Świerk (Picea) ang. Spruce

Rodzaj (bardzo) wysokich, zimozielonych drzew iglastych o regularnie stożkowatym pokroju z prostym pniem i długim, wyprostowanym wierzchołkiem. Igły świerków są pojedyncze, zazwyczaj czrerokanciaste w przekroju i bardzo kłujące. Wydłużone w kształcie, zwisające w górnej części korony i opadające w całości szyszki posiadają stosunkowo cienkie i mało zdrewniałe łuski nasienne. Świerki, podobnie zresztą jak blisko spokrewnione z nimi sosny, produkują duże ilości żywicy roztaczającej bardzo przyjemny zapach. Niektóre gatunki, w szczególności świerk pospolity są jednymi z najważniejszych drzew leśnych świata, budujących m.in. górskie lasy reglowe, ale też hodowanych na sztucznych plantacjach w celu szybkiego pozyskiwania drewna.

Systematyka

Rodzaj świerk obejmuje około 35 gatunków, z których w Polsce w stanie naturalnym występuje tylko jeden - świerk pospolity (P. abies). Z uprawianych u nas obcych gatunków w pierwszej kolejności wymienić należy pochodzącego z Ameryki Północnej świerka kłującego (P. pungens); to jedno z najpopularniejszych w Polsce drzew ozdobnych obcego pochodzenia jest bardziej znane pod nazwą świerk srebrny, związanej z białoniebieskawą barwą szpilek większości uprawianych w Europie odmian. Znacznie rzadziej można spotkać posiadającego bardzo wąską, prawie kolumnową koronę świerka serbskiego (P. omorika). Świerki cechują się dużą zmiennością form i ogromną ilością odmian.

Gatunki szczegółowo opisane w serwisie

Świerk pospolity

Bardzo wysokie, zimozielone drzewo iglaste o wręcz modelowym dla tej grupy, regularnie stożkowatym pokroju określanym mianem "choinki". Świerk pospolity jest uznawany za drugie (po jodle) najwyższe rodzime drzewo europejskie - w sprzyjających warunkach może on osiągać nawet ponad 60m wysokości(!), choć normalnie rzadko przekracza 45m. Długi wierzchołek świerka prawie zawsze jest idealnie prosty, zaś końce jego dolnych konarów łukowato wygięte ku górze. Miłośnicy lasu doskonale wiedzą, że przeciskanie się pomiędzy gęstymi gałęziami świerków nie należy do przyjemności. Powodem są dość krótkie, czterokanciaste w przekroju, sztywne i ostro zakończone, a przez to bardzo kłujące igły tych drzew. Wyrastają one pojedynczo, promieniście otaczając gałązki. Świerk jest jednym z najgęściej ugałęzionych i "uszpilkowanych" drzew. Powoduje to, że jego zwarta korona daje niezwykle głęboki cień, który praktycznie całkowicie eliminuje roślinność runa leśnego. Stojąc pod świerkiem i patrząc w górę nie mamy szans zobaczyć nieba. (Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku sosny czy modrzewia, których gałęzie a także szpilki są rozmieszczone dużo rzadziej i rzucają przyjemny, jasny cień.)
Więcej informacji...

Świerk kłujący

W swojej ojczyźnie - Ameryce Północnej, świerk kłujący występuje głównie w górskich lasach mieszanych, najczęściej w okolicach rzek. Nigdzie nie tworzy czystych drzewostanów. W Europie drzewo to stanowi najpopularniejsze amerykańskie iglaste drzewo ozdobne i jest sadzone przede wszystkim w parkach i ogrodach. Pierwotna forma świerka kłującego, posiadająca matowozielone igły pokryte grubą warstwą wosku (nadającą im jaśniejszy połysk), jest rzadko spotykana w Europie. Zamiast niej sadzi się głównie odmiany dekoracyjne o bardzo charakterystycznych szpilkach w różnych odcieniach koloru niebieskiego. Łącznie odmiany te są nazywane przez ogrodników świerkiem srebrnym lub odmianą Glauca. Poza kolorem igieł, są one bardzo podobne do świerka pospolitego. Drobne różnice są następujące: świerk kłujący osiąga mniejszą wysokość (w Europie do 25m, w ojczyźnie - do 45m), posiada nieco dłuższe (2-3cm) i ostrzej zakończone, a przez to jeszcze bardziej kłujące igły (stąd nazwa) oraz tworzy trochę mniejsze szyszki (7-11cm długości), które mają bardziej odstające łuski nasienne. Wyjątkową cechą w ramach rodzaju jest stosunkowo głęboki system korzeniowy świerka kłującego. Ponadto drzewo to posiada mniejsze niż świerk pospolity wymagania glebowe, wykazuje też większą odporność na niekorzystne warunki takie jak mrozy, zanieczyszczenia powietrza itp., dzięki czemu lepiej nadaje się do uprawy w miastach. Świerk kłujący żyje nieco dłużej niż pospolity (jego wiek często przekracza 300 lat, a może osiągnąć nawet 800 lat) rośnie natomiast wolniej. Jasnobrązowe, lekkie i miękkie drewno jest jeszcze mniej trwałe niż europejskiego krewniaka, a dodatkowo bardziej sękate, w związku z czym nie posiada praktycznie żadnego znaczenia w przemyśle.
Więcej informacji...

Występowanie

Zasięg. Strefa chłodna i umiarkowana półkuli północnej. Na szczególną uwagę zasługuje tu świerk syberyjski (P. obovata), który porastając olbrzymie obszary tajgi posiada największy zasięg występowania spośród wszystkich gatuków świerka (od północnej części Półwyspu Skandynawskiego poprzez całą Syberię aż do Morza Ochockiego).

Biotop. Jedne z najważniejszych drzew leśnych świata. W Europie świerk pospolity tworzy rozległe bory świerkowe regla górnego. Z kolei świerk syberyjski obok limby i jodły jest najważniejszym drzewem tajgi.

Preferencje. Generalnie drzewa o dość wysokich wymaganiach (choć mniejszych niż jodły), preferujące gleby świeże i wilgotne do mokrych, mało odporne na suszę i upały (płytki system korzeniowy), wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza. Jednym z wyjątków jest świerk kłujący - drzewo o niewielkich wymaganiach, wykazujące dużą odporność na zanieczyszczenia środowiska i wytwarzające dość głęboki system korzeniowy. Jeszcze większą (największą w ramach całego rodzaju!) odporność na gazy przemysłowe i kwaśne deszcze wykazuje świerk serbski. Co ciekawe, do tej pory naukowcy nie potrafią podać przyczyny tego faktu.

Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa stosunkowo długowieczne, w zależności od gatunku i warunków bytowania o średnim lub dużym tempie wzrostu. Osiągają wiek (150)200-300(500) lat.
█ Jak podała w kwietniu 2008 roku agencja Reuters'a, naukowcy odkryli w górach zachodniej Szwecji (przy granicy z Norwegią) grupę około 20 świerków pospolitych liczących ponad 8000 lat. Po dokładnej weryfikacji okazało się, że jedno z drzew jest jeszcze starsze i liczy aż 9550 lat! Oznacza to, że wymienione świerki są jednymi z najstarszych żyjących organizmów świata, niemal dwukrotnie starszymi niż słynne sosny sędziwe rosnące w Ameryce Północnej, w tym licząca ok. 4850 lat Matuzalem! Podany wiek nie dotyczy jednak pojedynczych osobników, ale całego organizmu złożonego ze wspólnego systemu korzeniowego oraz tworzonych przez niego kolejnych nadziemnych drzew-klonów. Można więc powiedzieć, że znalezione drzewa to relatywnie młode klony, będące częścią rekordowo starego organizmu. Patrz też dodatek Aktualności.

Zastosowanie

Przede wszystkim niezwykle ważne drzewa leśne. W przemyśle drewno świerków służy głównie do pozyskiwania celulozy - są to jedne z najważniejszych drzew na świecie używanych produkcji papieru. Poza tym drewno to stanowi cenny surowiec w budownictwie oraz jest używane jako opał. Świerki to także popularne drzewa ozdobne, cenione ze względu na zwarty i regularny pokrój oraz zimozielone igły.

Pokrój

Wysokie do bardzo wysokich (20-60(-90)m) drzewa iglaste o typowym, regularnie (wąsko)stożkowatym pokroju. Pień świerków jest pojedynczy, prosty i widoczny aż do samego wierzchołka, który z kolei jest zawsze sztywny i wyprostowany (nie zwiesza się). Niezbyt grube konary wyrastają prostopadle do pnia w regularnych (jednak mniej niż u jodeł) okółkach.
█ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższym na świecie świerkiem jest mierzący 96.9m świerk sitkajski, rosnący w Vancouver Island w Kanadzie. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

→
Osiągający nawet 60m wysokości świerk pospolity jest drugim
(po jodle pospolitej) najwyższym rodzimym drzewem Europy
(pokazany na zdj. okaz rosnący na stoku Wielkiej Raczy mierzy 43m).
Jego prosty i regularny pokrój jest typowy
dla większości drzew iglastych.

Korzenie

Świerki są ogólnie znane ze swojego rozłożystego, ale przede wszystkim bardzo płytkiego ukorzenienia. Powoduje ono, że drzewa te należą do najczęściej wywracanych przez wiatr (wyjątkiem od tej reguły jest korzeniący się głęboko świerk kłujący).

Kora

U głównych gatunków szara do czerwonobrązowej, chropowata i drobno, łuskowato spękana, stosunkowo cienka.

Pędy i pąki

Pędy pomarańczowobrązowe (np. świerki pospolity i kłujący), poprzez (żółto)brązowe (np. świerk serbski) do białawych (np. świerki biały i sitkajski). U świerka syberyjskiego pędy są gęsto omszone, większość pozostałych gatunków posiada nagie lub szczątkowo i nietrwale owłosione pędy. Pąki zwykle jajowate, lekko zaostrzone, brązowe, boczne odatające od pędu, bezżywiczne.

Liście

Szpilkowate, najczęściej sztywne i szpiczasto zakończone przez co bardzo kłujące, czterokanciaste w przekroju (wyjątkiem jest posiadający elastyczne i dość tępe, a do tego płaskawe igły świerk serbski; także szpilki świerka białego są tępe), w przeciwieństwie do jodeł szybko opadają po zaszuszeniu. Ustawienie: igły wyrastają pojedynczo, od góry ich ustawienie jest promieniste, na spodniej (ocienionej) stronie gałązek - grzebieniaste. Są osadzone na małych, brązowych trzoneczkach, po opadnięciu zostawiają na gałązce ostrą bliznę. Okres występowania: cały rok (rośliny zimozielone). Trwałość igieł 4-10 lat.
█ W miejscu odpadnięcia igieł gałązki świerków pozostają bardzo chropowate, co odróżnia świerki od większości pozostałych drzew iglastych.


Pojedyncze, czterokanciaste igły świerków są przeważnie sztywne i kłujące, ustawione promieniście na gałązkach i osadzone na trzoneczkach. Ich kolor jest zwykle ciemnozielony - np. u świerka pospolitego (po lewej). Odmiany ozdobne, mogą posiadać inaczej zabarwione igły, np. odm. Glauca świerka srebrnego, charakteryzuje się całą gamą odcieni białoniebiego koloru.		Nietypowe igły tworzy świerk serbski; są one tępe (zaokrąglone na końcach), płaskawe i dość elastyczne.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w szyszeczki. Męskie szyszeczki małe i nietrwałe, zwykle żółtawe. Żeńskie szyszeczki zwisające, większe od męskich, podłużne, najczęściej czerwone. Okres kwitnienia: zależny od gatunku, zwykle środkowa wiosna.


Kwitnące szyszeczki męskie (←) i żeńskie (→) świerka pospolitego.

Owoce i nasiona

Drzewa nie tworzące owoców (rośliny nagonasienne). Szyszki zwisające, cylindryczne (w kształcie "cygaro"), zwykle jasnobrązowe, tworzone głównie w okolicach wierzchołka drzewa, ale też częściowo na niższych gałęziach. Łuski nasienne mało zdrewniałe i cienkie. Długość szyszek zależna od gatunku - najdłuższe tworzy świerk pospolity (10-18cm), jedne z najkrótszych - świerk biały (tylko 3-5.5cm). Okres dojrzewania nasion: nasiona dojrzewają jesienią następnego roku, wypadają kolejnej wiosny. Szyszki opadają w całości.


Podługowate szyszki świerka pospolitego przypominają kształtem "cygaro".	Świerk kłujący tworzy podobne, jednak nieco mniejsze szyszki.	Jedne z najmniejszych szyszek tworzy świerk biały. Osiągają one zaledwie do ok. 5cm długości.

Drewno

Białawe do jasnożółtego (ang. whitewood - białe drewno), z niewyraźnie oddzielonymi od siebie warstwami bielu i twardzieli, posiada słabo zaznaczone słoje, jest lekkie, miękkie i nietrwałe, bardzo podatne na działanie szkodników i mało odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne (nie powinno leżeć na zewnątrz dłużej niż kilka do kilkunastu miesięcy!), przyjemnie pachnące żywicą. Używane głównie w przemyśle papierniczym, ale także w budownictwie oraz jako opał.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)