ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / OKRYTONASIENNE / (ROSOPSIDA) / MYDLEŃCOWCE /
KASZTANOWCOWATE / Kasztanowiec - ...
Licznik odwiedzin:
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków o właściwościach leczniczych
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków umiarkowanie światłolubnych Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków umiarkowanie higrogrolubnych
RODZAJ
Kasztanowiec
(Aesculus)
ang. Horse-chestnut, Buckeye, Conker tree
Zawiera:
ok. 25 gatunków
w tym rodzimych w Polsce:
0
Ciekawostki:
♦ W niektórych rejonach rośliny należące do rodziny kasztanowatych nazywane są "buckeyes", co w dosłownym tłumaczeniu znaczy "oczy jelenia" i jest rzecz jasna związane z wyglądem nasion.
 
Cechy charakterystyczne:
♦ Pąki (bardzo) duże, przeważnie lepkie.
Liście (bardzo) duże, dłoniasto złożone, ustawione naprzeciwlegle
na bardzo długich ogonkach.
Kwiaty w dużych, szczytowych, stojących wiechach.
♦ Owoce: grubościenne, kuliste lub gruszkowate torebki pękające 3-ma klapami, zawierają tzw. kasztany - ogromne, błyszczącobrązowe nasiona z owalnym, szarym znacznikiem.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki średnich do dużych drzew liściastych, związanych z klimatem umiarkowanym oraz umiarkowanie ciepłym, tracących liście na zimę. Najbardziej charakterystyczne dla kasztanowców są ich wielkie, czerwonobrunatne nasiona nazywane kasztanami1. Powierzchnia kasztanów jest bardzo mocno błyszcząca i zwykle delikatnie słojowana tak, że z wyjątkiem niewielkiego, owalnego obszaru o matowoszarym zabarwieniu (tzw. hilum) przypomina politurowane drewno. Kasztany osiągają nawet 4cm średnicy i tym samym należą do największych nasion wytwarzanych przez drzewa. Są one otoczone skórzastymi, otwierającymi się po dojrzeniu okrywami, które w zależności od gatunku mogą być kolczaste lub gładkie. Poza kasztanami, najbardziej charakterystycznymi cechami kasztanowców są naprzeciwległe, dłoniasto złożone i najczęściej bardzo duże liśćie, bardzo duże i lepkie na wiosnę pąki oraz niezwykle dekoracyjne, duże, stożkowate kwiatostany przypominające z daleka stojące na gałęziach świece (u kasztanowca zwyczajnego kojarzą się one z maturami).

Ze względu na swoje liczne walory dekoracyjne, gatunki kasztanowca stały się w wielu częściach świata bardzo lubianymi i popularnymi drzewami ozdobnymi. Ich zawierające dużą ilość saponin nasiona są używane do wyrobu klejów, kosmetyków, środków piorących oraz substancji gaśniczych.

__________________________________
1) Ze względu na swoje owoce, kasztanowce są często błędnie nazywane kasztanami. Trzeba jednak wiedzieć, że z botanicznego punktu widzenia określenie "kasztan" jest nazwą zupełnie innego rodzaju drzew.


  Systematyka 

Rodzaj kasztanowiec obejmuje około 25 gatunków, z których w Polsce żaden nie występuje w stanie naturalnym, a zdecydowanie najczęściej uprawiany (zadomowiony) jest jedyny rodzimy w Europie kasztanowiec zwyczajny (A. hippocastanum). Ze względu na kremowobiały kolor kwiatów drzewo to jest także nazywane kasztanowcem białym. Z innych gatunków należy wymienić pochodzącego z Ameryki Północnej i posiadającego intensywnie czerwone kwiaty kasztanowca krwistego (A. pavia) oraz mieszańca dwóch powyższych gatunków - kasztanowca czerwonego (A. xcarnea = A. hippocastanum x A. pavia) o różowoczerwonych kwiatach. Ciekawym lecz niestety bardzo rzadko spotykanym w Polsce gatunkiem jest pochodzący ze środkowo-wschodnich stanów USA i posiadający żółte kwiaty kasztanowiec żółty (A. flava = A. octandra). Podobnie rzadkie są u nas kasztanowce gładki (A. glabra), japoński (A. turbinata) i plamisty (A. neglecta), a także wyrastający w formie niewysokiego krzewu kasztanowiec drobnokwiatowy (A. parviflora).

Rodzaj dzieli się na 4 sekcje. Sekcja Aesculus charakteryzuje się lepkimi pąkami, 5-7 listkowymi liśćmi, kwiatami z białymi płatkami upstrzonymi żółtymi i czerwonymi plamkami oraz kolczastymi lub ordzawionymi owocami; do sekcji tej należą m.in. k. zwyczajny i japoński. Cechy sekcji Pavia to suche pąki i żółte lub czerwone płatki kwiatów; należą do niej m.in. kasztanowce żółty, krwisty (A. pavia) i gładki. Trzecią sekcję stanowią mieszańce międzysekcyjne utworzone z gatunków wyżej wymienionych sekcji Aesculus i Pavia; najbardziej znanym przedstawicielem tej sekcji jest k. czerwony. Czwarta i ostatnia sekcjia to Macrothyrsus; gatunki do niej należące - np. k. drobnokwiatowy - wyróżniają się m.in. krzewiastym pokrojem, długimi i wąskimi kwiatostanami z kwiatami zawierającymi bardzo długie (3-4 razy dłuższe od płatków!) pręciki oraz gładkimi owocami.
█ Czasami stosuje się podział gatunków kasztanowca na dwie grupy: kasztanowce euroazjatyckie, zwane po angielsku horse-chestnuts (końskie kasztany) oraz kasztanowce amerykańskie - buckeyes (oczy królika/jelenia).

  Gatunki szczegółowo opisane w serwisie 

Kasztanowiec zwyczajny Pochodzący z Półwyspu Bałkańskiego kasztanowiec biały jest jednym z pierwszych drzew obcego pochodzenia, które dotarły do Polski. Jest to okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i szerokiej, kopulastej koronie. Najbardziej charakterystyczne są nasiona kasztanowca, zwane potocznie kasztanami1. Wielkie, brunatnoczerwone, posiadają delikatnie słojowaną i mocno błyszczącą powierzchnię przypominającą politurowane drewno i od niepamiętnych czasów wraz z żołędziami stanowią jedną z ulubionych zabawek dzieci, które łącząc je ze sobą za pomocą zapałek konstruują z nich różnego rodzaju ludziki, zwierzaki itp. Z zewnątrz kasztany są otoczone zielonymi, skórzastymi okrywami, których powierzchnia jest z rzadka pokryta ostrymi kolcami i które po dojrzeniu otwierają się pękając na trzy części. Na uwagę zasługują rozmiary kasztanów. Osiągają one 4cm średnicy i tym samym należą do największych nasion wytwarzanych przez drzewa. Poza kasztanami, kasztanowce nieodłącznie kojarzą się z okresem matur. Ma to związek z ich dużymi, stożkowatymi kwiatostanami, przypominającymi stojące na gałęziach białe świece i zakwitającymi na początku maja, a więc właśnie w czasie zdawania matur (ostatnio jednak wskutek coraz wcześniejszych i cieplejszych wiosen kasztanowiec kwitnie coraz wcześniej i stopniowo przestaje być symbolem matur). Omawiając kasztanowca zwyczajnego nie sposób oczywiście pominąć jego charakterystyczne, dłoniasto złożone liśćie. Wyróżniają się one nie tylko kształtem, ale, podobnie jak wiele innych organów tego gatunku, wyjątkowo dużymi rozmiarami. W sprzyjających warunkach mogą osiągać nawet 40cm średnicy(!), co jest wynikiem bardzo rzadko spotykanym u innych drzew występujących na terenie Polski. Jeśli do tej kolekcji "naj-" dodamy jeszcze największe spośród wszystkich europejskich drzew pąki i jedne z najgrubszych pędów, rysuje się obraz nie tylko bardzo ozdobnego, ale i niezwykle interesującego pod względem morfologicznym drzewa.
Więcej informacji...

Kasztanowiec czerwony Spotykany w Polsce dużo rzadziej od swojego europejskiego rodzica - kasztanowca białego, kasztanowiec czerwony jest niezwykle efektownym drzewem ozdobnym. Jego różowoczerwone kwiatostany zachwycają jeszcze bardziej niż opatrzone już trochę białe stożki naszego poczciwego kasztanowca zwyczajnego. Poza kolorem kwiatów, drzewo to niewiele różni się od swojego protoplasty. Osiąga nieco mniejsze rozmiary, jego liście też są nieco mniejsze, przy tym bardziej błyszczące i sztywne, a rzadko i nielicznie zawiązywane owoce są pokryte mniejszą ilością kolców (czasem prawie bezkolcowe). Zresztą, jak to u mieszańców bywa, większość cech kasztanowca czerwonego stanowi swojego rodzaju średnią ważoną cech rodziców, czyli w tym przypadku będącego dosyć dużym drzewem o białych kwiatostanach kasztanowca zwyczajnego oraz przyjmującego postać krzewu lub niewielkiego drzewa o intensywnie czerwonych kwiatostanach kasztanowca krwistego. Dzięki mniejszym rozmiarom i niewielkiej skali śmiecenia owocami, ale przede wszystkim ze względu na swoje wyjątkowo atrakcyjne kwiaty, kasztanowiec czerwony jest ostatnio coraz częściej sadzony w naszych miastach.
Więcej informacji...

Kasztanowiec żółty W Polsce kasztanowiec żółty na tle innych kasztanowców jawi się jako prawdziwy "biały kruk" - drzewo to można spotkać w zasadzie tylko w ogrodach botanicznych (np. w Krakowie) oraz bardzo nielicznych parkach (np. na Górze Zamkowej w Cieszynie). Jednym z powodów tak małej popularności amerykańskiego krewnego naszego kasztanowca białego wydają się być jego nieco mniej atrakcyjne, żółtawe kwiatostany. Niedostatek ten rekompensuje kasztanowiec żółty swoimi pięknie przebarwiającymi się jesienią liśćmi, przybierającymi początkowo żółty, potem mocno nasycony żółtobrązowy, w końcu rdzawobrązowy kolor. Pozbawione kolców i przypominające małe gruszki owoce kasztanowca żółtego nie wyglądają tak efektownie jak u europejskiego krewniaka, jednak w środku skrywają nie mniej dekoracyjne, błyszczące "kasztany". Generalnie można żałować, że to ciekawe drzewo występuje u nas tak niezmiernie rzadko.
Więcej informacji...

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Półkula północna, w tym wschodnia Azja (13-15 gatunków), Ameryka Północna (7-10 gatunków) i południowo-wschodnia Europa (1 gatunek). Biotop. Zależny od gatunku. Preferencje. Kasztanowce lubią gleby żyzne i głębokie, o uregulowanych stosunkach wodnych (na słabszych przeważnie też rosną dobrze, ale wolniej) oraz półcieniste lub nasłonecznione stanowiska. Są generalnie bardzo wrażliwe na niekorzystne czynniki takie jak susza, mrozy, zasolenie gleby, zanieczyszczenia powietrza, choroby i szkodniki. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa raczej krótkowieczne, zwykle dość szybko rosnące. Zastosowanie. Bardzo popularne drzewa ozdobne, sadzone często jako alejowe lub parkowe. Ich nasiona (kasztany) są używane w przemyśle do wyrobu klejów, kosmetyków, mydła i rozmaitych środków piorących.
█ Kasztanowce stwarzają nieco problemów jesienią, kiedy spadające kasztany wraz ze swoimi skórzastymi okrywami zaśmiecają drogi i chodniki.

  Pokrój / Korzenie

Przeważnie okazałe drzewa liściaste (nawet do 35m wysokości) o grubym pniu i często bardzo rozłożystej, gęstej i "ciężkiej" koronie, rzadziej krzewy (np. k. drobnokwiatowy - krzew osiągający 3-4m wysokości). Korzenie. Drzewa korzeniące się generalnie dość płytko, ale szeroko.

  Kora / Pędy i pąki

Kora zależna od gatunku. Młode pędy zwykle grube i masywne. Pąki mieszane, (bardzo) duże, lepkie (sekcja Aesculus) lub suche (sekcja Pavia).


Pąki wielu gatunków kasztanowca należą do
jednych z największych spośród drzew.

  Liście

Blaszkowate, dłoniasto złożone z 5-9(11) listków, (bardzo) duże. Listki odwrotnie jajowate lub eliptyczne, siedzące lub na b. krótkich ogonkach. Ustawienie: naprzeciwległe na bardzo długich i stosunkowo grubych, sztywnych ogonkach. Okres występowania: liście opadają na zimę.
█ Największe liście tworzy pochodzący z Japonii A. turbinata - osiągają one nawet 65cm średnicy!

Wielkie, dłoniasto złożone liście kasztanowca białego
należą do jednych największych spośród wszystkich
drzew występujących w Polsce. Ich siedzące listki
bez trudu przekraczają 25cm długości, a nierzadko
osiągają nawet 40cm!
Kasztanowiec czerwony posiada nieco mniejsze
i ciemniejsze, za to wyraźnie błyszczące listki.
Mają one dłuższy, przeważnie lekko skręcony
wierzchołek i pofałdowaną powierzchnię.
Ich nerwacja jest znacznie wyraźniejsza,
a piłkowanie - głębsze.
Liście kasztanowca żółtego wydają się delikatniejsze
niż u dwóch poprzednich gatunków - m.in. ich eliptyczne
lub odwrotnie jajowate listki są smuklejsze,
drobniej piłkowane i posiadają gęstszą nerwację.

Są lekko błyszczące.
Liście kasztanowca zwyczajnego Liście kasztanowca czerwonego Liście kasztanowca żółtego
Liście kasztanowca gładkiego Liście kasztanowca drobnokwiatowego Liście kasztanowca żółtego
Liście kasztanowca gładkiego są jednymi
z najmniejszych wśród kasztanowców.
Ich wąskoeliptyczne listki są na brzegu
bardzo drobno piłkowane.
Liście kasztanowca drobnokwiatowego osiągają
podobnie duże rozmiary jak u zwyczajnego. Ich drobno
piłkowane listki są osadzone na stosunkowo długich,
1-3cm ogonkach, a ciemnoczerwone ogonki liściowe
mogą osiągać nawet 30cm długości!
Jesienią liście kasztanowca żółtego
przebarwiają się niezwykle atrakcyjnie
na przepiękny, brązowożółty kolor.

  Kwiaty

Obupłciowe lub męskie (oba typy także w tym samym kwiatostanie), rozmieszczone jednopiennie, owadopylne (zapylane głównie przez trzmiele), zebrane w okazałe, stożkowate kwiatostany stojące na szczytach pędów. Pojedyncze kwiaty posiadają 5 częściowo zrośniętych w rurkę działek kielicha i 4-5 płatków korony, których kolor zależy od gatunku i odmiany, ale najczęściej jest on (kremowo)biały, czerwony (z różnymi odcieniami) lub żółty. Płatki posiadają przeważnie barwne plamki sygnałowe wabiące owady. Pręciki w liczbie (5)6-8, zazwyczaj długie (czasem nawet kilka razy dłuższe niż płatki korony - np. k. drobnokwiatowy), słupek jeden, górny. Okres kwitnienia: po rozwinięciu liści; kasztanowce euroazjatyckie kwitną przeważnie późną wiosną (najczęściej od maja do czerwca; jednym z wyjątków jest kwitnący dopiero w lipcu kasztanowiec drobnokwiatowy), kasztanowce północno-amerykańskie - latem (z wyj. m.in. k. żółtego, który kwitnie w maju).

Kwiaty kasztanowca zwyczajnego Kwiaty kasztanowca czerwonego
Kwiatostany kasztanowców mają postać dużych, stojących stożków przypominających z daleka świece.
U kasztanowca zwyczajnego (po lewej) są one (kremowo)białe, kasztanowiec czerwony natomiast,
jak sama nazwa wskazuje, posiada czerwono zabarwione kwiatostany (po prawej).

Kwiaty kasztanowca czerwonego Kwiaty kasztanowca drobnokwiatowego
Żółte kwiatostany kasztanowca żółtego różnią się od poprzednich
nie tylko zabarwieniem, ale także kształtem i budową.
Podobnie jak liście, posiadają one "delikatniejszy" wygląd,
a ich wydłużone kwiaty są rzadziej rozmieszczone.
Długość kwiatostanów wynosi około 15cm.
Jednymi z najpiękniejszych kwiatów może
pochwalić się wyrastający w formie krzewu
kasztanowiec drobnokwiatowy.
Poza wąskim kształtem wyróżniają się one
wyjątkowo długimi i cienkimi pręcikami.

  Owoce i nasiona

Zebrane po kilka sztuk bardzo duże, kuliste lub gruszkowate, grube i skórzaste torebki, w zależności od gatunku gładkie lub kolczaste, rozpadające się po dojrzeniu na trzy części. Zawierają po 1-2(3-6) wielkie, czerwonawo-brunatne nasiona, nazywane potocznie kasztanami. Nasiona występujące w okrywie pojedynczo są kulisto-owalne, w przeciwnym przypadku są one charakterystycznie spłaszczone na powierzchni styku. Powierzchnia kasztanów jest bardzo mocno błyszcząca i posiada delikatną fakturę przypominającą słoje politurowanego drewna (z wyjątkiem owalnego, matowo szarobiałego znacznika, nazywanego hilum). U kasztanowca zwyczajnego kasztany osiągają nawet 4cm średnicy i tym samym należą do największych nasion wytwarzanych przez drzewa. Jeszcze większe nasiona (przy mniejszych rozmiarach całego owocu) tworzy kasztanowiec czerwony2; są one umieszczone pojedynczo w słabo kolczastej lub bezkolcowej łupinie. Okres dojrzewania owoców: przeważnie wczesna jesień.
__________________________________
2) W miastach uprawiane są głównie odmiany kasztanowca czerwonego nie zawiązujące owoców.

Kasztanowiec zwyczajny - owoce i nasiona Owoce kasztanowca żółtego
Jedne z największych i najpiękniejszych kasztanów tworzy
kasztanowiec zwyczajny. Są one zebrane po kilka sztuk
w skórzastych okrywach pokrytych kolcami.
Nasiona kasztanowca żółtego poza mniejszym hilum
są podobne do występujących u kasztanowca białego.
Są one umieszczone po 2-4 w bezkolcowych okrywach
(niewidoczne na zdjęciu).

Owoce kasztanowca czerwonego Owoce kasztanowca gładkiego Owoce kasztanowca drobnokwiatowego
Kasztanowiec czerwony tworzy słabo kolczaste
torebki. W każdej z nich jest zwykle umieszczone
jedno bardzo duże i mocno błyszczące nasiono.
Owoce kasztanowca gładkiego, podobnie jak liście,
należą do najmniejszych w ramach rodzaju
(Φ całej torebki nie przekracza zwykle 4cm).
Ich kolce, w młodości wyraźne i ostre (patrz ramka),
z czasem bardzo łagodnieją lub wręcz zanikają.
Jeszcze mniejsze owoce tworzy
kasztanowiec drobnokwiatowy. Są one
umieszczone na bardzo długich osiach.

  Drewno / Inne informacje

Drewno. Miękkie i nietrwałe drewno kasztanowców nie przedstawia większej wartości; jest ono rzadko stosowane w przemyśle, głównie do produkcji opakowań, tanich mebli oraz jako opał.

Inne informacje
█ UWAGA! Należy unikać silnego cięcia kasztanowców; zbyt mocne lub niewłaściwe może ono szybko doprowadzić do zniszczenia drzewa!