ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / OKRYTONASIENNE / (ROSOPSIDA) / RÓŻOWCE /
RÓŻOWATE / Jarząb / pospolity - szwedzki - brekinia - domowy - mączny - ...
Licznik odwiedzin:
Gatunek pod ochroną
Roślina (bardzo) światłolubna Roślina umiarkowanie higrogrolubna Roślina wybitnie mrozoodporna
GATUNEK
Jarząb szwedzki
(Sorbus intermedia)
ang. Swedish Whitebeam
Podobne gatunki:
- brak -
Gatunek rodzimy
Drzewo liściaste
zrzucające liście
na zimę
Pokrój kulisty, zwarty
H: 10-15(20)m
Φ: 0.5-0.7(1)m
Długość życia:
100-120(200)lat
Tempo wzrostu:
stosunkowo małe
Biotop:
lasy liściaste
Kwiaty:
O-p., owadop.
V-VI
Dekor.:
owoce!!, liście!!, kwiaty
Jarząb szwedzki
Cechy charakterystyczne:
♦ Niewysokie, krępe drzewo liściaste
o krótkim i grubym pniu oraz
bardzo gęstej, zwykle kulistej koronie.
Liście eliptyczne, głęboko pierzasto powcinane (do wrębnych), ciemnoniebieskawozielone
(z daleka drzewo wydaje się szaroniebieskawozielone).
♦ (Kremowo)białe, drobne kwiaty
w gęstych podbaldachach, niezbyt przyjemnie pachnące.
Jarzębina - baldachowate owocostany z małymi, elipsoidalnymi, jaskrawo pomarańczowoczerwonymi owocami (podobnymi
do "zwyczajnej" jarzębiny jednak
nieco większymi).
 
Ciekawostki:
♦ W Polsce jarząb szwedzki posiada
bardzo niewiele naturalnych stanowisk. Wszystkie one są zlokalizowane
na środkowo-zachodnim wybrzeżu.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Niewysokie drzewo liściaste o krępym pniu oraz gęstej i zwartej, niemal regularnie kulistej koronie. Jak sama nazwa wskazuje, jarząb szwedzki pochodzi ze Skandynawii. W Polsce jego stanowiska naturalne są ograniczone do niewielkiego obszaru zlokalizowanego na wybrzeżu Bałtyku, gdzie drzewo to podlega ścisłej ochronie. Poza typowymi dla całego rodzaju baldachowatymi owocostanami złożonymi z jabłkowatych, błyszczącoczerwonych owocków (prawie identycznych jak u jarząba pospolitego), jarząb szwedzki wyróżnia się przede wszystkim nietypowym kształtem i zabarwieniem liści. Liście te są pojedyncze, a na ich eliptycznym obrysie występują symetryczne, mniej lub bardziej powcinane klapy. Zwykle wcięcia pomiędzy klapami nie są bardzo głębokie, jednak czasami ma to miejsce i wtedy liście przyjmują formę niemal pierzasto-sieczną. Także kolor liści jest nietypowy - szaro-zielono-niebieskawy. Powoduje on, że z pewnej odległości drzewo wydaje się wyraźnie ciemniejsze i bardziej matowe od otaczających je drzew innych gatunków.

Z powodu wymienionych atutów dekoracyjnych, a także z uwagi na dużą odporność na zanieczyszczenia powietrza, jarząb szwedzki staje się ostatnio w Polsce coraz bardziej popularnym drzewem ozdobnym. Jest sadzony praktycznie na terenie całego kraju (zwłaszcza w miastach), a jego zdziczałe formy można coraz częściej znaleźć w lasach i zadrzewieniach śródpolnych poza obszarem naturalnego występowania.

  Systematyka 

Jeden z rodzimych w Polsce gatunków jarząba, na stanowiskach naturalnych jednak bardzo rzadki i podlegający tam ścisłej ochronie (wpisany do "Polskiej czerwonej księgi roślin"). Jest naturalnym mieszańcem jarząbów pospolitego i mącznego, powstałym w okresie polodowcowym.

  Występowanie

Zasięg. Ograniczony do krajów nadbałtyckich, głównie skandynawskich (stąd nazwa), w Polsce przebiega jego południowa granica. Jarząb szwedzki należy do najrzadszych drzew występujących w Polsce w stanie naturalnym; rośnie on tylko w kilku ograniczonych zasięgach na wybrzeżu Bałtyku, dokładnie między Gdańskiem a Kołobrzegiem. Biotop. Lasy liściaste. Preferencje. Drzewo posiada niewielkie wymagania glebowe1, ale potrzebuje dużej ilości ciepła i światła2, wykazuje znaczną odporność na zanieczyszczenia środowiska. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, stosunkowo wolno rosnące. Osiąga wiek 100-120(200) lat. Tempo wzrostu 30-60cm/rok.
█ Jak podaje przewodnik NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE C. Pacyniaka z 1992 r., najstarszy w Polsce jarząb szwedzki rósł w miejscowości Salino w gm. Gniewino w woj. pomorskim i liczył ponad 220 lat. Drzewo to jednak prawdopodobnie już nie istnieje.
__________________________________
1) Na uboższych glebach przyjmuje czasami formę krzewiastą.
2) Jarząb szwedzki wymaga jeszcze pełniejszego nasłonecznienia niż jarząb pospolity.

  Zastosowanie

Coraz częściej sadzone (zwłaszcza w miastach) drzewo ozdobne.

  Pokrój

Pokrój. Niewielkie drzewo liściaste o krępym pniu i kulistej, zwartej koronie. Rozmiary. Wysokość 10-15(20)m. Średnica pnia 0.5-0.7(1)m.
█ Wg słynnego przewodnika C. Pacyniaka z 1992 r. NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE, najgrubszy (i najstarszy) w Polsce jarząb szwedzki rósł w miejscowości Salino, w gm. Gniewino w woj. pomorskim i posiadał pień o obwodzie 4.40m (Φ ok. 140cm). Autorowi strony, pomimo poszukiwań w 2014 r., nie udało się jednak odnaleźć tego drzewa, podobnie zresztą jak nie udało się to najwybitniejszemu polskiemu tree-hunterowi oraz autorowi wspaniałych albumów o drzewach Krzysztofowi Borkowskiemu. Wszystko wskazuje na to, że rekordowy jarząb już nie istnieje. Jedne z najwyższych jarząbów szwedzkich rosną wg przewodnika C. Pacyniaka w Gliwicach, gdzie osiągają 20m wysokości. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień krótki i gruby. Korona regularnie kulista lub jajowata, zwarta, bardzo gęsto ugałęziona. Konary grube i silne, wyprostowane, ukośnie wzniesione.

Jarząb szwedzki - pokrój
Jarząb szwedzki to niewysokie drzewo liściaste
o krępym pniu i kulistej, gęsto ugałęzionej koronie.

  Więcej...  

  Wybrane okazy

  Więcej...  

  Korzenie

System korzeniowy głęboki, sercowaty, wytrzymały.

  Kora / Pędy i pąki

Kora szara do ciemnoszarej, często z delikatnym srebrzystym nalotem, gładka i lekko błyszcząca, jedynie u starych drzew może być płytko spękana i miejscami łuszczyć się cienkimi pasemkami. Młode pędy zielonkawe lub brązowawe, wiosną i do połowy lata filcowato owłosione, potem nagie i czasem pokryte białawym nalotem. Pąki mieszane, jajowate, na końcu zaostrzone, długości 6-8mm, czerwonobrązowe do ciemnobrunatnych (po stronie zacienionej zielonkawe), biało owłosione na brzegach łusek, lepkie, boczne wyraźnie mniejsze niż wierzchołkowe.

Jarząb szwedzki - kora
Kora jarząba szwedzkiego jest zawsze
stosunkowo gładka.

  Więcej...  

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka o zmiennym kształcie, najczęściej eliptyczna o wymiarach 6-12 x 5-7cm, dość symetrycznie pierzasto klapowana (w dolnej części czasem pierzasto wrębna), z 4-7 parami tępych klap, na brzegu nieregularnie piłkowana, z góry intensywnie ciemnozielona do (szaro)niebieskozielonej, mniej lub bardziej błyszcząca, od spodu pokryta jasnoszarym, filcowatym owłosieniem (czasem zanikającym). Unerwienie blaszki z 5-8 parami nerwów bocznych i wyraźnie odstającym na spodzie nerwem głównym. Ustawienie: skrętoległe na 1-3cm ogonkach. Okres występowania: IV/V-X. Liście rozwijają się na przełomie kwietnia i maja, nieco później niż u jarząba pospolitego. Jesienią przebarwiają się na kolor żółty do brązowego.

Jarząb szwedzki - liście Jarząb szwedzki - liście od spodu Jarząb szwedzki - jesienne liście
Eliptyczne liście jarząba szwedzkiego
są pierzasto klapowane, a ich kolor
jest niebieskawozielony.
Spód blaszki jest pokryty jasnoszarym,
filcowatym owłosieniem.

Wczesną jesienią liście przebarwiają się
na kolor żółty do brązowego.

  Kwiaty

Obupłciowe, owadopylne, zebrane na końcach pędów w gęste, stojące podbaldachy o szerokości 8-12cm. Pojedyncze kwiaty o średnicy 1-2cm, kremowobiałe, nieprzyjemnie pachnące (trójmetyloamina). Pręciki w liczbie 20, żółtawobiałe, słupek wielokrotny, dolny. Okres kwitnienia: V-VI (po rozwinięciu się liści). Kwitnienie rozpoczyna się w drugiej połowie maja i trwa mniej więcej do połowy czerwca.



Białe kwiaty jarząbu szwedzkiego są zebrane
w stojące, baldachachowate kwiatostany.

  Owoce i nasiona

Nieduże, jabłkowate owocki zebrane w baldachowate owocostany. Pojedyncze owocki elipsoidalne lub kulistawe, o rozmiarach do 1.5 x 1cm. (nieco większe niż u jarząba pospolitego) posiadają efektowny, pomarańczowoczerwony kolor, który przyciąga liczne ptaki roznoszące nasiona.
█ W Szwecji z owoców jarząbu szwedzkiego przyrządza się konfitury. Dawniej służyły one do wyrobu paszy dla świń, a w okresie głodu były także dodawane do chleba.
Okres dojrzewania owoców: IX-X (około 2-3 tygodni później niż u jarząba pospolitego). Owoce utrzymują się na drzewie długo, często aż do zimy. Dzięki temu bezlistne jesienią gałęzie gęsto obsypane "czerwonymi koralami" prezentują się wyjątkowo efektownie.


Baldachowate owocostany jarząbu szwedzkiego są złożone
z małych, jabłkowatych, pomarańczowoczerwonych owocków.
Są one podobne do "zwykłej jarzębiny", jednak nieco większe.

  Drewno

W Skandynawii wykorzystywane w stolarstwie.


  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...