ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / NAGONASIENNE / IGLASTE / CISOWCE /
CISOWATE / Cis - Czwórczak - ...
Licznik odwiedzin:
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków trujących Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków pod ochroną Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków o właściwościach leczniczych
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków cieniolubnych
RODZAJ
Cis
(Taxus)
Zawiera:
7-9 gatunków
w tym rodzimych w Polsce:
1
Gatunki:
Cis pospolity
Cis
pospolity

Taxus
baccata



Cis
japoński

Taxus cuspidata


Cis
pośredni

Taxus media



...
Cechy charakterystyczne:
Igły niemal równowąskie, ciemnozielone, miękkie i płaskie, osadzone na bardzo krótkim ogonku.
Nasiona otoczone mięsistą, zazwyczaj kubkowato otwartą z góry i atrakcyjnie zabarwioną osnówką.
 
Ciekawostki:
♦ Liczący ok. 2000 lat cis pospolity rosnący w Fortingall w Szkocji jest najstarszym drzewem w Europie.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj niezbyt wysokich, zimozielonych drzew i krzewów iglastych. Do najważniejszych cech rozpoznawczych cisów należą: łuszcząca się płatami, czerwonobrązowa kora, miękkie i płaskie igły oraz nasiona otoczone charakterystycznymi, najczęściej kubkowatymi, mięsistymi i jaskrawo zabarwionymi osnówkami. Poza osnówkami nasion, wszystkie inne organy cisów wykazują silnie trujące właściwości, co jest związane z dużą zawartością w ich komórkach toksycznego alkaloidu o nazwie taksyna. W odróżnieniu od wielu innych drzew iglastych, cisy nie zawierają żywicy.


  Systematyka 

Rodzaj cis obejmuje 7-9 bardzo zbliżonych do siebie (traktowanych czasem jako podgatunki lub odmiany) gatunków, z których w Polsce (i w Europie) naturalnie występuje tylko jeden - cis pospolity (T. baccata). Spokrewnione z cisem pospolitym i bardzo do niego podobne są występujące we wschodniej Azji cis japoński (T. cuspidata) oraz cis chiński (T. celebica). Oba gatunki różnią się od cisa pospolitego m.in. zamkniętą i mniej atrakcyjnie zabarwioną osnówką nasion (u cisa japońskiego jest ona zielona). Hodowlanym mieszańcem cisa pospolitego i japońskiego jest cis pośredni (T. media) - uzyskany w USA w 1900 r. niewielki, nie przekraczający 4m wysokości krzew.

  Gatunki szczegółowo opisane w serwisie 

Cis pospolity To niezbyt duże, zimozielone i wyjątkowo cieniolubne drzewo iglaste na pozór nie wyróżnia się niczym specjalnym. Ktoś nawet mógłby pomyśleć o nim jak o niezbyt wyrośniętej kopii świerka. Tymczasem okazuje się, że mamy do czynienia z niezwykle interesującą rośliną. I to z kilku powodów. Po pierwsze, jak wiadomo, cisy słyną z długowieczności. Mogą one żyć nawet znacznie ponad 2000 lat(!), co daje im zdecydowanie pierwsze miejsce wśród wszystkich europejskich drzew. Nawet uznawane za symbol długowieczności dęby pod względem długości życia nie mogą równać się z cisami. Tak długie życie wiąże się oczywiście z bardzo powolnym wzrostem - jednym z najwolniejszych ze wszystkich roślin uprawianych w Polsce (ma to swoje zalety związane z uprawą). Po drugie cis pospolity należy dziś do prawdziwej rzadkości i wszędzie na swoich stanowiskach naturalnych jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Był on zresztą pierwszym polskim drzewem chronionym prawnie (odpowiedni dekret wydał król Władysław Jagiełło już w 1423 r.; chciał on w ten sposób ograniczyć eksport drewna cisowego, z którego wykonywano bardzo dobrej jakości łuki). Na uwagę zasługują także bardzo nietypowe nasiona cisa - otoczone kubkowatymi (otwartymi od góry), mięsistymi, jaskrawoczerwonymi osnówkami stanowią wyjątek wśród drzew iglastych, które jak wiemy, w ogromnej większości tworzą szyszki. Na koniec wspomnijmy o jeszcze jednej cesze cisa, która odróżnia go od klasycznych drzew iglastych - jest to drzewo dwupienne a więc takie, którego pojedyncze osobniki tworzą tylko męskie albo tylko żeńskie kwiaty, a więc można powiedzieć, że konkretne drzewo jest okazem męskim albo żeńskim.
Więcej informacji...

  Pozostałe informacje

Występowanie. Wszystkie gatunki cisa występują na izolowanych geograficznie obszarach półkuli północnej. W Europie rośnie jeden gatunek rodzimy - cis pospolity; pozostałe gatunki zasiedlają Azję, północno-zachodnią Afrykę oraz Ameryki Północną i Środkową. Cisy to jedne z najbardziej długowiecznych drzew świata. Niektóre gatunki, jak cis pospolity, osiągają wiek 2000-3000 lat(!), czym deklasują nawet uznawane za symbol długowieczności dęby. Rosną bardzo wolno (nieco szybciej niż większość innych cisów - do ok. 20 cm/rok - rośnie cis pośredni; nie powinno to dziwić, gdyż gatunek ten jest sztucznie otrzymanym mieszańcem). Zastosowanie. Drewno cisów było w średniowieczu często używane do wyrobu niektórych części broni, np. łuków (nazwa Taxus oznacza po łacinie właśnie łuk) a także do produkcji mebli. Dziś cisy znajdują zastosowanie głównie jako rośliny ozdobne oraz lecznicze. W uprawie znajdują się ich liczne formy dekoracyjne, różniące się głównie pokrojem i kolorem osnówek nasion. Z trujących w bezpośrednim spożyciu części cisów są izolowane substancje używane do produkcji preparatów przeciwnowotworowych (np. Paclitaxel; nazwa firmowa Taxol). Pokrój. Niewielkie, nie przekraczające zazwyczaj 20m (wyj. do 40m) wysokości drzewa (np. cis pospolity) lub krzewy (np. cis pośredni) iglaste, często nieregularnie ugałęzione. Kora łuszcząca się cienkimi płatami o falistej linii brzegu, czerwonobrunatna. Pąki liściowe drobne, okryte wieloma łuskami, kwiatowe męskie na wiosnę przed rozwojem kulistawe i żółte, licznie tworzone, żeńskie małe i smukłe, zielonkawe, mniej liczne. Liście szpilkowate, niemal równowąskie, na końcu zaostrzone, (ciemno)zielone, płaskie i stosunkowo miękkie, od spodu jaśniejsze, ale nie białe - zwykle z dwoma szerokimi, białawozielonkawymi paskami (rzadziej bez takich pasków - np. cis japoński). Ustawienie: skrętoległe, ale pozornie w jednej płaszczyźnie, na krótkich i cienkich, przylegających do pędu ogonkach. Okres występowania: cały rok (rośliny zimozielone). Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie (z wyj. T. canadensis), wiatropylne, zawiązane latem poprzedniego roku. Kwiaty męskie kuliste, z 6-14 tarczkowatymi, najczęściej jasnożółtymi lub żółtawobiałymi pręcikami, z których każdy zawiera 4-8 worków pyłkowych, u nasady otoczone łuskowatymi listkami. Kwiaty żeńskie pojedyncze, z jednym, umieszczonym na szczycie krótkiej osi zalążkiem, mniej liczne, bardzo niepozorne, podobne do pąków liściowych, zwykle żółtawozielone. █ U cisów zdarza się czasami samoistna zmiana płci osobników. Owoce i nasiona. Rośliny nie tworzące owoców (nagonasienne). Odpowiednikami owoców są tzw. nibyjagody - niewielkie utwory zbudowane z pojedynczego, posiadającego twardą łupinę jajowatego nasiona otoczonego przez mięsistą osnówkę (zmięśniała łuska nasienna). Osnówka owalna lub kulista, u większości gatunków kubkowato otwarta z góry i atrakcyjnie zabarwiona na jaskrawoczerwony kolor, stanowi powabnię dla ptaków, które chętnie zjadają nibyjagody i w ten sposób przyczyniają się do rozsiewania nasion. Nasiona cisa pospolitego są dość głęboko schowane w osnówkach, podczas gdy u cisa japońskiego nieco z nich wystają. Cis pośredni, jako mieszaniec dwóch powyższych gatunków, tworzy nasiona o cechach pośrednich. Nasiona cisów dojrzewają w pierwszym roku. Siewki posiadają dwa liścienie. █ Z botanicznego punktu widzenia "owoce" cisa to nibyjagody czyli mięsiste utwory powstałe z pojedynczego, łuskowatego owocolistka kwiatu żeńskiego i zawierające jedno nasiono. Innego typu, choć podobnie wyglądające kontenery nasion tworzą jałowce - mają one postać zmięśniałych szyszkojagód powstałych z kilku łuskowatych owocolistków i zawierających po kilka nasion. Drewno posiada białawy biel i czerwonobrunatną twardziel, jest bardzo elastyczne, nie posiada przewodów żywicznych. Informacje dodatkowe. UWAGA! Wszystkie gatunki cisów są trujące dla ludzi (zawierają taksyny). Jedyną jadalną częścią rośliny jest mięsista osnówka nasiona, która jednak zawiera trujące nasiono! Cisy są trujące nie tylko dla ludzi, ale także dla niektórych zwierząt - np. koni i bydła. Ich nasiona nie szkodzą natomiast ptakom.

/ →→
Nasiona cisów są otoczone
kubkowatymi, mięsistymi,
atrakcyjnie zabarwionymi
osnówkami (tzw. nibyjagody).
U cisa pospolitego () nasiono
jest głębiej schowane w osnówce,
u pośredniego natomiast (→→)
jest ono bardziej widoczne.
Nasiona cisa pospolitego Nasiona cisa pośredniego