-
(inicja³y, RRRR, metoda): oznaczenie kto, kiedy (w którym roku) i jak± metod± wykona³ pomiar
wysoko¶ci lub obwodu pnia drzewa. Przyk³adowo zapis (TN, 2011, laser) oznacza, ¿e pomiaru dokona³ Tomasz Niechoda w 2011 roku,
za pomoc± dalmierza laserowego, z kolei zapis (PG, 2010) informuje o pomiarze dokonanym przez Piotra Gacha w 2010 roku.
Rozwiniêcia inicja³ów osób wykonuj±cych pomiary, jak równie¿ skrótów nazw metod pomiarowych znajduj± siê w legendach zamieszczonych
w dodatku Rekordy.
-
APG, APG I, APG II: grupa najnowocze¶niejszych systemów klasyfikacji ro¶lin, rozwijanych od lat 90. XX w.
przez miêdzynarodow± grupê systematyków ro¶lin (ang. Angiosperm Phylogeny Group - st±d nazwa).
Systemy te s± oparte wy³±cznie o kryterium pokrewieñstwa ro¶lin, bazuj± one na metodach biologii molekularnej (badanie kodu DNA).
I i II oznaczaj± kolejne wersje systemu APG.
-
alochtoniczny (in. obcy) gatunek: gatunek pochodz±cy z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego,
introdukowany celowo lub nie¶wiadomie zawleczony na dany teren.
Przeciwne znaczenie posiada termin autochtoniczny (in. rodzimy).
-
autochtoniczny (in. rodzimy) gatunek: gatunek rodzimy dla danego ekosystemu lub siedliska.
Przeciwne znaczenie posiada termin alochtoniczny (in. obcy).
-
baldach: jeden z typów kwiatostanu.
-
baldachgrono: jeden z typów kwiatostanu.
-
bezp³ciowe (in. wegetatywne) rozmna¿anie: typ rozmna¿ania, w którym organizm potomny powstaje z czê¶ci
organizmu rodzicielskiego. Ten typ rozmna¿ania prowadzi do powstania klonu -
ro¶liny potomnej o genotypie takim samym jak ro¶lina rodzicielska, charakteryzuj±cej siê identycznymi jak ona cechami
(zmiany genotypu mog± pó¼niej nastêpowaæ w wyniku mutacji). Tworzenie klonów stanowi podstawow± ró¿nicê w stosunku do rozmna¿ania
p³ciowego, polegaj±cego na tworzeniu komórek generatywnych (gamet) i prowadz±cego do powstania
ro¶liny potomnej o innym genotypie. Przyk³adem czêsto stosowanej przez drzewa techniki rozmna¿ania wegetatywnego jest wytwarzanie
odro¶li korzeniowych (np. skrzyd³orzech kaukaski, sumak octowiec, topole).
-
biel: fizjologicznie czynna strefa drewna pe³ni±ca funkcjê przewodzenia wody i soli mineralnych oraz gromadzenia
substancji zapasowych. Wype³nia zewnêtrzny pier¶cieñ w przekroju pnia (lub ca³o¶æ tego przekroju w przypadku drewna
beztwardzielowego) i ma zwykle jasne zabarwienie (st±d nazwa). Jest "dope³nieniem" twardzieli.
-
bór: patrz las iglasty.
-
ca³obrzegi li¶æ: li¶æ, którego blaszka posiada g³adki brzeg.
-
ciernie: mocno zaostrzone wyrostki ro¶linne o szyd³owatym kszta³cie, stanowi±ce przekszta³cone ca³e organy - li¶cie
(np. kaktusy), pêdy (np. tarnina, robinia) lub rzadziej przylistki. G³ówne zadania cierni to ograniczenie transpiracji wody
oraz obrona ro¶liny przed obgryzaniem przez zwierzêta. W odró¿nieniu od kolców, ciernie posiadaj±
w³asne wi±zki przewodz±ce, a ich przytwierdzenie do pêdu jest wzmocnione specjaln± tkank± podskórn±.
-
Cronquista system klasyfikacji ro¶lin: jeden z pierwszych systemów klasyfikacji ro¶lin okrytonasiennych,
opracowany w latach 60. XX w. przez Arthura Cronquista (USA), nadal czêsto stosowany, choæ stopniowo wypierany przez nowsze
systemy (gównie Reveala i AGP), wyodrêbnia 64 rzêdy,
w tym 321 rodzin.
-
d³oniasto z³o¿ony li¶æ: li¶æ z³o¿ony, sk³adaj±cy siê z listków
wyrastaj±cych promieni¶cie z jednego punktu (np. kasztanowiec).
-
d³ugopêd: pêd drzewa lub krzewu powstaj±cy w wyniku przyrostu na d³ugo¶æ, charakteryzuj±cy siê
posiadaniem stosunkowo d³ugich miêdzywê¼li.
Patrz tak¿e krótkopêd.
-
dno kwiatowe: rozszerzona czê¶æ u podstawy kwiatu, w której osadzone s± pozosta³e jego elementy.
U niektórych ro¶lin dno kwiatowe bierze udzia³ w tworzeniu owocu pozornego.
-
dwupienna ro¶lina: ro¶lina o kwiatach rozdzielnop³ciowych, których oba typy -
mêskie (prêcikowe) i ¿eñskie (s³upkowe) wystêpuj± wy³±cznie na oddzielnych osobnikach
(w tym przypadku mo¿emy wiêc mówiæ nie tylko o mêskich i ¿eñskich kwiatach, ale te¿ o mêskich i ¿eñskich osobnikach).
Dwupienno¶æ stanowi jeden ze sposobów eliminacji niekorzystnego zjawiska samozapylania
wystêpuj±cego w przypadku ro¶lin jednopiennych.
-
dzielny kszta³t li¶cia: posiadaj±cy wciêcia o g³êboko¶ci powy¿ej 2/3 po³owy szeroko¶ci blaszki (a wiêc bardzo g³êbokie),
jednak w odró¿nieniu od li¶ci siecznych z fragmentami blaszki wyra¼nie po³±czonymi u nasady
(przy nerwie g³ównym).
-
endemit: takson (zwykle gatunek) o zasiêgu ograniczonym do niewielkiego obszaru, nigdzie poza nim nie wystêpuj±cy naturalnie.
-
forma: najni¿sza podkategoria w ramach gatunku, wyodrêbniana na podstawie jednej (rzadziej kilku),
zazwyczaj zmiennej (zmieniaj±cej siê np. wraz ze zmian± warunków bytowania) cechy stanowi±cej niewielkie odchylenie od wzorca tego
gatunku, jego podgatunku b±d¼ odmiany.
Forma jest oznaczana jako f. 'nazwa_formy'; jest to podkategoria ni¿sza ni¿ odmiana
i podgatunek.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
gatunek: podstawowa jednostka systematyczna (in. takson); wchodzi w sk³ad rodzaju
i jest oznaczany dwucz³onowym okre¶leniem, którego pierwszy cz³on (w jêzyku ³aciñskim pisany z wielkiej litery)
stanowi nazwê rodzaju, drugi natomiast (z ma³ej litery) okre¶la konkretny gatunek w ramach tego rodzaju,
np. topola czarna, ³ac. Populus nigra.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
generatatywne rozmna¿anie: patrz p³ciowe rozmna¿anie.
-
gromada: jednostka systematyczna wchodz±ca w sk³ad królestwa ro¶lin,
obejmuj±ca bezpo¶rednio klasy.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
grono: jeden z typów kwiatostanu.
-
heterofilia: wystêpowanie na tym samym osobniku danego gatunku dwóch lub wiêcej rodzajów li¶ci (np. bluszcz pospolity,
morwa bia³a).
-
introdukowany gatunek: gatunek sztucznie wprowadzony na dany teren nie bêd±cy jego naturalnym area³em.
W przypadku introdukcji niezamierzonej mówimy o zawleczeniu.
-
inwazyjny gatunek: gatunek obcy o znacznej ekspansywno¶ci, rozprzestrzeniaj±cy siê
naturalnie lub z udzia³em cz³owieka, stanowi±cy zagro¿enie dla flory i/albo fauny danego ekosystemu z powodu konkurowania z gatunkami
rodzimymi o niszê ekologiczn±, przyczyniaj±cy siê czêsto do stopniowego wymierania niektórych gatunków miejscowych.
-
jagoda: owoc o miêsistej, niepêkaj±cej owocni zbudowanej
z dwóch warstw: zewnêtrznego egzokarpu stanowi±cego zwykle cienk±, okrywaj±c± skórkê owocu oraz zmiê¶nia³ego mezokarpu
wype³niaj±cego ca³e jego wnêtrze. W jagodzie nie wystêpuje zatem trzecia, najbardziej wewnêtrzna warstwa czyli endokarp.
Liczne zazwyczaj (rzadko jedno) nasiona jagody s± umieszczone bezpo¶rednio w mezokarpie. Przyk³ady ro¶lin wykszta³caj±cych
jagody: cytryna, banan, agrest, winoro¶l, borówka, pomidor, ogórek, arbuz, dynia, awokado /owoc 1-nasienny/.
-
jednopienna ro¶lina: ro¶lina o kwiatach rozdzielnop³ciowych,
których oba typy - mêskie (prêcikowe) i ¿eñskie (s³upkowe) wystêpuj± wspólnie na tym samym osobniku.
Jednopienno¶æ mo¿e prowadziæ do niekorzystnego zjawiska samozapylania
(niebezpieczeñstwo to nie wystêpuje u ro¶lin dwupiennych).
-
jednop³ciowe: patrz rozdzielnop³ciowe.
-
karbowany brzeg li¶cia: posiadaj±cy ³agodne (zaokr±glone) wierzcho³ki i ostro wciête doliny.
-
kielich: zewnêtrzna czê¶æ okwiatu, sk³adaj±ca siê z okó³ka zielonych zazwyczaj dzia³ek kielicha,
stanowi±ca os³onê wewnêtrznych elementów kwiatu. Wyj±tkowo u niektórych kwiatów (zw³aszcza pozbawionych
korony) kielich mo¿e byæ barwny i stanowiæ powabniê dla owadów.
-
klapowany kszta³t li¶cia: posiadaj±cy wciêcia (tzw. klapy)
o g³êboko¶ci ok. 2/3 po³owy szeroko¶ci blaszki (stosunkowo g³êbokie).
-
klapy li¶cia: wystaj±ce fragmenty blaszki li¶ciowej utworzone przez wystêpowanie stosunkowo du¿ych,
wyra¼nie widocznych wciêæ.
-
klasa: jednostka systematyczna wchodz±ca w sk³ad gromady,
obejmuj±ca bezpo¶rednio rzêdy.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
klon 1. komórka lub organizm bêd±cy wiern± kopi± genetyczn± innej komórki lub organizmu
(posiadaj±c± identyczny genotyp). Klony komórek powstaj± przez podzia³ miotyczny lub prosty pojedynczej komórki,
klony organizmów natomiast - poprzez rozmna¿anie wegetatywne (bezp³ciowe)
organizmu macierzystego. Osobniki bêd±ce klonami wykazuj± niezwykle wysoki stopieñ podobieñstwa.
2. rodzaj drzew i krzewów nale¿±cy do rodziny klonowatych.
-
k³os: jeden z typów kwiatostanu.
-
kolba: jeden z typów kwiatostanu.
-
kolce: mocno zaostrzone wyrostki ro¶linne wykszta³caj±ce siê na ³odygach (np. ró¿a), li¶ciach (np. ostrokrzew, ocet)
lub owocach (np. kasztanowiec). Ich zadaniem jest zazwyczaj ochrona ro¶liny przed przez zwierzêtami.
W odró¿nieniu od cierni, kolce nie posiadaj± w³asnych wi±zek przewodz±cych i s± stosunkowo s³abo
przymocowane do pêdu. (Kolce wystêpuj± tak¿e u zwierz±t - np. je¿y, ryb itp.; s± one zbudowane
ze sztywnych w³osów, promieni p³etw, ³usek lub wypustek rogowych.)
-
korona (dot. kwiatu): wewnêtrzna czê¶æ okwiatu, sk³adaj±ca siê z okó³ka barwnych zazwyczaj
p³atków korony, stanowi±ca powabniê dla zapylaj±cych kwiaty owadów i ptaków.
-
korzenie czepne: korzenie wytwarzane przez ro¶liny pn±ce, s³u¿±ce im do mechanicznego przytwierdzania siê do podpory.
Dobrze znan± w Polsce ro¶lin± tworz±c± korzenie czepne jest bluszcz pospolity.
-
korzenie przybyszowe: korzenie wyrastaj±ce z nietypowych miejsc, np. z pêdów naziemnych (a nawet li¶ci!),
s³u¿±ce ro¶linie do rozmna¿ania wegetatywnego. Wyrastanie korzeni przybyszowych jest czêsto wyzwalane przez mechaniczne uszkodzenie
ró¿nych czê¶ci ro¶liny.
-
królestwo ro¶lin: najwy¿szy takson (jednostka systematyczna) w ¶wiecie ro¶lin, obejmuje bezpo¶rednio
gromady.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
krótkopêd: mocno skrócony pêd boczny drzewa lub krzewu, charakteryzuj±cy siê posiadaniem
zredukowanych (bardzo krótkich) miêdzywê¼li. Na krótkopêdach mog± siê rozwijaæ
okó³ki li¶ci (np. mi³orz±b) lub igie³ (np. modrzew) oraz kwiaty. Patrz tak¿e d³ugopêd.
-
kultywar: jednorodna i trwa³a odmiana uprawna ro¶liny wyró¿niaj±ca siê okre¶lonymi walorami u¿ytkowymi lub estetycznymi
(np. w±skokolumnowy pokrój, specyficzny kolor li¶ci, kwiatów itp.), uzyskana w wyniku zabiegów hodowlanych. Zachowanie cech
kultywaru wymaga zwykle rozmna¿ania wegetatywnego (s± one bowiem rzadko przekazywane
w procesie rozmna¿ania generatywnego), dlatego wiêkszo¶æ kultywarów to klony.
-
kwiat: organ ro¶lin nasiennych (in. kwiatowych) s³u¿±cy im do rozmna¿ania p³ciowego.
Wiêcej - patrz
Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.
- kwiatostan: skupienie nie rozwijaj±cych siê wegetatywnie rozga³êzieñ pêdów zakoñczonych kwiatami. Ze wzglêdu na rodzaj budowy wyró¿niamy dwa g³ówne typy kwiatostanów: groniaste (grono, baldach, baldachgrono, k³os, kolba, g³ówka) oraz wierzchotkowate (sierpik, wachlarzyk, podbaldach, wierzchotka dwuramienna itd.). Kwiatostany groniaste posiadaj± wyra¼n± o¶ g³ówn± i s± otwarte, tzn. nie wystêpuje u nich kwiat szczytowy. W przypadku kwiatostanów wierzchotkowatych o¶ g³ówna jest skrócona i posiada kwiat szczytowy; przed jej zakoñczeniem wyrasta o¶ boczna tak¿e z kwiatem szczytowym itd. Oprócz wymienionych typów prostych wystêpuj± tak¿e typy z³o¿one, kiedy w miejsce kwiatu wystêpuje "mini-kwiatostan" danego typu prostego; mówimy wówczas o k³osach z³o¿onych (k³os, w którym na osi g³ównej zamiast kwiatów wystêpuj± odga³êzienia boczne, a na nich dopiero kwiaty u³o¿one w postaci k³osów), wiechach (grono, w którym na osi g³ównej zamiast kwiatów wykszta³caj± siê osie boczne drugiego i dalszych rzêdów, a dopiero na nich wystêpuj± kwiaty), baldachach z³o¿onych itp. Typy kwiatostanów |
-
las iglasty (in. bór): las, w którym zdecydowan± wiêkszo¶æ drzew stanowi± drzewa iglaste.
W zale¿no¶ci od dominuj±cego gatunku wyró¿nia siê bory sosnowe, lasy ¶wierkowe oraz lasy jod³owe.
-
las li¶ciasty: las, w którym zdecydowan± wiêkszo¶æ drzew stanowi± drzewa li¶ciaste. W Polsce w zale¿no¶ci od dominuj±cego
gatunku wyró¿nia siê m.in. buczyny (buk zyczajny), gr±dy (grab pospolity, lipy, klony), ³êgi (olsze czarna i szara, wierzby,
topole, wi±zy, jesiony) oraz olsy (olsze czarna i szara). Lasy li¶ciaste to dominuj±cy typ lasów naturalnych
w ¶rodkowo-wschodniej Europie.
-
las ³êgowy (in. ³êg): las porastaj±cy tereny nadrzeczne, wystêpuj±cy w zasiêgu wód powodziowych.
Spo¶ród drzew w lesie ³êgowym najczê¶ciej wystêpuj± olsze, wierzby, topole, wi±zy i jesiony.
-
las mieszany: las, w którym wystêpuje znaczny udzia³ zarówno drzew li¶ciastych jak i iglastych; najczê¶ciej s± to dêby, buki,
brzozy, sosny, ¶wierki, jod³y i modrzewie. Obecnie przewa¿aj± sadzone lasy mieszane.
-
las olsowy (in. ols): las porastaj±cy siedliska bagienne, z trwale stagnuj±c± wod±, charakteryzuje siê kêpow± struktur± runa
le¶nego z "wysepkami" ro¶lin gromadz±cych siê wokó³ szyi korzeniowych olsz. Jak sama nazwa wskazuje, w olsie wystêpuj± g³ównie olsze
(czarne i szare).
-
listek: jedna z blaszek sk³adaj±cych siê na li¶æ z³o¿ony.
-
li¶cienie: m³odociane li¶cie powstaj±ce w rozwijaj±cym siê zarodku ro¶liny. Li¶cienie maj± za zadanie
umo¿liwienie rozwoju m³odej ro¶liny we wczesnym okresie bezpo¶rednio po wykie³kowaniu. W zale¿no¶ci od ilo¶ci li¶cieni w zarodku, ro¶liny
okrytozal±¿kowe tradycyjnie dzieli siê na jedno- i dwuli¶cienne. Kszta³t li¶cieni jest przewa¿nie zupe³nie inny ni¿ normalnych li¶ci.
-
³êg: patrz las ³êgowy.
-
mieszaniec: osobnik potomny powsta³y ze skrzy¿owania (p³ciowego skojarzenia) rodziców nale¿±cych do dwóch ró¿nych gatunków lub rodzajów.
Je¶li krzy¿owanie nastêpuje w wyniku procesu spontanicznego, mówimy o mieszañcu naturalnym, w przeciwnym przypadku mamy do czynienia
z tzw. sztucznym mieszañcem. Zwykle spotykane s± mieszañce gatunków nale¿±cych do tego samego rodzaju,
do rzadko¶ci nale¿± natomiast mieszañce miedzyrodzajowe (np. cyprysowiec Leylanda). Mieszañce s± oznaczane znakiem mno¿enia x;
w przypadku mieszañców miêdzygatunkowych znak ten wstawiamy pomiêdzy nazwê rodzajow± i gatunkow± (np. Populus xcanescens),
dla mieszañców miêdzyrodzajowych stawiamy go przed nazw± rodzaju (np. x Mahoberberis neubertii). Istniej± tak¿e, choæ nale¿±
do wyj±tkowej rzadko¶ci, mieszañce wegetatywne (powstaj± one zwykle przy szczepieniu dwóch ro¶lin); takie mieszañce oznaczamy znakiem +
(np. + Laburnum adamii = Laburnum anagyroides + Cytisus purpureus).
-
mieszek: suchy, pêkaj±cy, pojedynczy owoc powsta³y z jednego owocolistka,
posiadaj±cy cienk± i skórzast± owocniê. Po dojrzeniu suchy mieszek pêka najczê¶ciej
wzd³u¿ szwu brzusznego i wysypuje nasiona. Mieszek stanowi najbardziej pierwotny typ owocu; z ro¶lin drzewiastych
wystêpuje on u magnolii. Je¶li w kwiecie wystêpuje kilka niezro¶niêtych ze sob± owocolistków, z których ka¿dy
przekszta³ca siê w osobny mieszek, wówczas mówimy o tzw. wielomieszku.
-
miodniki (in. nektarniki, nektaria): wyspecjalizowane gruczo³y produkuj±ce nektar wabi±cy owady;
znajduj± siê one zazwyczaj w ró¿nych czê¶ciach kwiatów, czasami jednak mog± te¿ wystêpowaæ na innych organach,
np. na li¶ciach (tzw. nektaria pozakwiatowe).
-
monotypowa jednostka systematyczna (rodzaj, rodzina, itd.): jednostka obejmuj±ca tylko jeden bezpo¶rednio ni¿szy od niej
(podporz±dkowany) takson.
-
nagie (p±ki, li¶cie itp.): inaczej nieow³osione.
-
nakrzy¿leg³e ustawienie li¶ci (p±ków): szczególny przypadek ustawienia okó³kowego,
w którym li¶cie (p±ki) wyrastaj± z wêz³ów symetrycznymi parami (o¶ symetrii stanowi pêd), przy czym s±siednie pary s± zorientowane
w stosunku do siebie mniej wiêcej pod k±tem prostym.
-
naprzeciwleg³e ustawienie li¶ci (p±ków): szczególny przypadek ustawienia okó³kowego,
w którym li¶cie (p±ki) wyrastaj± z wêz³ów symetrycznymi parami (o¶ symetrii stanowi pêd).
-
naprzemianleg³e ustawienie li¶ci (p±ków): szczególny przypadek ustawienia skrêtoleg³ego,
w którym pojedyncze li¶cie (p±ki) wyrastaj±ce na przemian z wêz³ów s± rozmieszczone mniej wiêcej w jednej p³aszczy¼nie.
-
nasiono: organ ro¶lin nasiennych powstaj±cy z zapylonego
i zap³odnionego zal±¿ka, zawieraj±cy
zarodek otoczony tkank± zapasow± i os³oniêty ³upin± nasienn±.
Funkcj± nasiona jest przede wszystkim ochrona zarodka przed niesprzyjaj±cymi warunkami zewnêtrznymi.
Wiêcej - patrz
Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.
-
nibyjagoda: 1. jeden z miêsistych typów owocu rzekomego, powsta³y najczê¶ciej
z po³±czenia dna kwiatowego i pojedynczego, ³uskowatego owocolistka
kwiatu ¿eñskiego, zawieraj±cy zwykle tylko jedno nasiono.
2. szyszka niektórych ro¶lin iglastych, zro¶niêta miêsistymi czê¶ciami ³usek (np. cis).
-
nie³upek: orzech (orzeszek), którego owocnia
i ³upina nasienna s± zro¶niête razem (a wiêc nie mo¿na ich ³atwo oddzieliæ od siebie czyli "o³upiæ" - st±d nazwa).
-
nieparzystopierzasty li¶æ: li¶æ pierzasto z³o¿ony, sk³adaj±cy siê
z nieparzystej liczby listków, posiadaj±cy listek szczytowy (np. orzech w³oski, jesion wynios³y).
Patrz tak¿e parzystopierzasty li¶æ.
-
obcy gatunek: patrz alochtoniczny.
-
obup³ciowa ro¶lina: ro¶lina, na której poszczególnych osobnikach wystêpuj± wspólnie organy rozrodcze obu p³ci -
zarówno mêskie prêciki jak i ¿eñskie s³upki (a zatem jest to ro¶lina jednopienna
albo o kwiatach obup³ciowych).
-
obup³ciowe kwiaty: kwiaty, w których wystêpuj± wspólnie organy rozrodcze obu p³ci - zarówno mêskie prêciki
jak i ¿eñskie s³upki. Patrz tak¿e rozdzielnop³ciowe kwiaty.
-
odmiana: podkategoria wyodrêbniana w ramach gatunku lub podgatunku
na podstawie niewielkiego zbioru cech stanowi±cych drobne, zazwyczaj dziedziczne odchylenia od wzorca tego (pod)gatunku.
W odró¿nieniu od gatunku i podgatunku, odmiana nie posiada w³asnego zasiêgu - jej osobniki mog± byæ rozproszone na dowolnym
podobszarze rozsiedlenia gatunku. Odmiana jest oznaczana jako var. 'nazwa_odmiany';
jest to podkategoria ni¿sza ni¿ podgatunek, a wy¿sza ni¿ forma.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
odro¶le, odrost, pêd odro¶lowy: bardzo szybko rosn±cy pêd rozwijaj±cy siê z p±ków ¶pi±cych.
Pêdy odro¶lowe powstaj± najczê¶ciej w wyniku uszkodzenia czê¶ci nadziemnej (odro¶la od pnia i ga³êzi) lub podziemnej
(odro¶la korzeniowe) ro¶liny. Do drzew najbardziej intensywnie tworz±cych odro¶la korzeniowe nale¿± skrzyd³orzech kaukaski,
sumak ostowiec i topola bia³a.
-
ogonek: organ ³±cz±cy blaszkê li¶ciow± z pêdem.
W przypadku braku ogonka mówimy o li¶ciach siedz±cych.
-
okó³kowe ustawienie li¶ci (p±ków): ustawienie, w którym z ka¿dego wêz³a wyrasta 2 lub wiêcej li¶ci (p±ków).
Je¶li li¶cie te (p±ki) wyrastaj± symetrycznymi parami (gdzie o¶ symetrii stanowi pêd), wówczas w zale¿no¶ci od wzajemnego usytuowania
tych par wzglêdem siebie mówimy o ustawieniu naprzeciwleg³ym (pary w jednej p³aszczy¼nie)
lub nakrzy¿leg³ym (pary prostopad³e wzglêdem siebie).
-
okwiat: czê¶æ kwiatu s³u¿±ca do ochrony organów p³ciowych (prêcików i s³upków), czêsto tak¿e do wabienia zwierz±t
zapylaj±cych kwiaty; jest z³o¿ony z kielicha i/albo
korony.
-
okwiat x-krotny: okwiat, którego korona sk³ada siê z x p³atków.
-
okwiat podwójny: okwiat z³o¿ony z kielicha i korony.
-
okwiat pojedynczy: okwiat z³o¿ony tylko z kielicha albo tylko z korony.
-
ols: patrz las olsowy.
-
orzech, orzeszek: suchy, zamkniêty i niepêkaj±cy, zwykle 1-nasienny owoc odpadaj±cy w ca³o¶ci od ro¶liny matecznej.
W przypadku drzew i krzewów orzech jest zwykle otoczony przez tzw. kupulê - miseczkê powsta³± z przekszta³conych
przylistków (np. d±b, buk, kasztan, leszczyna). Orzechy o niewielkich rozmiarach nazywa siê orzeszkami (np. lipa, grab);
s± one czêsto zaopatrzone w specjalny aparat lotny (tzw. skrzyde³ka) pozwalaj±cy na ich roznoszenie przez wiatr (np. brzoza, olsza).
Orzeszki ze szczególnie du¿ymi skrzyde³kami s± nazywane skrzydlakami (np. klon, jesion, wi±z).
Orzech, którego owocnia i ³upina nasienna s± zro¶niête razem
nazywamy nie³upkiem.
-
owoc: organ ro¶lin okrytonasiennych powstaj±cy z zal±¿ni s³upka
(ewentualnie tak¿e pewnych innych czê¶ci kwiatu - patrz owoc pozorny) i zawieraj±cy wewn±trz
jedno lub wiele nasion. Zadaniem owocu jest os³anianie niedojrza³ych nasion, a po ich dojrzeniu
u³atwienie rozsiewania przez wiatr lub zwierzêta.
Wiêcej - patrz
Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.
-
owoc pozorny (in. rzekomy): owoc powstaj±cy nie tylko ze ¶cian zal±¿ni s³upka
(jak to jest w przypadku owoców w³a¶ciwych), ale tak¿e z innych czê¶ci kwiatu. Najczê¶ciej t± dodatkow±
czê¶ci± jest mocno rozrastaj±ce siê, miêsiste dno kwiatowe (rzadziej np. okwiat).
Przyk³adami drzew tworz±cych owoce pozorne s± jab³onie i grusze, których w³a¶ciwym owocem jest wielonasienna, skórzasta torebka
natomiast mi±¿sz powstaje ze zmiê¶nia³ego dna kwiatowego. Owoce pozorne truskawek i poziomek
to tzw. wieloorzeszkowce - liczne drobne orzeszki (owoce w³a¶ciwe) osadzone na rozro¶niêtym,
soczystym dnie kwiatowym. Analogicznie owoc rzekomy maliny stanowi wielopestkowiec powsta³y ze zro¶niêcia wielu drobnych, miêsistych
pestkowców (owoce w³a¶ciwe) na wspólnym, zmiê¶nia³ym dnie kwiatowym.
-
owoc rzekomy: patrz owoc pozorny.
-
owoc w³a¶ciwy: owoc powstaj±cy wy³±cznie ze ¶cian zal±¿ni s³upka.
Patrz tak¿e owoc pozorny.
-
owocnia: czê¶æ owocu powstaj±ca ze ¶ciany zal±¿ni
(w przypadku owoców pozornych tak¿e z innych czê¶ci kwiatu),
otaczaj±ca nasiona. Owocnia + nasiona = owoc.
-
owocolistek: element s³upka ro¶lin nasiennych, zawieraj±cy na swej powierzchni 1 lub wiêcej
zal±¿ków. Zro¶niête owocolistki tworz± zal±¿niê,
a po zap³odnieniu staj± siê czê¶ci± owocu.
-
parzystopierzasty li¶æ: li¶æ pierzasto z³o¿ony, sk³adaj±cy siê
z parzystej liczby listków, nie posiadaj±cy listka szczytowego (np. glediczja trójcierniowa).
Patrz tak¿e nieparzystopierzasty li¶æ.
-
p±ki mieszane: p±ki zawieraj±ce zawi±zki zarówno li¶ci jak i kwiatów (np. jab³oñ, g³óg, jarz±b).
-
p±ki przybyszowe: p±ki powstaj±ce w szczególnych okoliczno¶ciach (np. zranienie) na ró¿nych organach (w tym tak¿e na li¶ciach
i ¶ciêtych pniakach); z nich powstaj± m.in. odro¶la od pnia i korzeniowe.
-
p±ki ¶pi±ce: niewidoczne p±ki pe³ni±ce rolê "zapasowych". Nie rozwijaj± siê one na wiosnê tak jak to ma miejsce w przypadku
normalnych p±ków, ale przez lata pozostaj± w u¶pieniu. Ich aktywacja nastêpuje najczê¶ciej w sytuacji, gdy normalne p±ki zostan±
uszkodzone (mo¿e to tak¿e byæ spowodowane nag³ym ods³oniêciem rosn±cego w zacienieniu drzewa; w tym przypadku pojawiaj± siê liczne
pêdy odro¶lowe nazywane wilkami - np. u jesiona wynios³ego).
P±ki ¶pi±ce tworz± g³ównie drzewa li¶ciaste.
-
pestkowiec: owoc o miêsistej owocni, zbudowanej z trzech koncentrycznych warstw:
zewnêtrznego egzokarpu stanowi±cego zwykle cienk±, okrywaj±c± skórkê owocu, po¶redniego, soczystego i czêsto jadalnego mezokarpu
oraz wewnêtrznego, zdrewnia³ego endokarpu (tzw. pestka), zawieraj±cego przewa¿nie jedno nasiono.
Przyk³adami ro¶lin wykszta³caj±cych pestkowce s± ¶liwy, czere¶nie, brzoskwinie, palmy a tak¿e orzech w³oski.
Z kwiatów wielos³upkowych mog± powstawaæ tzw. pestkowcowe z³o¿one lub inaczej wielopestkowce (np. malina, je¿yna).
-
pier¶cieniowonaczyniowe drewno: drewno o mocno zró¿nicowanych rozmiarowo naczyniach i wyra¼nie zaznaczonych s³ojach.
Powodem tego wyra¼nego zaznaczenia s³oi jest istotna ró¿nica w strukturze naczyñ pomiêdzy drewnem wczesnym i pó¼nym.
W sk³ad porowatego i zazwyczaj jasnego drewna wczesnego wchodz± liczne naczynia o du¿ej ¶rednicy. W przypadku twardego, zwykle
ciemnego drewna pó¼nego mamy do czynienia z nielicznymi, ma³ymi (zbitymi) naczyniami u³o¿onymi zwykle w plamki, punkty lub linie
faliste. Drewno pier¶cieniowonaczyniowe tworz± miêdzy innymi dêby, jesiony, morwy, robinie i wi±zy.
Do gatunków przej¶ciowych pomiêdzy pier¶cieniowonaczyniowymi i rozpierzch³onaczyniowymi
nale¿y orzech w³oski.
-
pierzasto z³o¿ony li¶æ: li¶æ z³o¿ony, sk³adaj±cy siê z osi li¶cia i rozmieszczonych
na niej blaszek li¶ciowych - tzw. listków (np. robinia akacjowa, jesion wynios³y).
Je¶li z osi li¶cia wyrastaj± nie listki, ale osie drugiego rzêdu, z których dopiero wyrastaj± listki, mówimy o li¶ciu podwójnie
pierzasto z³o¿onym (np. glediczja trójcierniowa).
-
pi³kowany brzeg li¶cia: posiadaj±cy ostro zakoñczone wierzcho³ki i ostro wciête doliny.
-
pionierskie ro¶liny: ro¶liny o bardzo ma³ych wymaganiach, jako pierwsze zasiedlaj±ce tereny pozbawione wcze¶niej ro¶linno¶ci.
-
p³ciowe (in. generatywne) rozmna¿anie: rozmna¿anie za pomoc± haploidalnych komórek rozrodczych (gamet) - mêskiej i ¿eñskiej,
powstaj±cych zazwyczaj w wyspecjalizowanych narz±dach p³ciowych (u zwierz±t) lub organach generatywnych (u ro¶lin).
Po po³±czeniu siê dwóch komórek rozrodczych powstaje diploidalna zygota, z której rozwija siê zarodek,
a nastêpnie nowy organizm. Podstawow± zalet± wynikaj±c± z tego typu rozmna¿ania jest ró¿norodno¶æ potomstwa pozwalaj±ca
organizmom rozmna¿aj±cym siê p³ciowo na szybsz± ewolucjê ni¿ u rozmna¿aj±cych siê bezp³ciowo
(organizmy potomne pochodz±ce z rozmna¿ania generatywnego ró¿ni± siê bowiem genetycznie od swoich rodziców).
-
podgatunek: najwy¿sza podkategoria w ramach gatunku, wyodrêbniana na podstawie wyra¼nych
(choæ nie na tyle, aby utworzyæ oddzielny gatunek) dziedzicznych cech ró¿ni±cych go od wzorca gatunku; ró¿nice te s± zwykle warunkowane geograficznie,
tj. zwi±zane z przystosowaniem siê osobników do danego obszaru (klimatu) dlatego te¿ podgatunek posiada zazwyczaj swój w³asny zasiêg w ramach
rozsiedlenia gatunku.
Podgatunek jest oznaczany jako subsp. nazwa_podgatunku; jest to podkategoria wy¿sza ni¿ odmiana i forma.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
podwójnie pi³kowany brzeg li¶cia: brzeg pi³kowany, którego z±bki tak¿e s± pi³kowane
(na z±bkach "grubych" wystêpuj± drobniejsze z±bki).
-
poligamiczna ro¶lina: ro¶lina, na której poszczególnych osobnikach wystêpuj± zarówno
jedno- jak i obup³ciowe kwiaty.
-
poligamiczne kwiaty: "skrót my¶lowy" oznaczaj±cy wspólne wystêpowanie na tym samym osobniku zarówno kwiatów
jedno- jak i obup³ciowych.
-
pó³paso¿yt: ro¶lina czerpi±ca wodê i sole mineralne oraz niektóre substancje od¿ywcze z organizmu ¿ywiciela,
ale w odró¿nieniu od paso¿ytów prowadz±ca proces fotosyntezy. Przyk³adem pó³paso¿yta jest jemio³a.
-
pr±tniczki: p³onne (pozbawione pylników) prêciki
wystêpuj±ce w niektórych kwiatach (np. u lipy drobnolistnej).
-
prêcik: mêski organ p³ciowy ro¶lin kwiatowych. U ro¶lin okrytonasiennych prêcik sk³ada siê z tzw. nitki prêcikowej
oraz g³ówki zró¿nicowanej na 2 pylniki po³±czone ze sob± p³onnym ³±cznikiem.
U ro¶lin nagonasiennych prêciki stanowi± jedyny element bezokwiatowego kwiatu mêskiego.
Prêciki s± zazwyczaj zebrane w okó³ki, tworz±c tzw. prêcikowie.
-
przetchlinki: fragmenty korka z lu¼no rozmieszczonymi komórkami, zapewniaj±ce wymianê gazow± g³êbiej po³o¿onych tkanek
z otoczeniem. Wystêpuj± zarówno w tkankach okrywaj±cych pêdy jak i korzenie.
-
pylnik: element prêcika kwiatu wytwarzaj±cy py³ek kwiatowy.
Py³ek ten powstaje w tzw. komorach py³kowych. Dojrza³e pylniki pêkaj±, py³ek wysypuje siê i zostaje przenoszony przez wiatr
lub zwierzêta (najczê¶ciej owady), a nastêpnie osadza siê na znamionach s³upków innych kwiatów
(nastêpuje zapylenie).
-
py³ek kwiatowy, ziarnka py³ku: mêskie komórki rozrodcze ro¶lin nasiennych. W procesie zapylenie
py³ek osiada na znamieniu s³upka u ro¶lin okrytonasiennych albo bezpo¶rednio na nieos³oniêtych zal±¿kach
umieszczonych na ³uskach nasiennych u ro¶lin nagonasiennych. Po³±czenie py³ku z zal±¿kiem (zap³odnienie)
prowadzi do powstania zarodka nowej ro¶liny. Ziarnka py³ku s± wytwarzane w pylnikach
stanowi±cych elementy prêcików.
-
rdzeñ: znajduj±ca siê w ¶rodku pêdu tkanka zbudowana z lu¼no u³o¿onych komórek, s³u¿±ca g³ównie do przechowywania
substancji zapasowych.
-
relikt (-owy, np. gatunek): termin okre¶laj±cy wspó³cze¶nie ¿yj±ce organizmy, których zasiêg zosta³ znacznie ograniczony
z powodu tendencji gatunku do wymierania albo (rzadziej) w zwi±zku z innymi uwarunkowaniami (np. zmian± klimatu - tzw. relikt glacjalny).
-
Reveala system klasyfikacji ro¶lin: jeden z nowszych systów klasyfikacji ro¶lin, opracowany w latach 90. XX w.
przez Jamesa L. Reveala (USA), rozwijany do 1999 r. (zast±piony nastêpnie przez systemy APG);
obejmuje 273 rzêdy w tym 551 rodzin, dzieli ro¶liny okrytonasienne
na 5 klas, wyró¿niaj±c jednoli¶cienne jako osobn± klasê Liliopsida,
a dwuli¶cienne dziel±c na 4 niezale¿ne klasy.
-
rodzaj: jednostka systematyczna wchodz±ca w sk³ad rodziny,
obejmuj±ca bezpo¶rednio gatunki.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
rodzina: jednostka systematyczna wchodz±ca w sk³ad rzêdu,
obejmuj±ca bezpo¶rednio rodzaje.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
rozdzielnop³ciowa ro¶lina: ro¶lina, na której poszczególnych osobnikach wystêpuj± organy rozrodcze tylko jednej p³ci -
mêskie prêciki albo ¿eñskie s³upki (a zatem jest to inaczej ro¶lina dwupienna).
-
rozdzielnop³ciowe (in. jednop³ciowe) kwiaty: kwiaty, w których wystêpuj± organy rozrodcze tylko jednej p³ci - mêskie prêciki
albo ¿eñskie s³upki. Patrz tak¿e obup³ciowe kwiaty.
-
roz³upka: patrz roz³upnia.
-
roz³upnia: suchy, pojedynczy, wielonasienny owoc rozpadaj±cy siê po dojrzeniu na 1-nasienne, zamkniête i niepêkaj±ce roz³upki.
Roz³upnie tworzy wiêkszo¶æ popularnych warzyw z rodziny selerowatych (np. marcher i pietruszka).
-
rozpierzch³onaczyniowe drewno: drewno o drobnych i do¶æ równomiernie rozsianych po ca³ej powierzchni s³oja naczyniach,
bez wyra¼nego podzia³u s³oja na drewno wczesne i pó¼ne (w konsekwencji tak¿e bez wyra¼nych s³oi).
Drewno rozpierzch³onaczyniowe tworz± miêdzy innymi brzozy, buki, grusze, jab³onie, klony, leszczyny, lipy, olsze, topole i wierzby.
Do gatunków przej¶ciowych pomiêdzy rozpierzch³onaczyniowymi i pier¶cieniowonaczyniowymi
nale¿y orzech w³oski.
-
rz±d: jednostka systematyczna wchodz±ca w sk³ad klasy,
obejmuj±ca bezpo¶rednio rodziny.
Wiêcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
-
sadzonka: rozwijaj±ca korzenie przybyszowe, uciêta czê¶æ pêdu s³u¿±ca do rozmna¿ania wegetatywnego.
-
semizielona ro¶lina: ro¶lina, której nie wszystkie li¶cie opadaj± na zimê; czê¶æ z nich, zw³aszcza podczas ³agodnych zim,
utrzymuje siê w stanie niezeschniêtym a¿ do wiosny i opada dopiero wraz z pojawianiem siê nowych. Przyk³adem semizimozielonej
ro¶liny jest ligustr pospolity.
-
sieczny kszta³t li¶cia: posiadaj±cy bardzo g³êbokie wciêcia dochodz±ce niemal do po³owy blaszki (nerwu g³ównego),
z prawie wolnymi fragmentami li¶cia.
-
siedz±ce (o p±kach, li¶ciach, kwiatach i owocach): umieszczone bezpo¶rednio na pêdzie (beztrzoneczkowe, bezogonkowe,
bezszypu³kowe).
-
sierpik: jeden z typów kwiatostanu.
-
skrêtoleg³e ustawienie li¶ci (p±ków): ustawienie, w którym z wêz³ów wyrastaj± pojedyncze li¶cie (p±ki). Je¶li li¶cie te (p±ki)
s± rozmieszczone mniej wiêcej w jednej p³aszczy¼nie, mówimy o ustawieniu naprzemianleg³ym,
które stanowi szczególny przypadek ustawienia skrêtoleg³ego.
-
skrzydlak: suchy, niepêkaj±cy owoc niewielkich rozmiarów (orzeszek), posiadaj±cy
owocniê zaopatrzon± w jeden, dwa lub wiêcej skrzydlastych wyrostków pozwalaj±cych
na rozsiewanie przez wiatr. Drzewami tworz±cymi najbardziej znane skrzydlaki s± klony (ich podwójne skrzydlaki
s± czasem nazywane noskami) oraz jesiony (pojedyncze skrzydlaki jesionów to tzw. samary). Inne przyk³ady to dyskowate skrzydlaki
wi±zów oraz wyposa¿one w d³ugie podsadki orzeszki lipy.
-
s³oje drewna: warstwy przyrostu rocznego drewna drzew i krzewów, widoczne z powodu ró¿nic zabarwienia pomiêdzy ja¶niejszym
drewnem wczesnym i ciemniejszym drewnem pó¼nym.
Tworzenie s³oi jest cech± silnie zwi±zan± z sezonowo¶ci±; nie wystêpuje ono u wielu drzew i krzewów rosn±cych w tropikach.
-
s³upek: ¿eñski organ p³ciowy ro¶lin okrytonasiennych, zbudowany ze zro¶niêtych ze sob± owocolistków.
Morfologicznie s³upek sk³ada siê z rozszerzonej, wystêpuj±cej u podstawy, 1- lub wielokomorowej zal±¿ni
zawieraj±cej zal±¿ki, która nastêpnie zwê¿a siê przechodz±c w tzw. szyjkê s³upka (nie zawsze wystêpuje)
zakoñczon± znamieniem, na którym osadza siê py³ek.
S³upki mog± wystêpowaæ w kwiecie pojedynczo albo po kilka tworz±c tzw. s³upkowie.
-
str±k: suchy, pêkaj±cy dwoma szwami, zwykle wielonasienny owoc powsta³y z pojedynczego owocolistka.
Cienka i skórzasta owocnia str±ka nie jest zró¿nicowana morfologicznie.
Nasiona s± u³o¿one wzd³u¿ szwu zro¶niêcia brzegów str±ka. Str±k jest owocem charakterystycznym zw³aszcza dla rodziny bobowatych,
wystêpuje wiêc u drzew takich jak robinia, glediczja, z³otokap czy pere³kowiec, ale tak¿e u wielu ro¶lin zielnych -
np. fasoli, grochu czy bobu.
-
system korzeniowy palowy: system korzeniowy posiadaj±cy jeden centralny korzeñ g³ówny (palowy) rosn±cy pionowo w dó³
i odrastaj±ce od niego cieñsze korzenie boczne, od których odrastaj± nastêpnie korzenie boczne drugiego rzêdu itd.
Palowy system korzeniowy jest typowy dla du¿ych i stabilnych drzew, takich jak np. sosna i d±b.
-
system korzeniowy wi±zkowy: system korzeniowy nie posiadaj±cy jednego wyró¿nionego, grubego
korzenia g³ównego (palowego), ale wiele równorzêdnych, stosunkowo cienkich korzeni wyrastaj±cych z podstawy ro¶liny.
Wi±zkowy system korzeniowy jest typowy dla ro¶lin jednoli¶ciennych a tak¿e dla wielu krzewów.
-
szypu³ka: nieulistniona czê¶æ pêdu, na której wyyrasta kwiat, a nastêpnie owoc. Krótkie i grube szypu³ki bywaj± nazywane
trzoneczkami. W przypadku braku szypu³ki mówimy o kwiatach i owocach siedz±cych.
-
szyszeczka: jeden z typów kwiatostanów ¿eñskich, wystêpuj±cy zw³aszcza u drzew iglastych, ale te¿ u niektórych
li¶ciastych (np. olsz i brzóz).
-
szyszka: 1. kontener nasion ro¶lin nagozal±¿kowych. Sk³ada siê z osi i osadzonych na niej zdrewnia³ych
³usek nasiennych (powstaj±cych z pojedynczych owocolistków), na których umieszczone jest
jedno lub wiêcej nasion. 2. nazwa u¿ywana czasami w stosunku do szyszeczki.
-
szyszkojagoda: rodzaj szyszki o zmiê¶nia³ych i zro¶niêtych ze sob± ³uskach nasiennych,
zawieraj±cej zwykle liczne nasiona. Szyszkojagody wystêpuj± wy³±cznie u ja³owców.
-
torebka: suchy, pêkaj±cy, pojedynczy owoc powsta³y z 2 lub wiêcej owocolistków,
posiadaj±cy skórzast±, czêsto zdrewnia³± owocniê. Po dojrzeniu sucha torebka pêka szczelin±
lub klapami wzd³u¿ szwów zro¶niêcia owocolistków i wysypuje nasiona (czasem nasiona s± wysypywane poprzez specjalne otworki
lub przez du¿y otwór powsta³y po odpadniêciu "wieczka"; mówimy wówczas o tzw. puszcze - np. makówka maku). Przyk³adami drzew
tworz±cych torebki s± wierzby i topole, z krzewów mo¿emy tu wymieniæ bukszpan, forsycjê i lilaka. Nietypowe, bo grube
i skórzasto-miêsiste torebki tworzy kasztanowiec.
-
trójlistkowy li¶æ: li¶æ z³o¿ony, sk³adaj±cy siê z trzech oddzielnych
listków (mo¿na powiedzieæ, ¿e jest to równocze¶nie
li¶æ pierzasto z³o¿ony i d³oniasto z³o¿ony).
-
trzoneczek: 1. wystêpuj±cy czasami ³±cznik p±ku z pêdem. W przypadku braku trzoneczka mówimy p±kach siedz±cych.
2. krótka i gruba szypu³ka kwiatu (owocu).
-
twardziel: fizjologicznie martwa strefa drewna wystêpuj±ca w ¶rodkowej czê¶ci przekroju pnia, zwykle ciemniej zabarwiona,
ze wzglêdu na du¿± twardo¶æ pe³ni±ca g³ównie rolê mechaniczn±. Obok gatunków posiadaj±cych twardziel zabarwion± (np. sosny,
modrzewie, cisy, dêby, orzech w³oski, ¶liwy, topole oprócz osiki) istniej± tak¿e gatunki o niezabarwionej twardzieli
(np. jod³a pospolita, ¶wierk pospolity, lipy), o obu typach wystêpuj±cych równocze¶nie
(np. jesion wynios³y, wierzba iwa) a tak¿e o drewnie beztwardzielowym
(np. grab pospolity, buk zwyczajny, brzoza brodawkowata, topola osika, olsze, kasztanowiec zwyczajny).
Twardziel jest "dope³nieniem" bielu.
-
wachlarzyk: jeden z typów kwiatostanu.
-
wegetatywne rozmna¿anie: patrz bezp³ciowe rozmna¿anie.
-
wêze³: miejsce na pêdzie, z którego wyrastaj± li¶cie.
-
wiecha: jeden z typów kwiatostanu.
-
wiecznie zielona ro¶lina: ro¶lina, której li¶cie utrzymuj± siê przez wiele sezonów wegetacyjnych
(patrz tak¿e ro¶lina zimozielona).
-
wierzchotka: jeden z typów kwiatostanu.
-
wolnop³atkowy okwiat: okwiat, którego p³atki korony
nie s± zro¶niête ze sob±. Patrz tak¿e zros³op³atkowy okwiat.
-
wrêbny kszta³t li¶cia: posiadaj±cy wciêcia o g³êboko¶ci nie wiêkszej ni¿ 1/2 po³owy szeroko¶ci blaszki
(a wiêc niezbyt g³êbokie).
-
zal±¿ek: ¿eñski organ rozrodczy ro¶lin nasiennych. Po zapyleniu i
zap³odnieniu z zal±¿ka powstaje nasiono,
w którym znajduje siê zarodek ro¶liny potomnej.
-
zal±¿nia: dolna, zwykle rozszerzona czê¶æ s³upka kwiatu, powsta³a z jednego lub wielu
zro¶niêtych ze sob± owocolistków, zawieraj±ca 1 lub wiele zal±¿ków.
Zal±¿nia wchodzi w sk³ad powstaj±cego owocu.
-
zap³odnienie: po³±czenie siê gamet (in. komórek rozrodczych) mêskiej i ¿eñskiej, w wyniku którego powstaje nowa komórka
nazywana zygot±, stanowi±ca pocz±tkow± postaæ organizmu potomnego. Zap³odnienie ro¶lin jest wynikiem
zapylenia, czyli procesu prowadz±cego do po³±czenia siê
mêskiego py³ku kwiatowego z ¿eñskim zal±¿kiem.
-
zapylanie: osadzanie py³ku kwiatowego na znamieniu s³upka
kwiatu u ro¶lin okrytozal±¿kowych lub na tzw. okienku zal±¿ka u ro¶lin nagozal±¿kowych.
Zapylanie ma za zadanie doprowadziæ do zap³odnienia, czyli po³±czenia py³ku z zal±¿kiem,
w wyniku którego to procesu powstaje zarodek ro¶liny potomnej. Zapylanie mo¿e byæ dokonywane
przez wiatr lub przez zwierzêta (g³ównie ptaki i owady). Gdy osiadaj±cy na znamieniu py³ek pochodzi z tej samej ro¶liny mówimy
o samozapyleniu, w przypadku za¶ py³ku pochodz±cego z innej ro¶liny mamy do czynienia z zapyleniem krzy¿owym.
-
zarodek: osobnik ro¶linny lub zwierzêcy we wczesnym etapie rozwoju zwanym okresem zarodkowym.
W¶ród ro¶lin zarodki wystêpuj± pocz±wszy od paprotników.
-
z±bkowany brzeg li¶cia: posiadaj±cy ostro zakoñczone wierzcho³ki i ³agodne (zaokr±glone) doliny.
-
zimozielona ro¶lina: ro¶lina, której li¶cie utrzymuj± siê co najmniej przez jedn± zimê
(patrz tak¿e ro¶lina wiecznie zielona).
-
z³o¿ony li¶æ: li¶æ sk³adaj±cy siê z wielu oddzielnych blaszek li¶ciowych - tzw. listków. Wyró¿niamy trzy g³ówne rodzaje
li¶ci z³o¿onych: pierzasto z³o¿one, d³oniasto z³o¿one
oraz trójlistkowe.
-
znamiê s³upka: czê¶æ (zwykle zwieñczenie) s³upka kwiatu ro¶lin okrytonasiennych,
na której osadza siê py³ek w procesie zapylenia.
Ilo¶æ znamion w danym s³upku zale¿y od liczby owocolistków buduj±cych ten s³upek.
-
zoochoria: sposób rozprzestrzeniania nasion polegaj±cy na ich roznoszeniu przez zwierzêta (zwykle s± to ptaki, owady
lub nietoperze).
-
zros³op³atkowy okwiat: okwiat, którego p³atki korony
s± przynajmniej czê¶ciowo zro¶niête ze sob±. Patrz tak¿e wolnop³atkowy okwiat.
-
¿ywica: kleista substancja wytwarzana przez niektóre ro¶liny, w tym g³ównie drzewa iglaste, s³u¿±ca im do zabezpieczania ran
przed grzybami i bakteriami. Mo¿e ona wystêpowaæ w drewnie, korze oraz ig³ach drzew iglastych, jest u¿ywana m.in. do wyrobu
terpentyny i kalafonii. Bursztyn stanowi kopaln± ¿ywicê gatunków sosny i ¶wierka.