█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Jeden z dwóch (obok topoli) rodzajów należących do rodziny wierzbowatych, niezwykle zróżnicowany pod względem form pokrojowych, obejmujący gatunki począwszy od dużych drzew, poprzez różnej wielkości krzewy (najliczniejsza reprezentacja) aż do niewielkich, zaledwie kilku(nasto)centymetrowych krzewinek. Wierzby są blisko spokrewnione z topolami. Widać to chociażby po tworzonych dwupiennie i zakwitających zwykle wczesną wiosną, kotkowatych kwiatostanach złożonych z bardzo niepozornych kwiatów oraz po wytwarzaniu przez żeńskie osobniki obfitego, białego puchu nasiennego. Podobnie jak topole, wierzby charakteryzują się bardzo dużym tempem wzrostu, krótkowiecznością, preferowaniem mokrych lub wilgotnych siedlisk oraz niską jakością drewna (jeszcze niższą niż topole). Podobieństw tych można by wymienić dużo więcej. Czym zatem wierzby różnią się od topoli? Poza zdecydowanie bardziej zróżnicowanym pokrojem (topole to bez wyjątku duże drzewa), wierzby posiadają pąki okryte tylko jedną łuską, ich pędy nie są zróżnicowane na krótko- i długopędy, wyposażone w przylistki liście są krótkoogonkowe i przeważnie bardzo wydłużone (często wąskolancetowate), kotkowate kwiatostany zaś - zazwyczaj dość sztywne (często wzniesione). Kwiaty wierzb, w odróżnieniu od topoli, są zaopatrzone w miodniki, a więc owadopylne. Wierzby są jednymi z najbardziej witalnych, tj. intensywnie rozmnażających się, a równocześnie odpornych na niekorzystne czynniki roślin drzewiastych. Obok standardowych metod rozmnażania: generatywnego poprzez kwiaty i wegetatywnego przez odrosty korzeniowe, wytworzyły one także inną ciekawą technikę, polegającą na tym, że odłamany i po prostu wetknięty w ziemię kawałek gałęzi potrafi szybko zakorzenić się i wyrosnąć w normalną roślinę. Niezwykla zdolność wierzb do intensywnego rozmnażania się i przetrwania w każdych niemal warunkach powoduje, że drzewa te bardzo szybko opanowują coraz to nowe obszary, na których są czasami traktowane jako chwasty.

Wierzby kojarzą się głównie z terenami nadrzecznymi oraz malowniczmi krajobrazami, w których występują one jako drzewa polne charakterystycznie pochylające się nad rzekami. Szczególnie piękne są formy ogłowione, powstałe przez odpowiednie przycinanie gałęzi różnych gatunków wierzby. Tworzą one niezwykły klimat i są często określane jako jeden z symboli polskości. Wierzby, a w szczególności ich liczne odmiany dekoracyjne, to jedne z najpopularniejszych roślin ozdobnych. Przykładem może być znana wszystkim doskonale, posiadająca wyjątkowo długie, zwisające pędy wierzba płacząca. Sadzone są także odmiany o kolorowych lub korkociągowato powyginanych pędach, efektownie zabarwionych liściach czy wreszcie nietypowym pokroju i rozmiarach. Oprócz zastosowań dekoracyjnych, wierzby dostarczają surowca dla przemysłu wikliniarskiego, są wykorzystywane jako źródło energii (plantacje energetyczne), w ziołolecznictwie i w wielu innych branżach.

Niezwykle bogaty gatunkowo i skomplikowany w klasyfikacji (liczne, trudne do odróżnienia mieszańce!) rodzaj wierzba obejmuje 300 - 400 gatunków(!), z których w Polsce rodzimych jest 25 - 30 (zwykle mówi się o 26). Należą do nich m.in. dwa "duże drzewa": wierzba biała (S. alba) i wierzba krucha (S. fragilis), jeden gatunek "przejściowy": wierzba iwa (S. caprea) oraz różnej wielkości krzewy, takie jak: w. wiciowa (inaczej energetyczna lub konopianka - S. viminalis), w. purpurowa (inaczej wiklina - S. purpurea), wierzba szara (S. cinerea), wierzba pięciopręcikowa (S. pentandra) wierzba wawrzynkowa (S. daphnoides) i wiele innych. Bardzo interesującym gatunkiem jest wierzba wiciowa, zwana też energetyczną (S. viminalis). Poza tym, że posiada ona wyjątkowo wąskie i długie liście, wyróżnia się niezwykle szybkim przyrostem biomasy oraz wyśmienitymi właściwościami opałowymi. Gatunek ten jest uprawiany na tzw. plantacjach energetycznych i stanowi doskonałe źródło energii odnawialnej. Jako jedną z wierzb najbardziej nadających się do celów dekoracyjnych należy wymienić wierzbę wawrzynkową (S. daphnoides). Jej niezwykle efektownie zabarwione pędy są początkowo pokryte niebieskobiałym, woskowym nalotem, a po jego wytarciu stają się karminowoczerwone. Nietypowym gatunkiem jest wierzba iwa (S. caprea). Krzew ten, występujący również często w postaci niedużego drzewa, nie dość, że posiada szerokie jak na wierzbę liście i nie zakorzeniające się pędy, to jeszcze unika mokrych terenów i stanowi typowo leśny gatunek.

Tak bardzo kojarzona z całym rodzajem wierzba płacząca (S. xsepulcralis Simonk. 'Chrysocoma' = S. alba 'Tristis' = S. xchrysocoma = S. babylonica 'Babylon' x S. alba 'Vitellina') nie stanowi samodzielnego gatunku, a jest mieszańcem pochodzącej z Chin wierzby babilońskiej (dokł. jej odmiany "płaczącej" S. babylonica 'Babylon') oraz naszej rodzimej wierzby białej (dokł. jej żółtokorej, "płaczącej" odmiany S. alba 'Vitellina'). Wierzba babilońska krzyżuje się także z drugą naszą "dużą" wierzbą - wierzbą kruchą, dając mieszańca o nazwie wierzba zwisająca (S. xpendulina = S. babylonica 'Babylon' x S. fragilis).
█ W odróżnieniu od wierzby płaczącej, białawe od spodu liście S. alba 'Vitellina' są obustronnie jedwabiście owłosione. Z kolei S. xpendulina różni się od poprzednich dwóch gatunków zielonkawymi lub brązowymi pędami (wobec żółtych pędów wierzby płaczącej i odmiany zwisającej wierzby białej) oraz szarozielonymi od spodu, obustronnie nagimi liśćmi.

Rodzaj wierzba dzieli się na kilka podrodzajów; najważniejsze z nich to: Salix - główny podrodzaj zawierający m.in. wierzby białą, kruchą i płaczącą, Vetrix - z wierzbami iwą, wiciową, siwą, wawrzynkową i inn. oraz Chamaetia - podrodzaj obejmujący arktyczne i alpejskie gatunki wierzb, występujące w formie niskich krzewów i krzewinek - np. wierzba zielna (S. herbacea).

  Występowanie

Zasięg. Strefy umiarkowana i chłodna półkuli północnej, w tym Europa, Azja oraz Ameryka Północna. Tylko kilka gatunków występuje na półkuli południowej (dokładniej w Ameryce Południowej).
Biotop. Wierzby stanowią jeden z najważniejszych składników lasów łęgowych porastających doliny rzeczne. Poza tym są to drzewa polne, rosnące najczęściej nad rzekami i różnego rodzaju zbiornikami wodnymi (jeziorami, stawami), na nieużytkach itp. Powszechnie występującym w Polsce, typowo leśnym gatunkiem jest natomiast wierzba iwa.

Naturalnym środowiskiem większości wierzb są lasy łęgowe porastające brzegi rzek.

Preferencje. Większość wierzb stanowią rośliny o bardzo małych wymaganiach, związane terenami wilgotnymi lub mokrymi, światłolubne.
█ Istnieją także gatunki wierzb dobrze radzące sobie na glebach suchych, a nawet na piaskach i wydmach! Przykładem takiego gatunku jest wierzba iwa.
Długość życia i tempo wzrostu. Rośliny krótkowieczne, należące do najszybciej (po topolach) rosnących europejskich drzew (z wyjątkiem wolno rosnących krzewinek), odznaczające się ogromną witalnością. W zależności od gatunku osiągają wiek 50-100(150) lat.
█ Wg słynnego przewodnika autorstwa C. Pacyniaka z 1992 r., najstarsza wierzba w Polsce to wierzba krucha rosnąca w miejscowości Klempicz w woj. wielkopolskim. Drzewo to liczy prawie 190 lat (dane na 2014 r.). Wątpliwe jednak czy drzewo to nadal istnieje.
█ Największym, wręcz niebywałym tempem wzrostu cechuje się wierzba energetyczna; przyrost jej wysokości w pierwszym roku może sięgać nawet 3m! Rekordowe tempo wzrostu dotyczy także grubości pnia. Wg tzw. tabeli wiekowej drzew Majdeckiego, wierzby osiągają 1 metr średnicy pnia już w wieku ok. 75-80 lat, ustępując tym samym jedynie topolom. Większość innych drzew potrzebuje na to 130-150 lat!

  Zastosowanie

Przede wszystkim popularne drzewa i krzewy ozdobne (np. wierzba płacząca). Sadzone także w celu pozyskiwania wikliny (koszykarstwo, meblarstwo), ze względu na miododajność (ważne dla pszczelarstwa wcześnie kwitnące rośliny - np. wierzba iwa) oraz stosowane do umacniania brzegów. Drewno niektórych gatunków (zwłaszcza wierzby energetycznej) jest używane jako opał. Liście i kora wierzb są wykorzystywane w ziołolecznictwie (kora zawiera kwas salicylowy).

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Rodzaj wierzba obejmuje niezwykle szeroki zakres form pokrojowych. Zdecydowaną większość jego gatunków stanowią wprawdzie rozmaitej wielkości krzewy liściate, jednak występują tu także wysokie i bardzo okazałe drzewa (zwykle z wielokrotnym lub krótkim, nisko rozgałęzionym pniem) - np. osiągające 20-30m wysokości wierzby biała, krucha, płacząca i babilońska, a z drugiej strony małe krzewinki - np. wierzba płożąca, borówkolistna, żyłkowata, wykrojona, czy osiągająca zaledwie kilka centymetrów wysokości i posiadająca tylko kilka listków, najmniejsza z wierzb - wierzba zielna. Istnieją także wśród wierzb gatunki płożące się po ziemi - np. wierzba płożąca (S. repens).
█ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższa w Europie wierzba to rosnąca w Niemczech wierzba biała o wysokości 40m; jest to jednak wynik niepotwierdzony. Potwierdzony rekord należy również do wierzby białej, tym razem jednak rosnącej w Voerendaal w Holandii i mierzącej 34.6m (JPh, 2011, laser).
█ Najgrubsza wierzba w Polsce, a jest nią wierzba biała, rośnie w Nowym Dworze w gm. Morąg w woj. warmińsko-mazurskim; obwód pnia tego drzewa wynosi 8.72m (Φ 2.78m) (KB, 2013). Nieco cieńsza jest wierzba krucha rosnąca w Wodzisławiu Śląskim, której obwód pnia jest równy 7.91m (Φ 2.52m) (PG+KB, 2013). Najgrubsza natomiast wierzba rosnąca na terenie Lasów Państwowych - tzw. Wierzba Rokita - jest zlokalizowana w nadl. Sulechów w pobliżu miejscowości Niekarzyn (także Głogusz) w gm. Sulechów niedaleko Zielonej Góry (woj. lubuskie). Obwód podwójnego pnia Wierzby Rokity, mierzony na wysokości 0.4m, wynosi 7.85m (Φ 2.50m) (KB, 2013). Drzewo jest pomnikiem przyrody; jego wysokość wynosi 24m. (Wg strony http://www.ziemialubuska.pl/329,225,,.html obwód pnia "Rokity" ma być równy 800cm!). Z kolei wg C. Pacyniaka, najstarsza (i najgrubsza) nasza wierzba to wymieniona wyżej przy okazji wieku wierzba krucha z Klempicza, posiadająca pień o obwodzie 7.41m (φ 2.36m). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

Korzenie. System korzeniowy zazwyczaj płytki, ale dobrze rozwinięty.
█ Mimo, że stare wierzby stanowią zazwyczaj jeden z największych udziałów wśród wiatrołomów, to łamane są głównie konary tych drzew, znacznie rzadziej natomiast można obserwować wierzby wyrwane z korzeniami. Potwierdza to podaną wyżej informację o mocno rozwiniętym (choć płytkim) systemie korzeniowym wierzb. Więcej informacji na ten temat znajduje się w artykule Drzewa i wiatr.

Wierzba biała to wysokie i okazałe drzewo liściaste, osiągające 25(-30)m wysokości i 2(-3)m średnicy pnia.	Pokrój wierzby kruchej jest podobny jak białej. Drzewo to osiąga zbliżone rozmiary.

Ciekawy efekt otrzymuje się przez tzw. ogławianie, czyli odpowiednie przycinanie gałęzi różnych gatunków wierzby (głównie białej i kruchej, czasem też wiciowej). Powstające w ten sposób formy ogłowione z krótkim, "maczugowatym" pniem tworzą jedyny w swoim rodzaju, urzekający klimat.

Bardzo popularna u nas wierzba płacząca jest dużym drzewem o rozłożystej, "płaczącej" koronie. Chararakterystyczną jej cechą są zwieszające się pionowo, bardzo długie i wiotkie, błyszcząco jaskrawożółte gałązki.

Ze względu na unikalny pokrój oraz intensywnie żółte pędy, wierzba płacząca jest wyjątkowo dekoracyjnym drzewem o każdej porze roku. Zdjęcia powyżej przedstawiają typowy wygląd wierzby płaczącej w marcu, kwietniu i listopadzie.

Wierzba zwisająca posiada pokrój podobny do wierzby płaczącej. Drzewo to jest mieszańcem wierzby babliońskiej i kruchej.

Więcej...

  Kora

Zależna od gatunku, przeważnie szarobrunatna do brunatnej, u starych drzew głęboko podłużnie spękana (główne gatunki), miękka, zawiera dużą ilość kwasu salicylowego oraz garbniki.

Wierzby biała (←) oraz krucha (→) posiadają głęboko podłużnie bruzdowaną korę. Wzór tych bruzd przypomina występujący u większości topoli.		Kora wierzby iwy jest mniej głęboko spękana niż u poprzednich gatunków. Początkowo tworzą się na niej płytkie, i ciemne, rombowate pęknięcia.

  Pędy i pąki

Pędy obłe, nie zróżnicowane (brak krótkopędów). Pąki tylko boczne (szczytowych brak), okryte jedną łuską, najczęściej bardzo wydłużone (szczególnie boczne), wąskojajowate, zaostrzone, często o długim, zakrzywionym wierzchołku, przeważnie przylegające do pędu. Pozostałe cechy zależne od gatunku i odmiany. Na przykład pędy odmiany podstawowej wierzby białej są oliwkowozielone i delikatnie owłosione, podczas gdy u podobnych do niej wierzb babilońskiej i płaczącej są one błyszczące i zabarwione na bardzo efektowny, intensywnie żółty kolor. Z kolei pędy i pąki wierzby purpurowej są ciemnoczerwone, wierzby szarej - oliwkowoszare (pąki gęsto, zamszowato owłosione), zaś wierzby siwej - jaskrawo rudopomarańczowe. Bardzo ciekawie zabarwione młode pędy posiada wierzba wawrzynkowa - są one purpurowoczerwone i pokryte białoniebieskim, woskowym nalotem. Pędy wierzb babilońskiej i płaczącej są niezwykle długie, pionowo zwisające. Z kolei pędy wierzby kruchej u nasady bardzo łatwo łamią się (nazwa!) z trzaskiem. Istnieje również wiele form ozdobnych o korkociągowato powyginanych gałązkach.
█ Wierzby posiadają wyjątkową zdolność ukorzeniania się pędów i gałązek przy ich zetknięciu z ziemią. Najlepsze efekty daje wetknięcie w wilgotną glebę prostej gałązki pozbawionej pędów bocznych. Należy to robić na wiosnę, niedługo przed pojawieniem się liści. Jednym z nielicznych wyjątków pozbawionych tej zdolności jest wierzba iwa.

Lekko omszone roczne pędy wierzby białej mają matowo żółtobrązowe zabarwienie.	Młode pędy wierzby kruchej są nagie i błyszczące, a ich kolor jest ciemnozielony.

Cechą charakterystyczną wierzby płaczącej są jej bardzo długie i cienkie, pionowo zwisające gałązki. Są one nagie i błyszczące, a ich kolor jest intensywnie żółty.		Młode pędy wierzby zwisającej są błyszcząco jasnozielone i nagie.

		↑ Wąskie pąki (boczne) wierzb zwykle ściśle przylegają do pędu.
Młode pędy wierzby iwy mają kolor oliwkowozielony do brunatnoczerwonego.	Spotyka się także odmiany ozdobne wierzb o korkociągowato poskręcanych gałązkach.

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze, z dużymi, zwykle długo utrzymującymi się przylistkami (charakterystycznymi dla poszczególnych gatunków). Blaszka przeważnie bardzo wąska¹ (stosunek długości do szerokości co najmniej 4:1), w kształcie lancetowata, eliptyczna lub łopatkowata, na brzegu drobno piłkowana, ząbkowana lub całobrzega. Ustawienie: skrętoległe na krótkich, często ogruczolonych ogonkach. Okres występowania: liście opadają na zimę. Jesienne przebarwienie zależne od gatunku, najczęściej na żółto.
__________________________________
1) Do wyjątków należą posiadające stosunkowo szeroką blaszkę wierzby szara, iwa, uszata, śląska, żyłkowata, wykrojona i zielna. Liście tej ostatniej są okrągławe i najmniejsze w ramach całego rodzaju - osiągają zaledwie 1-2cm długości.

→ Lancetowate liście wierzby białej są obustronnie białawo owłosione, (w młodości całe białe!) przy czym z góry włoski są rzadkie, od spodu zaś - gęste i ściśle przylegające. →→ Liście wierzby kruchej są dłuższe i szersze niż białej. Ich górna powierzchnia jest błyszcząco ciemnozielona, dolna zaś - sinozielona. Są one obustronnie nagie.

Po lewej: Wierzba zwisająca posiada obustronnie nagie, od spodu szarozielone liście. W środku: Jedne z najwęższych liści (jeszcze węższe niż u w. białej) tworzy wierzba wiciowa. Przy szerokości zaledwie 0.6-1.2cm osiągają one 8-25cm długości! Po prawo: Wyjątkowo szerokie w ramach rodzaju liście posiada wierzba iwa. Z góry są one lekko pomarszczone, od spodu zaś pokryte szarym filcem.

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie (z wyj. w. płaczącej, w której kwiatostanach mogą występować kwiaty męskie i żeńskie!), owadopylne i bardzo miododajne (w odróżnieniu od należących do tej samej rodziny, wiatropylnych topól!), zebrane w kotkowate, zazwyczaj dość sztywne (nie wiotkie i zwisające jak u topól) kwiatostany. Forma i ubarwienie kotek zależne od gatunku. U wierzb białej i kruchej na przykład są one wydłużone, natomiast wierzba iwa posiada kwiatostany męskie w postaci znanych wszystkim doskonale, jajowatych "bazi". Pojedyncze kwiaty drobne, bez okwiatu, u nasady posiadają gruczołki miodnikowe. Kwiaty męskie posiadają 2-5(12) pręcików. Okres kwitnienia: wczesna wiosna (marzec lub kwiecień), przed lub wraz z rozwojem liści.
█ Wiele gatunków wierzb (m.in. wierzba iwa) należy do najwcześniej kwitnących w Polsce roślin drzewiastych.

Kotki męskie wierzby płaczącej są długie, często znacznie wygięte i mają żółty kolor.	Podobne kotki tworzy wierzba biała (na zdjęciu kotki męskie z żółtymi pylnikami).	Kwiatostany żeńskie wierzby kruchej to także typowe, wydłużone kotki (w powiększeniu znamiona słupków).	Nietypowe kotki męskie tworzy wierzba iwa. Nazywane baziami są one krótkie i mają jajowaty kształt.

  Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach bardzo drobne, jednokomorowe, cylindryczne i haczykowato zakrzywione, suche, wielonasienne torebki otwierające się dwiema klapkami. Są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona bardzo drobne, przeważnie o rozmiarach poniżej 0.1mm, z puszystymi pęczkami białych włosków, tworzą roznoszony przez wiatr puch nasienny. Okres dojrzewania owoców: wiosna i wczesne lato.
█ Wierzby wraz z topolami i wiązami należą do najwcześniej owocujących drzew (środek wiosny). Jedną z rekordzistek jest tu wierzba iwa, której puszyste owocostany dojrzewają już w drugiej połowie maja. Na drugim biegunie znajduje się owocująca "dopiero" w połowie czerwca wierzba biała.

Owoce wierzb to małe, suche torebki otwierające się dwiema haczykowatymi klapkami i zawierające wiele nasion opatrzonych gęstym, białym puchem (powyżej od lewej: dojrzewające owocostany wierzby białej, owocostany i puste torebki nasienne wierzby kruchej oraz owocostany wierzby iwy).

Drewno Drewno wszystkich gatunków wierzby jest bardzo podobne (także do drewna topolowego) i dlatego trudne do rozróżnienia. Jest ono jasnożółtobiałe (najjaśniejsze u w. białej), lekkie i bardzo miękkie, włókniste, silnie pracujące, u młodych drzew wyjątkowo elastyczne, dlatego powszechnie stosowane w przemyśle wikliniarskim. Drewno dorosłych, a zwłaszcza starych drzew staje się kruche i bardzo nietrwałe, intensywnie pruchnieje, tworzą się w nim różnego rodzaju ubytki (np. dziuple). Ogólnie drewno wierzbowe posiada marną jakość, poza wierzbą białą zupełnie nie nadaje się do wyrobu mebli ani konstrukcji budowlanych. Najgorsze pod względem użytkowym (i to w prawie każdym aspekcie) jest drewno wierzby kruchej. Drewno wierzby wiciowej (energetycznej) jest bardzo kaloryczne, co masowo wykorzystuje się do wyrobu materiałów opałowych (tzw. plantacje energetyczne). █ Wartość kaloryczna drewna wierzby energetycznej wynosi ok. 19 MJ/kg suchej masy, co odpowiada 2/3 wartości opałowej średniej jakości węgla kamiennego. Wynika stąd, że z 1 ha uprawy można rocznie otrzymać podobną ilość energii, co z kilku ton węgla kamiennego. → Drewno wierzb jest jasnożółte i bardzo kruche (na zdj. drewno wierzby kruchej).

Więcej...