 lat.

  Platan (Platanus)

♦  Platany są jednymi z najbardziej długowiecznych drzew liściastych świata; przykładowo platan wschodni dożywa 2000 lat.
♦  Platany należą do najbardziej rozłożystych drzew świata - szerokość ich korony może przekraczać nawet 30m!
♦  W tej chwili (2023 r.) najgrubszym drzewem w Polsce jest platan klonolistny "Olbrzym", rosnący w miejscowości Chojna w woj. zachodniopomorskim. Drzewo to posiada pień o obwodzie 10.94m (Φ 3.48m).
♦  Najbardziej charakterystyczną cechą platanów jest ich unikalna kora - w kolorze kawy z mlekiem, dość wcześnie zaczyna się ona łuszczyć wielkimi, cienkimi płatami, które odpadając pozostawiają na pniu i konarach równie wielkie, jasne łaty.
♦  Okryte jedną łuską pąki platanów w okresie wegetacji są ukryte w nasadach ogonków liściowych.
♦  Liście platanów są bardzo podobne do występujących u klonów, jednak w odróżnieniu od klonowych są one ustawione skrętolegle.

  Jesion (Fraxinus)

♦  Osobniki niektórych gatunków jesiona mogą samoistnie zmieniać płeć.
♦  Według skandynawskiej mitologii pierwszy mężczyzna został uformowany z drewna jesiona (pierwsza kobieta natomiast z drewna wiązu).

 

  Jesion wyniosły (F. excelsior)

♦  Gatunek jesion wyniosły istnieje na Ziemi około 10 mln lat i tym samym należy do najstarszych gatunków drzew liściastych.
♦  Osiągający 40(-50)m wysokości jesion wyniosły jest uważany za najwyższe obok buka rodzime drzewo liściaste w Europie. Jak podaje strona Tall Trees, obecny rekord należy do osobnika rosnącego Niemczech i wynosi 50.6m. Z obcych drzew liściastych wyższe od jesionów w Europie są tylko eukaliptusy - np. 75-80m gigant rosnący w Portugalii i 67m osobnik rosnący w Hiszpanii oraz rosnący w Anglii 48.6m platan klonolistny.
♦  Najwyższym notowanym obecnie jesionem w Polsce jest odkryty w 2023 r. przez braci Łukasza i Przemysława Wilk w parku w Tarnowie jesion wyniosły mierzący 45.5m.
♦  Jesion wyniosły posiada największy zasięg korzeni bocznych spośród wszystkich rodzimych europejskich drzew.
♦  Jesion wyniosły należy do nielicznej grupy rodzimych drzew w Polsce, których liście opadają bez przebarwienia.
♦  U jesiona wyniosłego można zaobserwować zjawisko tzw. trójpienności. Polega ono na tym, że obok osobników posiadających wyłącznie kwiaty jednej płci - męskich i żeńskich, występują także osobniki o kwiatach obupłciowych.

 

  Jesion pensylwański (F. pennsylvanica)

♦  Jesion pensylwański posiada największy zasięg terytorialny spośród wszystkich amerykańskich jesionów.
♦  Gatunek posiada szereg właściwości podobnych do występujących u klona jesionolistnego.
♦  Zasięg korzeni jesiona pensylwańskiego może dochodzić do 30m!
♦  Jesion pensylwański należy do najpiękniej, ale też najwcześniej i najszybciej przebarwiających się jesienią drzew. Liście mają stosunkowo krótki okres wegetacji. Pojawiają się one późno - dopiero w połowie maja, natomiast ich opadanie zaczyna się już pod koniec września i jest bardzo intensywne - w ciągu około dwóch tygodni drzewa zupełnie pozbywają się liści. Niedługo przed opadaniem, około połowy września liście przebarwiają się na przepiękny, wyjątkowo intensywny, jaskrawożółty kolor.

  Forsycja (Forsythia)

♦  Łacińska nazwa forsycji upamiętnia szkockiego botanika Williama Forsytha.
♦  Ze względu na kolor i kształt kwiatów forsycje są czasami nazywane golden bells, co po polsku oznacza złote dzwony.
♦  W kalendarzu fenologicznym zakwitnięcie forsycji wyznacza początek wiosny.
♦  Na ściętych zimą i wstawionych do wody gałązkach forsycji po pewnym czasie z pąków rozwijają się kwiaty.

  Orzech (Juglans)

♦  Łacińska nazwa rodzaju Juglans pochodzi od Jovis glans, co po polsku oznacza orzech Jowisza.
♦  Wbrew potocznej nazwie, z botanicznego punktu widzenia owoc orzecha nie jest orzechem tylko pestkowcem (czyli utworem zbudowanym podobnie jak np. śliwka). Składa się on bowiem z jądra otoczonego nie przez jedną, a przez dwie warstwy: zewnętrzną, mięsistą (skórzastą) okrywę - egzokarp oraz wewnętrzną, zdrewniałą skorupę - mezokarp, która wraz z jądrem tworzy pestkę. (Dokładniej jest to nibypestkowiec - owoc rzekomy, w którego tworzeniu obok zalążni uczestniczy również okwiat, przysadka i podsadki.)
♦  W zasadzie jedynym gatunkiem orzecha, którego owoce są produkowane na przemysłową skalę jest orzech włoski. Orzechy innych gatunków albo posiadają mniejsze jądro, albo są mniej smaczne, albo też mają dużo twardszą i trudniejszą do rozłupania skorupę, przez co ich przemysłowa produkcja jest nieopłacalna.
♦  Łupiny (okrywy) orzechów zawierają mocny, brązowy barwnik. Dawniej był on używany do farbowania tkanin.
♦  Wytwarzana przez wiele orzechów (zwłaszcza czarnego) substancja o nazwie juglon może niekorzystnie oddziaływać na pobliskie rośliny.

 

  Orzech włoski (J. regia)

♦  Łacińska nazwa gatunkowa orzecha włoskiego regia oznacza po polsku królewski.
♦  Orzech włoski jest najbardziej długowiecznym drzewem sadowniczym w Polsce; dożywa on wieku 200-500 lat. Dziko rosnące na własnych korzeniach (nie szczepione) orzechy włoskie mogą owocować nawet przez 400-500 lat!
♦  Wywaru z zielonych okryw orzechów włoskich używa się czasami do barwienia jaj wielkanocnych na brunatny kolor.
♦  Piękne, ciemnobrązowoczerwone drewno orzecha włoskiego należy do najbardziej cenionych i najdroższych na świecie. Już od średniowiecza wytwarzało się z niego rozmaite części broni: najpierw były to kusze, potem kolby karabinów maszynowych, a obecnie - niektóre elementy broni myśliwskiej. Drewno orzecha włoskiego stanowi też ważny surowiec w przemyśle meblarskim, przy czym ze względu na wysoką cenę jest stosowane głównie w okleinach oraz jako fornir.

 

  Orzech czarny (J. nigra)

♦  Orzech czarny może niekorzystne oddziaływać na niektóre rośliny rosnące w jego bezpośredniej bliskości. Ma to związek z wydzielaną przez drzewo substancją o nazwie juglon, powodującą spowolnienie wzrostu, a czasami nawet obumieranie niektórych roślin. Niekorzystny wpływ dotyczy głównie roślin ozdobnych i może się rozciągać na odległość od kilku do nawet kilkudziesięciu metrów. Wrażliwość na juglon wykazują także niektóre zwierzęta. Jak się okazuje, orzech włoski w odróżnieniu od czarnego nie wydziela juglonu w dużych ilościach i tym samym nie stanowi zagrożenia dla innych roślin (choć czasami bywa o to błędnie posądzany).

 

  Orzech szary (J. cinerea)

♦  Liście orzecha szarego należą do największych w ramach rodzaju - mogą one osiągać nawet 70cm długości (jeszcze większe liście - do 80cm - tworzy J. ailantifolia).
♦  Stwierdzono, że pomimo bardzo dużej zawartości tłuszczu owoce orzecha szarego powodują spadek poziomu cholesterolu.

  Skrzydłorzech (Pterocarya)

♦  Nazwa skrzydłorzech pochodzi od owoców, którymi są mocno oskrzydlone orzeszki; z łacińskiego pteron = skrzydło, karyon = orzech.

 

  Skrzydłorzech kaukaski (P. fraxinifolia)

♦  Skrzydłorzech kaukaski produkuje ogromną, jedną z największych spośród wszystkich drzew ilość odrośli korzeniowych. Tworzą one wokół pnia gęste zarośla (koszone jeszcze bardziej się zagęszczają).
♦  Zarówno pozbawione łusek pąki, jak i młode liście skrzydłorzecha kaukaskiego posiadają niezwykle efektowny, rdzawobrunatny kolor i ziarnistą strukturę powierzchni przypominającą brokat. Niektóre pąki zaraz po wytworzeniu mają płaski kształt i przylegają do pędów niczym przyklejone kawałki plasteliny.
♦  Skrzydłorzech kaukaski tworzy jedne z najdłuższych owocostanów spośród drzew uprawianych w Polsce - mogą one osiągać nawet do 50cm długości. Owocostany te wyróżniają się na tle ciemnozielonych liści swoim jasnozielonym kolorem i zwisając pionowo w dół przywodzą na myśl... damską biżuterię, a dokładniej długie wisiory, które panie często wieszają sobie na uszach.
♦  Oskrzydlone orzeszki skrzydłorzecha kaukaskiego wyglądają jak miniaturki głowy słonia afrykańskiego. Są one czasami, podobnie jak żołędzie i kasztany, używane do tworzenia ozdób i zabawek dla dzieci.

  Morwa (Morus)

♦  Pędy i liście morw zawierają hormon wzrostu.
♦  Ogonki liściowe, pędy oraz gałęzie morw złamane lub ucięte wydzielają obficie sok mleczny.

 

  Morwa biała (M. alba)

♦  Dwojakiego rodzaju liście występujące na tym samym osobniku morwy białej stanowią przykład tzw. heterofilii.
♦  Pierwsze papierowe pieniądze zostały wykonane przez Chińczyków z kory i łyka morwy białej.

  Wiąz (Ulmus)

♦  Młode, zielone skrzydlaki wiązów prowadzą proces fotosyntezy zanim pojawią się liście (wczesną wiosną).
♦  Wiązy, wraz z topolami i wierzbami, należą do najwcześniej owocujących drzew. Ich owoce opadają zwykle już w maju.
♦  W XVIII i XIX w. wiązy były jednymi z najpopularniejszych drzew ozdobnych (głównie ulicznych) w Europie, bardzo często sadzonymi ze względu na szybki wzrost, dużą różnorodność form, wartościowe drewno czy wreszcie wysoką odporność na uszkodzenia przez wiatr. Ten okres świetności został nagle przerwany wybuchem I Wojny Światowej, w czasie której wiązy bardzo ucierpiały. Zaledwie rok po zakończeniu wojny, w 1919 r. dla europejskich wiązów nadeszła następna katastrofa - naczyniowa choroba wiązów (inaczej holenderska choroba wiązów lub grafioza, ang. Dutch elm disease - DED). Spowodowała ona jedną z największych odnotowanych klęsk dotyczących drzew - w ciągu bardzo krótkiego czasu wyginęła ponad połowa populacji europejskich wiązów! Choroba nawracała kilka razy, największe spustoszenia powodując pod koniec lat 60. ubiegłego stulecia, kiedy to europejskie wiązy stanęły w obliczu całkowitego wyginięcia. Na szczęście chorobę udało się w końcu w dużym stopniu opanować (głównie poprzez wyhodowanie odmian odpornych na grzyba wywołującego DED) i ostatnio, bardzo powoli, ale jednak obserwuje się systematyczny wzrost populacji wiązów w Europie (a nawet można powiedzieć, że drzewa te przeżywają pewien renesans). W 1997 roku Unia Europejska przyjęła specjalny projekt mający na celu ochronę i popularyzację wiązów.
♦  Wiąz występuje w tytule jednego z najbardziej znanych horrorów: Koszmaru z ulicy Wiązów.
♦  Według skandynawskiej mitologii pierwsza kobieta została uformowana z drewna wiązu (pierwszy mężczyzna natomiast z drewna jesiona).

 

  Wiąz szypułkowy (U. laevis)

♦  Wiąz szypułkowy posiada największe deskowate przypory korzeniowe spośród wszystkich drzew spotykanych w Polsce.

 

  Wiąz górski (U. glabra)

♦  Dojrzałe liście wiązu górskiego są z góry tak szorstkie, że w dotyku przypominają papier ścierny.

 

  Wiąz polny (U. minor)

♦  Samoistne występowanie wiązów polnych jest wskaźnikiem żyznych gleb.
♦  Gałązki wiązu polnego są pokryte bardzo grubą warstwą korka.
♦  Wiąz polny jest najbardziej podatnym na grafiozę krajowym gatunkiem wiązu.
♦  Wiąz polny jest jednym z najczęściej uprawianych w formie bonsai drzew.

  Bożodrzew (Ailanthus)

 

 

  Bożodrzew gruczołkowaty (A. altissima)

♦  Polska nazwa gatunkowa gruczołkowaty jest związana z wyraźnymi gruczołkami występującymi u nasady listków. Gruczołki te stanowią nektarniki pozakwiatowe. U nas są one nieczynne.
♦  Nazwa angielska bożodrzewu gruczołkowatego "Tree of heaven" oznacza po polsku "niebiańskie drzewo". Z uwagi na minimalne wymagania oraz łatwość zasiedlania miejsc takich jak gruzowiska, hałdy itp. w Nowym Jorku drzewa te są także nazywane "gettowymi palmami" lub "drzewami dla ubogich".
♦  Bożodrzew gruczołkowaty rzadko przekracza wiek 50 lat. Jest to jednak bariera wynikająca nie tyle z cech fizjologicznych, co raczej mechanicznych - po prostu niezwykle kruche i wykazujące tendencję do gnicia drewno bożodrzewu sprawia, że od pewnego wieku drzewo jest coraz bardziej narażone na poważne złamania.
♦  Bożodrzew gruczołkowaty posiada najgrubsze pędy i największe liście ze wszystkich drzew uprawianych w Polsce. Młode pędy bożodrzewu osiągają ponad 2cm grubości, pierzastozłożone liście natomiast mogą (zwłaszcza u odmian) przekraczać nawet 1m długości!
♦  Roztarte liście bożodrzewu wydzielają bardzo ostry i wyjątkowo nieprzyjemny zapach przypominający starą gumę (niektórym kojarzy się on z kocim moczem).

  Lipa (Tilia)

♦  Lipy szerokolistna i drobnolistna są drugimi po dębach najbardziej długowiecznymi drzewami liściastymi w Europie. Dożywają one do 500(-1000) lat.
♦  Wiek rosnącej w Oberbayern w Niemczech lipy o nazwie Tassilo-Linde jest szacowany na około 1200 lat; jest to prawdopodobnie najstarsza lipa w Europie. Także w Niemczech, dokładniej w Rheinland-Pfalz, rośnie około 1000-letnia lipa Schiemsheimer Effe.
♦  Najstarszą i najgrubszą lipą w Polsce jest lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Drzewo to liczy ponad 530 lat, obwód jego pnia wynosi 10.77m (Φ 3.43m). Do ok. 2015 r. było to najgrubsze drzewo w Polsce, potem przerósł je platan z Chojny. W nocy z 5 na 6 października 2017 r. przechodzący nad Polską orkan Ksawery powalił wszystkie pnie cielętnickiej lipy za wyjątkiem jednego; pozostały pień ma 223 cm obwodu na wysokości 4.5 m. Mimo ogromnego rozmiaru zniszczeń, ze względu na dużą witalność lipy, wytworzy ona prawdopodobnie w przyszłości wtórną koronę i będzie funkcjonować jako tzw. drzewo weteran.
♦  Korona młodej lipy (zwłaszcza drobnolistnej) przypomina często kształtem swój liść.
♦  Lipy należą do najbardziej miododajnych roślin w Polsce (miód lipowy).
♦  W kwiatach niektórych gatunków lip (np. drobnolistnej) występują dodatkowe, płonne pręciki przekształcone w płatki. Są one nazywane prątniczkami.
♦  Znany ołtarz autorstwa Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie został wykonany z lipowego drewna.
♦  Lipy są uważane za drzewa obdarzone dobrą energią, pozytywnie wpływające na psychiczne i fizyczne zdrowie człowieka.
♦  U Słowian i Germanów lipy były uważane za drzewa święte, chroniące m.in. przed piorunami i złymi mocami. Przekonanie to przejęli potem chrześcijanie, którzy często wieszali na lipach figurki Matki Boskiej i budowali pod lipami kapliczki. Zwyczaj sadzenia lip przy kościołach i na cmętarzach, a także zawieszania na nich świętych obrazów, kapliczek itp. jest kultywowany do dziś.

  Surmia (Catalpa)

♦  Surmie nie tworzą pąków szczytowych. Powoduje to charakterystyczne rozgałęzianie się ich pędów i gałęzi.
♦  Liście niektórych gatunków surmii (np. wielkokwiatowej i bignoniowej) należą do największych spośród wszystkich drzew uprawianych w Polsce; przekraczają one czasami 30cm długości!
♦  U niektórych gatunków liście są wyposażone w tzw. pozakwiatowe nektarniki (dotyczy to zwłaszcza drzew rosnących w swojej ojczyźnie). Są one zazwyczaj umieszczone w kątach nerwów u nasady blaszki na jej dolnej stronie i mają zielonawy lub fioletowobrunatny kolor. Przypuszcza się, że zadaniem tych organów jest obrona rośliny poprzez wabienie owadów pasożytniczych w stosunku do tych, które zaatakowały liść. Potwierdzeniem tej hipotezy mogą być obserwacje wskazujące, że nektarniki rozwijają się najliczniej właśnie na liściach zaatakowanych przez szkodniki.
♦  Osiągające nawet do 50cm długości strąki surmii (zwłaszcza wielkokwiatowej) należą do najdłuższych owoców spośród drzew uprawianych w Polsce.

  Wierzba (Salix)

♦  Rodzaj wierzba należy do najliczniejszych i najbardziej zróżnicowanych rodzajów. Obejmuje on około 400 gatunków, wśród których występują zarówno różnej wielkości drzewa, jak i krzewy, a nawet pewna liczba małych, płożących się krzewinek (np. wierzba zielna).
♦  Wierzby, obok topoli, są najszybciej rosnącymi drzewami w Europie. Przykładowo przyrost wysokości wierzby energetycznej w ciągu pierwszego roku może sięgać nawet 3m! Wartość kaloryczna drewna tej wierzby wynosi ok. 19 MJ/kg suchej masy, co odpowiada 2/3 wartości opałowej średniej jakości węgla kamiennego. Z 1 ha uprawy wierzby energetycznej można więc rocznie otrzymać podobną ilość energii, co z kilku ton węgla kamiennego.
♦  Wierzby są jednymi z najbardziej witalnych roślin drzewiastych. Obok standardowych metod rozmnażania (generatywnego poprzez kwiaty i wegetatywnego przez odrosty korzeniowe) wytworzyły one ciekawą technikę polegającą na tym, że odłamany i wetknięty w ziemię kawałek gałęzi potrafi szybko zakorzenić się i wyrosnąć w normalną roślinę.
♦  Kwiaty wierzb, w odróżnieniu od blisko spokrewnionych z nimi topoli, są owadopylne (posiadają miodniki). Zebrane w kotki zakwitają one bardzo wcześnie na wiosnę, zawsze przed rozwinięciem się liści.
♦  Ciekawy efekt otrzymuje się przez tzw. ogławianie, czyli odpowiednie przycinanie gałęzi niektórych gatunków wierzby (głównie wiciowej). Powstające w ten sposób "formy głowiaste" tworzą jedyny w swoim rodzaju, urzekający klimat i w znacznym stopniu przyczyniają się do kształtowania krajobrazu.
♦  Wierzba jest uważana za jeden z symboli polskości.
♦  21 marca to Dzień Wierzby.

  Topola (Populus)

♦  Topole są najszybciej rosnącymi drzewami w naszej strefie klimatycznej; średnie tempo ich wzrostu może przekraczać 2.5m/rok, chwilowe (tygodniowe) natomiast 30cm/tydzień! Ekstremalne szybki wzrost rozmaitych gatunków topoli w pełni potwierdzają moje obserwacje i wykonane przeze mnie pomiary. Wynika z nich, że w kilku początkowych latach tempo wzrostu popularnych odmian topoli kanadyjskiej wynosi 1.5-2.5m/rok, co może stanowić nawet ponad 160% początkowej wysokości Jeszcze bardziej spektakularne jest maksymalne chwilowe tempo wzrostu tych drzew - może ono dochodzić do 30cm/tydzień! Podobnie szybkim wzrostem cechuje się topola 'NE 42' ('Hybryda 275') z grupy topól balsamicznych; kilkunastoletnie drzewa tego mieszańca mogą przyrastać nawet ponad 2.5m/rok. Pozostałe mierzone przeze mnie topole (biała i włoska) niewiele, ale jednak ustępują w/w mieszańcom; tu roczny przyrost dochodzi do 1.7(1.8)m (co może stanowić około 150% początkowej wysokości), a maksymalne chwilowe tempo wzrostu wynosi 17.5-25cm/tydzień. Okazuje się, że zaskakująco szybko rosną też większe, kilkunastometrowe drzewa. Przykładowo 12-metrowa na początku 2007. roku topola balsamiczna, na końcu tego sezonu wegetacyjnego miała ponad 14.5m, a więc przyrost roczny wyniósł około 2.5m.
♦  Wiele placówek naukowo-badawczych na całym świecie zajmuje się krzyżowaniem rozmaitych gatunków i odmian topoli w celu uzyskania form jeszcze szybciej rosnących i posiadających jeszcze bardziej kaloryczne drewno. Powstają tam tzw. plantacje energetyczne, gdzie drzewa są okresowo, co kilka do kilkunastu lat "koszone". Tak krótki okres rotacji jest możliwy tylko w przypadku nielicznych gatunków, do których należą mieszańce topól balsamicznych (głównie z grupy 'NE 4x') oraz niektóre odmiany topoli kanadyjskiej (np. topola bujna) - drzewa te osiągają wartość rębną już w wieku 15-25 lat!
♦  Topole białe wraz z szarymi, czarnymi i kanadyjskimi należą do najwyższych i najgrubszych drzew w Polsce.
♦  Pojedyncza kotka męska topoli może zawierać aż do 6 milionów ziaren pyłku!
♦  Także nasiona topoli są produkowane w olbrzymich ilościach. Obliczono, że jedno duże drzewo może ich wytworzyć nawet 25 milionów rocznie. Jako jedne z nielicznych (m.in. obok nasion wierzb i klonów), posiadają one zdolność wykiełkowania jeszcze w tym samym roku, w którym zostały wytworzone.

 

  Topola czarna (P. nigra)

♦  Najstarsza w Polsce topola czarna rośnie w Puławach i liczy ponad 270 lat.

 

  Topola włoska (P. nigra 'Italica')

♦  Topola włoska jest właściwie jedyną popularną, typowo ozdobną odmianą topoli. Została ona wyhodowana w XVIII w. we Włoszech (nazwa) jako mutacja topoli czarnej.
♦  Większość sadzonych w miastach topól włoskich nie dożywa nawet 80 lat. Najczęściej już po 20-30 latach drzewa te, zwłaszcza sadzone na suchych stanowiskach, zaczynają zamierać od wierzchołka, a w wieku około 50 lat kończą życie. Nie ma pewności co do tego, czy decydującym czynnikiem jest w tym przypadku nieodpowiednia (np. zbyt sucha) gleba, czy też zanieczyszczenia powietrza.
♦  Topola włoska jest najbardziej "wysmukłym" drzewem uprawianym w Polsce; przy wysokości dochodzącej do 30m jej korona ma zaledwie 3-5m szerokości!
♦  Najwyższa zmierzona przeze mnie topola włoska rośnie w Bielsku Białej i mierzy około 33m.
♦  Dawniej topola włoska była sadzona w sąsiedztwie zagród wiejskich, gdzie służyła za piorunochron.

 

  Topola biała (P. alba)

♦  Gatunek topola biała istnieje na Ziemi w przybliżeniu 12 milionów lat.
♦  Topola biała jest najbardziej długowieczną topolą - dożywa ona nawet do 300(-400) lat.
♦  Najgrubszą i równocześnie najstarszą polską topolą była topola biała rosnąca w parku Karpinek w Lesznie koło Warszawy. Było to równocześnie trzecie najgrubsze drzewo w Polsce (po lipie z Cielętników i platanie z Chojny); obwód jego pnia na wysokości pierśnicy wynosił 10.53m (Φ 3.35m), a mierzony tuż przy ziemi 14m (Φ 4.46m)! Wiek topoli szacowany był na ponad 320 lat. W maju 2012 r. drzewo zakończyło żywot z przyczyn naturalnych.
♦  Topola biała rosnąca na terenie landu Baden Württemberg w Niemczech, mierząca 45.4m (Kouta Rńsńnen, 2011, laser) jest najwyższą topolą w Europie.

 

  Topola osika (P. tremula)

♦  Osika posiada ogromny, największy spośród wszystkich topól zasięg występowania. Obejmuje on Europę, Syberię (aż po Daleki Wschód; na północy gatunek przekracza nawet koło podbiegunowe, sięgając granicy lasu i tundry!), Azję Mniejszą i północną Afrykę.
♦  Z uwagi na minimalne wymagania siedliskowe (gatunek pionierski) osika jest czasami nazywana mistrzem przeżycia w trudnych warunkach.
♦  Kołek wykonany z drewna osiki - tzw. osikowy kołek - jest jednym z najbardziej znanych rekwizytów w kinematografii. Jak wiadomo, służy on do skutecznego i trwałego unieruchamiania wampirów :).
♦  Według jednej z legend liście osiki drżą ze strachu od czasu, gdy Kain zabił Abla osikowym kołkiem.

 

  Topola szara (P. xcanescens)

♦  Topola szara jest prawdopodobnie najszybciej rosnącą rodzimą topolą w Polsce (mieszaniec).

 

  Topola kanadyjska (P. xcanadensis)

♦  Tempo wzrostu topól kanadyjskich jest jeszcze większe niż w przypadku gatunków rodzicielskich (cecha często występująca u mieszańców). Niektóre odmiany - np. 'I-214' - należą (wraz z mieszańcami topól balsamicznych) do najszybciej rosnących topól.

 

  Inne topole

♦  Rosnący w stanie Utah w USA klonalny osobnik topoli osikowej (P. tremuloides) o nazwie Pando (inaczej The Trembling Giant) jest najmasywniejszym i najstarszym znanym organizmem świata. Zajmuje on powierzchnię 43ha, waży... 6.5 tys. ton, a jego wiek (jako organizmu klonalnego) jest szacowany na około 80 tysięcy lat!!!