Niniejszy klucz pozwala na łatwą identyfikację najczęściej spotykanych w Polsce gatunków drzew i większych krzewów
(pominięto krzewinki oraz małe krzewy, nie przekraczające zwykle 2m wysokości).
Baza klucza zawiera ponad 200 gatunków, przy czym główny nacisk położono na uwzględnienie jak największej liczby gatunków rodzimych.
Niezależnie od tego w kluczu zamieszczono też najciekawsze i najczęściej spotykane obce gatunki, które można znaleźć
w naszych parkach i ogrodach, przy drogach itp.
Oznaczanie rozpoczynamy od najbardziej podstawowego kryterium morfologicznego, jakim jest rodzaj liści
(dokładny opis działania klucza jest umieszczony poniżej - zalecamy zapoznanie się z nim przed rozpoczęciem oznaczania):
0. RODZAJ LIŚCI
OPIS DZIAŁANIA KLUCZA
Klucz działa na zasadzie kolejnych zawężeń zbioru wynikowego.
Oznaczającemu są zadawane pytania, na które może on odpowiadać wybierając jedną z dostępnych opcji. Wybór opcji powoduje
zawężenie zbioru wynikowego i przekierowanie do następnego pytania, właściwego temu zawężonemu już zbiorowi.
W ten sposób wraz z odpowiedzią na każde kolejne pytanie maleje ilość gatunków, które potencjalnie mogą stanowić wynik oznaczenia.
Kiedy ilość ta osiąga wartość jeden, Oznaczający jest kierowany do opisu wybranego gatunku
w atlasie drzew i krzewów.
Po zapoznaniu się z opisem gatunku w atlasie i jego konfrontacji z rzeczywistymi obserwacjami Oznaczający podejmuje decyzję,
czy oznaczenie jest poprawne. Jeśli nie - należy wrócić do początku klucza i przeprowadzić cały proces od nowa (z wyjątkiem
wynikającym z uwzględnienia uwagi C2).
Szczegóły budowy klucza. Ze względu na specyfikę oznaczania drzew i krzewów (np. ogromna liczba gatunków i odmian,
niezbyt dokładnie zdefiniowane różnice pomiędzy niektórymi gatunkami itp.) również budowa klucza jest specyficzna.
Przede wszystkim zrezygnowano w nim ze zwyczajowo stosowanej przy oznaczaniu zasady dychotomii.
Rezygnacja ta prowadzi w konsekwencji do uzyskania przez niniejszy klucz następujących cech:
-
C1. Każde pytanie może zawierać dowolną liczbę odpowiedzi (nie musi zawierać ich dokładnie dwóch)
Ta cecha konstrukcji klucza ma na celu przyspieszenie procesu wyszukiwania poprzez umożliwienie eliminacji dużo większej liczby
gatunków za pomocą jednego pytania (podziały na mniej liczne grupy, a więc szybsze zawężanie zbioru wynikowego).
█
Przykład. Zamiast stawiać trzy pytania:
q1=Złożoność liści: a11=liście złożone(q11) | a12=liście niezłożone(q12),
q11=Sposób złożenia liści: a111=pierzasto złożone(q111) | a112=złożone inaczej niż pierzasto(q112),
można postawić jedno:
q1=Budowa liści:
a11=niezłożone (q11) | a12=pierzasto złożone(q12) | a13=złożone inaczej niż pierzasto(q13)
-
C2. Opcje odpowiedzi nie muszą pokrywać wszystkich możliwości
(innymi słowy może się zdarzyć, że żadna z odpowiedzi nie jest satysfakcjonująca)
Ta z kolei cecha ma związek z konieczną niestety niekompletnością klucza. Klucz nie zawiera, bo nie może, wszystkich istniejących
gatunków. Zatem jeśli na jakimś etapie dochodzimy do pytania, w którym żadna z opcji odpowiedzi nie jest satysfakcjonująca,
może to oznaczać, że mamy do czynienia z gatunkiem nie uwzględnionym w kluczu (albo, że wcześniej popełniliśmy błąd w oznaczaniu).
█
Przykład. Jeśli oznaczając drzewo z igłami zebranymi w pęczki po 3 sztuki w pewnym momencie natkniemy się na następujące pytanie:
q1=Igły zebrane:
a11=w pary (q11) | a12= po pięć sztuk (q12) | a13=po więcej niż 5 sztuk
,
może to oznaczać, że w zadanym kontekście gatunki trójigłowe nie zostały uwzględnione w kluczu i oznaczenie jest niemożliwe.
Ale możliwa jest też przyczyna, że w odpowiedzi na jakieś wcześniejsze pytanie popełniliśmy błąd.
-
C3. Opcje odpowiedzi nie muszą się wzajemnie wykluczać
Rezygnacja z wykluczania się opcji odpowiedzi została podyktowana zmiennością form w ramach jednego gatunku. Wiadomo, że ten sam
gatunek może tworzyć osobniki posiadające pewną cechę bez wyjątku (np. wszystkie liście ją posiadają), częściowo (np. tylko niektóre
liście ją posiadają), albo w ogóle. Jeśli więc w danym momencie pytanie odwołuje się do takiej cechy, to jasne jest, że aby umożliwić
oznaczenie gatunku na podstawie zarówno osobników posiadających, jak i nie posiadających owej cechy, należy utworzyć w tym przypadku
dwie ścieżki (a więc dwie opcje odpowiedzi). Niezależnie od tego, którą ścieżką podąży Oznaczający, powinien on trafić w końcu na ten
sam gatunek.
█
Przykład. Klon czerwony może posiadać (nawet na jednym osobniku) zarówno liście 3-, jak i 5-klapowe.
Jeśli więc w stosunku do grupy zawierającej klon czerwony padnie pytanie o ilość klap, powinno ono umieścić ten gatunek w dwóch
grupach (odpowiadających dwóm opcjom odpowiedzi) - drzew z liśćmi 3-klapowymi i drzew z liśćmi 5-klapowymi.
Jak widać takie grupy, jako posiadające wspólny gatunek, nie są rozłączne.
Kryteria stosowane przy oznaczaniu starano się dobrać tak, aby oznaczenie było w jak największym stopniu pewne,
ale także aby było możliwie jak najprostsze. Dlatego w kluczu przyjęto następujące fundamentalne założenie:
-
C4. Głównym kryterium stosowanym przy oznaczaniu jest budowa liści, a następnie pąków, kwiatów i owoców (LPKO).
Cechy jak pokrój, kolor i struktura kory, czy budowa pędów mają znaczenie pomocnicze i są stosowane głównie jako
uzupełnienie (uszczegółowienie), a więc tam, gdzie trzeba rozróżnić gatunki o bardzo podobnych liściach, pąkach, kwiatach i owocach.
Od tej reguły istnieją nieliczne wyjątki, na przykład gdy drzewo posiada niezwykle specyficzny pokrój czy ubarwienie kory.
W takich przypadkach może się zdarzyć, że pytanie nie o liście, ale właśnie o tą charakterystyczną cechę może być kluczowe.
█
Przykład. Sosnę zwyczajną od górskiej najłatwiej odróżnić po pokroju.
Także po pokroju rozpoznamy najpewniej topolę włoską.
Z kolei większość brzóz najprościej poznać po kredowobiałej korze.
Oparcie klucza na budowie LPKO ma oczywistą wadę polegającą na ograniczeniu możliwości oznaczania do tych pór roku,
w których dla danego gatunku występują liście, pąki, kwiaty, czy owoce. Jednak zalety wynikające z przyjęcia tej metody są
niewspółmiernie duże w stosunku do jej niedogodności. Przede wszystkim oznaczanie na podstawie LPKO jest zdecydowanie łatwiejsze
i bardziej pewne, niż w przypadku opierania się na cechach takich jak pokrój czy struktura kory i pędów. Wynika to prostszej
i w związku z tym zdecydowanie lepiej definiowalnej budowy LPKO oraz z większej powtarzalności tej budowy u osobników danego
gatunku. Przykładowo pokrój drzewa bardzo trudno precyzyjnie opisać, a ponadto dopuszczalne różnice pokroju pomiędzy osobnikami
tego samego gatunku są zwykle stosunkowo duże. Powoduje to, że oparcie oznaczania na pokroju staje się trudniejsze (trudniej
definiowalne różnice) i bardziej niepewne (większe możliwe odchylenia od wzorca).
