ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2021-01-26
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / NAGONASIENNE / IGLASTE / SOSNOWCE /
SOSNOWATE / Modrzew / europejski - polski - japoński - eurojapoński - amerykański - ...
Licznik odwiedzin:
Roślina pionierska Roślina (bardzo) światłolubna Roślina umiarkowanie higrogrolubna Roślina (bardzo) mrozoodporna
GATUNEK
Modrzew europejski
(Larix decidua)
ang. European Larch
inne nazwy: modrzew pospolity
Podobne gatunki:
Modrzew polski
Modrzew eurojapoński
Modrzew japoński
Gatunek rodzimy
Drzewo iglaste
zrzucające szpilki
na zimę
Pokrój typowy
H: 40-45(50)m
Φ: 1-1.5m
Długość życia:
400-600(700)lat
Tempo wzrostu:
bardzo duże
Biotop:
subalpejskie lasy modrzewiowo-limbowe
Kwiaty:
1-p., wiatrop.
(III/IV)IV-V
Dekor.:
igły!!
(gł. jes. i wios.)
Modrzew europejski
Cechy charakterystyczne:
♦ Wysoki, regularnie stożkowaty
pokrój ze zwieszającymi się końcami dolnych gałęzi oraz cienkimi i długimi, wyraźnie zwisającymi gałązkami bocznymi.
Młode pędy słomianożółte
, bez woskowego nalotu.
Szpilki zebrane na krótkopędach
w pęczki po kilkadziesiąt sztuk, miękkie
i delikatne, latem trawiastozielone, jesienią jaskrawożółte, opadają na zimę.
Szyszeczki żeńskie małe,
jajowate, jaskrawoczerwone
(rzadziej bladoróżowawe).
♦ Niewielkie jajowate szyszki,
łuski nasienne przylegające,
łuski wspierające lekko widoczne.
 
Ciekawostki:
♦ Modrzewie są jedynymi w Europie rodzimymi drzewami iglastymi zrzucającymi igły na zimę.
 
Grzyby:
maślak żółty,
mleczaj modrzewiowy
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Bardzo wysokie, zrzucające szpilki na zimę drzewo iglaste. Regularnie stożkowaty pokrój modrzewia europejskiego jest typowy dla większości drzew iglastych, najbardziej jednak przypomina świerka. W zasadzie jedyną zauważalną różnicą jest to, że główne gałęzie starszych modrzewi lekko się zwieszają, a wierzchołek drzewa może być nieco zaokrąglony. Także maksymalna wysokość modrzewia - 50m - jest podobna do osiąganej przez świerka czy jodłę i klasyfikuje go w ścisłej czołówce najwyższych europejskich drzew. Jest jednak pewna rzecz, która powoduje, że przez część roku modrzewia nie sposób pomylić z żadnym innym drzewem iglastym. Są to jego opadające na zimę, miękkie i delikatne szpilki, zebrane na krótkopędach po kilkadziesiąt sztuk w gęste pęczki. Latem są one soczyście trawiasto-zielone, jesienią zaś przebarwiają się na niezwykle piękny, intensywnie żółty kolor. To właśnie kolorystyka igieł stanowi główny walor dekoracyjny modrzewi i czyni z nich jedne z ulubionych drzew ozdobnych, bardzo często sadzonych nie tylko na terenach zurbanizowanych (głównie w parkach i ogrodach oraz przy domach), ale także w lasach. Dzięki temu pomimo, że ten górski w zasadzie gatunek na stanowiskach naturalnych w Polsce występuje jedynie na niewielu dość ograniczonych zasięgach cząstkowych, to jednak należy on po sośnie i świerku do najczęściej spotykanych w naszym kraju drzew iglastych. Do wad modrzewi z użytkowego punktu widzenia należy zaliczyć przede wszystkim obfite śmiecenie igłami jesienią. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary dostają się one praktycznie wszędzie, co czasami może być dość uciążliwe. Poza tym zimą i wczesną wiosną pozbawione igieł drzewa prezentują się niezbyt efektownie. Wszystkie te niedogodności są jednak sowicie wynagradzane w pozostałych porach roku, a zwłaszcza jesienią, kiedy to pod względem kolorystyki modrzew nie tylko nie ma sobie równych wśród drzew iglastych, ale swobodnie może konkurować z najpiękniej przebarwiającymi się drzewami liściastymi.

  Systematyka 

Jeden z dwóch rodzimych gatunków modrzewia w Polsce (obok rzadziej tu występującego modrzewia polskiego L. polonica (Raciborski & Wóycicki) Domin). Jest rośliną bardzo zmienną, posiadającą dużą ilość naturalnych form, różniących się głównie kwiatami żeńskimi i szyszkami. Istnieje także wiele sztucznie wyhodowanych, typowo ozdobnych odmian modrzewia europejskiego, np. pendula i repens - odmiany o zwisających i powyginanych gałęziach.
█ Niektóre źródła wspomnianego wyżej modrzewia polskiego traktują jako podgatunek modrzewia europejskiego: L. decidua subsp. polonica, stanowiący ekotyp czyli formę ukształtowaną przez warunki środowiskowe. Od gatunku nominatywnego różni się on m.in. mniejszymi (1.5-3cm długości) i bardziej kulistymi szyszkami, których łuski nasienne w środkowej i dolnej części są zagięte do środka. Poza tym różnice są minimalne i oba (pod)gatunki bardzo trudno odróżnić od siebie (w uprawie często jest to niemożliwe). Jednym z pionierów badań nad modrzewiem polskim był prof. Marian Raciborski.

Modrzewie europejskie w Tatrach
W Polsce w warunkach naturalnych modrzew europejski występuje
bardzo rzadko i jedynie w Tatrach (na zdjęciu powyżej niewielki las
modrzewiowy w dolinie Jaworzynki u podnóża stoku Boczania -
nie wiadomo czy, a jeśli tak to ile z tych modrzewi to drzewa
rosnące tam naturalnie).

  Występowanie

Zasięg. Centralne Alpy (do 2500 m.n.p.m.), poza tym niewielkie zasięgi cząstkowe w Karpatach i Sudetach. W Polsce na stanowiskach naturalnych modrzew europejski występuje bardzo nielicznie, przy czym podgatunek nominatywny - tylko w Tatrach (regiel dolny, do wys. 1300 m.n.p.m.), gdzie liczbę jego osobników szacuje się na zaledwie około 200 sztuk, zaś małe i rozproszone stanowiska podgatunku polskiego znajdują się w południowo-wschodniej i centralnej części kraju. Zupełnie inaczej przedstawiają się sztuczne nasadzenia modrzewia europejskiego w Polsce. Ze względu na swoje walory dekoracyjne jest on bardzo często sadzony zarówno na terenach zurbanizowanych, jak i w uprawach leśnych i jako taki jest w dużym stopniu zadomowiony na obszarze prawie całego kraju.
█ Ekotyp modrzew polski występuje na rozproszonych zasięgach w południowo-wschodniej Polsce. Są to przede wszystkim rezerwat na Górze Chełmowej w Górach Świętokrzyskich (gdzie takson ten został odkryty i opisany w 1890 r. przez prof. Mariana Raciborskiego), okolice Nowej Słupii na Kielecczyźnie (gdzie niektóre, najgrubsze w Polsce osobniki przekraczają 5m obwodu pnia!) oraz rezerwat Modrzyna na terenie gminy Barwinek w Beskidzie Dukielskim (gdzie w surowych, górskich warunkach rośnie ponad 500 osobników), poza tym nieliczne izolowane stanowiska można znaleźć w Majdowie k. Skarżyska i Małej Wsi k. Grójca. Poza Polską ekotyp odkryto także na Słowacji, w Rumunii i na Ukrainie.

Modrzewie europejskie jesienią

Biotop. Tworzy subalpejskie lasy modrzewiowo-limbowe oraz występuje jako domieszka do świerka, jodły i/lub buka w górskich, słonecznych lasach mieszanych (najczęściej na ich skrajach), nie tworzy litych drzewostanów. Dochodzi do poziomu około 2500(-2900) m.n.p.m. i do granicy lasu.


W Polsce modrzew europejski występuje często
w sztucznych nasadzeniach leśnych, zwłaszcza
w górskich lasach mieszanych (powyżej widok z jednego
z grzbietów górskich w Beskidzie Małym).

Preferencje. Gatunek posiadający niewielkie wymagania (pionierski), przystosowany do surowego, górskiego klimatu, dobrze rosnący na podłożu skalistym (w tym wapiennym) oraz świeżych i zasobnych, niezbyt mokrych glebach, wybitnie światłożądny, ciepłolubny, mrozoodporny, wrażliwy na suszę, mało odporny na zanieczyszczenia powietrza (słabo rośnie w dużych miastach), często skutecznie atakowany szkodniki (głównie kornika).

Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo długowieczne, w młodości bardzo szybko rosnące. Osiąga wiek 400-600(700) lat. Rośnie najszybciej ze wszystkich rodzimych drzew iglastych w Polsce.
█ Najstarszy w Polsce modrzew europejski rośnie prawdopodobnie w miejscowości Jabłonna koło Warszawy. Drzewo to liczy około 220 lat, obwód jego pnia wynosi 3.71m, a wysokość 29m. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.


  Zastosowanie

Cenne krajobrazowo (zwłaszcza jesienią) drzewo leśne, sadzone czasem na terenach zurbanizowanych, choć występujące tu zdecydowanie rzadziej niż jego odporne na choroby mieszańce z modrzewiem japońskim, określane zbiorczą nazwą modrzew eurojapoński. Drewno modrzewia stanowi cenny surowiec w przemyśle budowlanym i meblarskim.

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Bardzo wysokie drzewo iglaste o regularnie stożkowatym pokroju. Rozmiary. Wysokość 40-45(50)m. Średnica pnia 1-1.5m.
█ Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższy obecnie (i jeden z najgrubszych) modrzew europejski rośnie w Niemczech i mierzy 46.8m (KR, 2010, laser) wysokości oraz 4.69m obwodu pnia (Φ 1.49m). Nieco niższy, 44m osobnik rośnie w Walii (JPh, 2010, laser).
█ Najgrubszym w Polsce (być może nawet w Europie) modrzewiem jest modrzew Zbyszko, rosnący na terenie leśnictwa Zbychowo w pobliżu miejscowości Rumia. Drzewo to mierzy 4.91m obwodu pnia (Φ 1.56m) (PG+KW, 2014) oraz 25m wysokości (KB, 2013, laser). Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
█ Jeszcze większe rozmiary osiąga w Polsce modrzew polski. Wg C. Pacyniaka, najwyższe, najgrubsze i najstarsze drzewa tego gatunku rosną na Górze Chełmowej w ŚPN, osiągając 40m wysokości, 5.02m obwodu pnia i 360 lat wieku. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień prosty i regularny, rzadziej wygięty u podstawy, prawie zawsze pojedynczy, widoczny aż do samego wierzchołka, który czasami jest charakterystycznie wygięty. Osiąga do 1m średnicy, ale w porównaniu do bardzo dużej wysokości wydaje się stosunkowo cienki. Korona początkowo regularnie stożkowata i dość wąska, gęsto ugałęziona, potem mniej regularna, szersza, często ze spłaszczonym wierzchołkiem. Drzewa rosnące w odosobnieniu są zazwyczaj ugałęzione do samego dołu; u drzew rosnących w zwarciu dolne gałęzie szybko usychają. Konary w regularnych okółkach, końce dolnych gałęzi mniej lub bardziej zwieszające się (różnica w stosunku do modrzewia japońskiego!), górne wzniesione, gałązki boczne długie i delikatne, zwisające pionowo w dół. System korzeniowy z głębokim korzeniem głównym i dobrze rozwiniętymi korzeniami bocznymi.

Pokrój modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego
Modrzew europejski to trzecie najwyższe (po świerku i jodle) rodzime drzewo Europy. Osiąga on nawet ponad 45m wysokości.
Pokazane po prawej stronie drzewo, rosnące w Parku Zamkowym w Żywcu mierzy 39.9m wysokości (PG, 2013, laser).

Pokrój modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego
Regularnie stożkowaty pokrój modrzewia europejskiego ma kształt popularnej "choinki".
Rosnące w górskich lasach drzewa mają wysoko oczyszczony z gałęzi pień i małą koronę.

Zagięty pień modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego
Dość często spotyka się drzewa tego gatunku
z mocno wygiętym wierzchołkiem.
Malowniczo wygięty u podstawy pień okazałego modrzewia
rosnącego w żywieckim parku

Pokrój modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego Pokrój modrzewia europejskiego
Końce dolnych gałęzi modrzewia europejskiego często zwieszają się; sprawia to, że pokrój drzewa bywa niezwykle malowniczy.
Atrakcyjności dodaje drzewu także intensywnie jasnozielony kolor szpilek oraz wyjątkowo świetlista korona, rzucająca jasny cień.

  Wybrane okazy

Modrzew Zbyszko. Modrzew ten w 2001 r. zajął 1. miejsce w konkursie Przeglądu Leśniczego na najgrubsze drzewa Lasów Państwowych u progu XXI w. w kategorii "Modrzewie". Drzewo rośnie w pobliżu trudnodostępnej leśniczówki Zbychowo, położonej w lesie niedaleko Rumii w woj. pomorskim. Z obwodem pnia równym 4.91m (Φ 1.56m) (PG+KW, 2014) Zbyszko jest prawdopodobnie najgrubszym przedstawicielem swojego gatunku w Polsce. Drzewo posiada jednak mocno zbieżysty u podstawy pień, co utrudnia dokładny pomiar. Wysokość Zbyszka nie jest zbyt imponująca - wynosi ona tylko 25m (KB, 2013, laser). Drzewo, liczące w tej chwili (2014 r.) około 260 lat, jest oczywiście pomnikiem przyrody.

Modrzew Zbyszko Kasztan jadalny w Celbowie

  Kora

Czerwonobrunatna do czarniawej, często rdzawo nakrapiana, bardzo gruba (nawet do 10 cm!), głęboko spękana na nieregularne, odpadające poletka. Wydziela spore ilości żywicy.
















  Pędy i pąki

Pędy zróżnicowane na długie i cienkie, zwisające pionowo, kilkudziesięciocentymetrowe długopędy wytwarzające wiele pąków (bocznych) oraz bardzo krótkie, zaledwie 1-2mm krótkopędy z jednym tylko pąkiem (szczytowym). Długopędy miejscami bruzdkowane, słomianożółte (różnica w stosunku do m. japońskiego!), nagie, bez woskowego nalotu (kolejna różnica). Pąki bardzo liczne, kuliste, liściowe małe, kwiatowe większe - o średnicy ok. 5mm, pokryte cienkimi, półprzezroczystymi brązowymi łuskami.

Młode pędy modrzewia europejskiego
Młode pędy modrzewia europejskiego
mają słomianożółty kolor.
Pąki liściowe modrzewia europejskiego
Z małych, kulistych pąków liściowych
osadzonych po jednym
na trzoneczkowatych krótkopędach
na początku kwietnia rozwijają się
pęczki igieł.

  Więcej...  


  Liście

Szpilkowate, długości 2-3cm, miękkie i bardzo delikatne, nie kłujące, trawiastozielone. Ustawienie: na krótkopędach igły zebrane w gęste pęczki po 20-40(50) sztuk, na długopędach pojedyncze i ustawione skrętolegle. Okres występowania: IV-XI. Igły rozwijają się stosunkowo wcześnie, bo przeważnie już w pierwszej połowie kwietnia. Pod koniec października przebarwiają się na przepiękny, intensywnie jaskrawożółty kolor. Opadają długo - zwykle przez cały listopad; czasami część z nich może utrzymywać się nawet do początku grudnia. Według moich obserwacji, modrzew europejski wraz z wierzbą płaczącą i brzozą brodawkowatą należy do ostatnich drzew tracących liście (tu akurat igły) na zimę.

Igły modrzewia europejskiego Igły modrzewia europejskiego Młode pędy modrzewia europejskiego
Miękkie i delikatne igły modrzewia europejskiego mają trawiastozielony kolor;
na krótkopędach wyrastają one w pęczkach po 20-40 sztuk.
W odróżnieniu od krótkopędowych,
igły na długopędach są pojedyncze.

Modrzewie należą do najpiękniej przebarwiających się jesienią drzew. Po przebarwieniu igły utrzymują się na drzewie bardzo długo, często nawet przez część zimy.

Igły modrzewia europejskiego Igły modrzewia europejskiego

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane na krótkopędach w szyszeczki. Męskie szyszeczki umieszczone pod spodem gałązek, jajowate, bardzo małe, długości 0.5-1cm, żółtawe. Żeńskie szyszeczki stojące, jajowate, długości 1-3cm, początkowo jaskrawo różowoczerwone do bordowych (rzadziej bladoróżowe), potem zieleniejące. Okres kwitnienia: (III/IV)IV-V (krótko przed rozwijaniem się igieł).

Męskie szyszeczki modrzewia europejskiego Żeńskie szyszeczki modrzewia europejskiego
Szyszeczki męskie modrzewia
europejskiego są małe, żółtawe i
umieszczone pod spodem gałązek.
Kwiaty żeńskie są zebrane
w szyszeczkowate, stojące kwiatostany.
Jajowate szyszeczki żeńskie
są większe od męskich i mają zwykle
jaskrawo różowoczerwony kolor.

  Więcej...  

  Owoce i nasiona

Drzewo nie tworzy owoców (roślina nagonasienna). Szyszki jajowate lub owalne (rzadko okrągławe), niezbyt duże - o rozmiarach 3-4 x 2 cm, stojące, w młodości żywozielone, dojrzewając robią się jasnobrązowe do brązowych, a po kilku latach - czarniawe. Łuski nasienne w liczbie 40-70, zaokrąglone, lekko prążkowane, luźno przylegające lub delikatnie odstające, nigdy nie posiadają odwiniętych na zewnątrz końców (ważna różnica w stosunku do modrzewia japońskiego!). Łuski wspierające krótsze od nasiennych, ale często widoczne. Nasiona jajowate, świdrowato skręcone i ostro zakończone, szarobrązowe, oskrzydlone. Okres dojrzewania nasion: IX-X. Szyszki zanim opadną, często pozostają na gałęziach przez kilka lat.

Młode szyszki modrzewia europejskiego Szyszki modrzewia europejskiego
Niewielkie, jajowate szyszki modrzewia europejskiego posiadają
przylegające łuski, których wierzchołki nie są odwinięte na zewnątrz.
Na zdjęciach powyżej szyszki pod koniec czerwca i w październiku.

  Więcej...  

  Drewno

Doskonałej jakości drewno modrzewia ma jasny (z biegiem czasu nieco ciemniejący) i stosunkowo wąski biel oraz dużo ciemniejszą, pomarańczowobrunatną twardziel, jego słoje są bardzo wyraźne i ładnie, falisto zarysowane z szeroką warstwą drewna późnego, przewody żywiczne drobniejsze i mniej liczne niż u sosny zwyczajnej. Parametry techniczne drewna: średnio ciężkie (0.7 kg/dm3), dość twarde, wytrzymałe i niezwykle trwałe: w stanie suchym wytrzymuje nawet 1800 lat!, w wodzie - ok. 500 lat, łupliwe, nie wykazuje skłonności do pęknięć i paczenia, dobrze się suszy, jest odporne na gnicie, wydziela dużą ilość gęstej żywicy (dlatego świeże jest dość trudne w obróbce). Drewno modrzewia stanowi bardzo ceniony surowiec w budownictwie i przemyśle meblowym (m.in. meble, podłogi, boazerie, sklejki i płyty wiórowe), bardzo dobrze nadaje się także jako opał (jego wartość opałowa jest wyższa niż u sosny). █ Ze względu m.in. na bardzo dużą odporność na gnicie, drewno modrzewia było cenione już w czasach antycznych. █ Drewno modrzewia europejskiego jest niezwykle elastyczne. Można się o tym przekonać obserwując wygięte niemal do samej ziemi pod ciężarem mokrego śniegu drzewa, które posiadając jeszcze szpilki zostały zaskoczone przez zimę. █ Wyjątkowo cenne drewno tworzą wolno rosnące modrzewie na dużych wysokościach w Alpach. Uważane za najlepsze drewno w Europie jest ono niezwykle trwałe, o czym świadczą liczące po kilksset lat chaty tyrolskich górali.


  Inne informacje

  Więcej...  

Uwaga! Należy bezwzględnie unikać sadzenia blisko siebie świerków i modrzewi. Jest to związane z chorobą powodowaną przez pasożyta zwanego ochojnikiem świerkowo-modrzewiowym (syn. smerkun szyszniak). Ten niewielki, zaliczany do mszyc owad w różnych fazach swojego rozwoju żeruje na przemian na świerku i modrzewiu. Najbardziej skutecznym zabezpieczeniem przed nim jest sadzenie modrzewi i świerków możliwie daleko od siebie. Jeśli jednak drzewa zostały już zaatakowane (objawy to pojawiające się na gałęziach zgrubienia - tzw. galasy, w których rozwijają się pasożytujące larwy smerkuna), należy bezwzględnie niszczyć poprzez palenie wszystkie zainfekowane gałęzie (głównie na świerkach). Ponadto można użyć preparatów chemicznych, takich jak Promanal 60 EC - 2,0% (opryskiwanie przed rozwijaniem się pąków), Fastac 10 EC - 0,015% (w trakcie rozwijania się pąków i igieł) oraz Orthene 75 SP - 0,1% (w okresie letniej wegetacji).

  Więcej...  

█ Modrzew jest drzewem w dużym stopniu narażonym na korniki. Zaatakoway przez nie potrafi w ciągu jednego sezonu zrzucić wszystkie igły, a jego kora w tym czasie łuszczy się i odpada praktycznie w całości. Poniżej zdjęcie dorodnego okazu, który jeszcze w ubiegłym roku wyglądał na zupełnie zdrowego. Drzewa rosnące po bokach są prawdopodobnie już także zainfekowane, ponieważ wydzielają ogromne ilości żywicy (metoda obrony przed szkodnikami, niestety nie zawsze skuteczna).


  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...