♦ Bardzo wysoki, wąskostożkowaty (lub nawet kolumnowy) pokrój, u starszych drzew często ze spłaszczonym wierzchołkiem (tzw. "bocianie gniazdo"). |
♦ Kora dość gładka, jasnopopielata (do srebrzystobiałej). |
♦ Płaskie, niekłujące szpilki zwężone u podstawy i osadzone krążkowato rozpostartą tzw. "stopką". |
♦ Szyszki podłużne, stojące, rozsypujące się na drzewie (nie znajduje się szyszek pod drzewem). |
♦ Osiągająca do 60m wysokości jodła pospolita jest uznawana za najwyższe rodzime drzewo Europy. W przeszłości notowane były prawie 70m osobniki. |
♦ Mierząca ponad 55m wysokości jodła pospolita rosnąca w Paśmie Radziejowejk. Rytra w woj. małopolskim jest najwyższym znanym rodzimym drzewem w Polsce. |
♦ Chociaż termin świąteczna choinka nie czyni rozróżnienia pomiędzy jodłą i świerkiem (stosuje się tu oba drzewa), to jednak jako "prawdziwe" choinki zwykło się uważać właśnie jodły (głównie pospolitą i kaukaską), które są uważane za drzewa szlachetniejsze od świerków. |
|
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Większości z nas słowo jodła kojarzy się ze świętami Bożego Narodzenia, a dokładniej z obwieszoną rozmaitymi kolorowymi świecidełkami małą, świąteczną choinką. Skojarzenia te mogą wprowadzać w błąd, ponieważ tak naprawdę mamy tu do czynienia z prawdziwymi gigantami - drzewami osiągającymi nawet 60m wysokości i uznawanymi za najwyższe rodzime drzewa w Europie! Do dziś pamiętam swoje osłupienie, kiedy kilka lat temu w Bieszczadach po raz pierwszy stanąłem "twarzą w twarz" z jednym z takich gigantów. Drzewo mierzyło niecałe 40m wysokości, a wcale nie było najwyższe. Od tamtego czasu zawsze zwracam szczególną uwagę właśnie na jodły. I za każdym razem, kiedy przychodzi mi patrzeć na te piękne i niezwykłe drzewa, dochodzę do wniosku, że pod względem wrażenia wywieranego niebosiężną sylwetką nie mają one sobie równych...
Wspaniałe cechy jodły najlepiej chyba zostały opisane w książce TEGO NIE WIESZ O DRZEWACH, wydanej przez Centrum Informacyjne Lasów Państwowych:
Po tej krótkiej dygresji podajmy najważniejsze fakty dotyczące jodły pospolitej. Jest to bardzo wysokie, zimozielone drzewo iglaste posiadające typowy dla tej grupy, regularnie stożkowaty pokrój (przynajmniej u młodych drzew). Sylwetką jodła przypomina świerka i modrzewia, jednak w odróżnieniu od nich wierzchołek starych jodeł jest na ogół charakterystycznie spłaszczony, tworząc tzw. bocianie gniazdo. Dodatkowo pokrój starych drzew (zwłaszcza tych rosnących w górskich lasach) jest zwykle bardzo wąski, często niemal kolumnowy. Na tle innych drzew iglastych jodła pospolita wyróżnia się wyraźnie jasną, srebrzystopopielatą i stosunkowo gładką korą oraz stojącymi, przypominającymi z daleka świece szyszkami, które po dojrzeniu całkowicie rozpadają się na drzewie pozostawiając na gałęziach jedynie sterczące trzpienie (nigdy nie znajduje się pod drzewami całych szyszek!). Pojedyncze, zaokrąglone na końcach i przez to nie kłujące igły jodły są przeważnie ustawione grzebieniasto, a drewno wytwarza mniejszą ilość żywicy niż u świerka czy sosny.
Jodła to drzewo typowo górskie. Na wielu górskich obszarach (np. w Karpatach) wraz z bukiem i świerkiem tworzy lasy regla dolnego. Ze względu na bardzo duże wymagania środowiskowe oraz małą odporność na zanieczyszczenia powietrza drzewo to występuje u nas zdecydowanie rzadziej niż inne popularne drzewa iglaste, takie jak sosna czy świerk (nie dotyczy to całej Europy, w której poza bukiem, jodła jest najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzewa). W pewnym stopniu do zmniejszenia populacji jodeł przyczynił się też człowiek, dla którego jodła zawsze była najcenniejszym rodzajem świątecznej choinki.
Systematyka |
Jedyny rodzimy i równocześnie najczęściej występujący w Polsce gatunek jodły.
█
W odróżnieniu od świerka pospolitego, jodła pospolita jest gatunkiem mało zmiennym (stosunkowo jednolitym),
tworzącym niewiele ras klimatycznych. Należą do nich m.in. jodła polska, śląska, łużycka, wschodnio-karpacka,
słowacka, szwajcarska i korsykańska.
![]() |
Zasięg.
Środkowa i południowa Europa (największy w ramach rodzaju). W Polsce swoim zasięgiem obejmuje około 1/3 powierzchni,
występując głównie na południu kraju, a dokładniej w Sudetach, Karpatach, Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu;
na niżu posiada rozproszone stanowiska. Słynna Puszcza Jodłowa w Górach Świętokrzyskich stanowi północną naturalną granicę
zwartego zasięgu gatunku w Polsce. Udział jodły w polskich lasach wynosi ok. 2%. Połowa populacji rośnie na terenie
województwa podkarpackiego, gdzie jodła stanowi 3. najważniejszy gatunek drzewa leśnego.
Biotop.
Głównie lasy regla dolnego w górach i na pogórzu w zakresie 500-1100 m.n.p.m. (w Bieszczadach sięga do 1000 m.n.p.m., w Tatrach do 1250(1450) m.n.p.m.,
a w Alpach i Pirenejach - do 2000 m.n.p.m.), najczęściej wraz z bukiem i świerkiem, rzadziej z sosną,
gdzieniegdzie tworzy też lite drzewostany - jedliny (np. w Górach Świętokrzyskich).
Porasta głównie północne i wschodnie stoki gór, gdzie panuje większa wilgotność powietrza.
Preferencje.
Drzewo bardzo wymagające. Lubi chłodne i wilgotne, próchnicze, dobrze napowietrzone gleby i wilgotne powietrze.
Preferuje zacienienie (bardziej cieniolubny z polskich drzew jest jedynie cis) oraz miejsca o podwyższonej wilgotności,
jednak źle rośnie na terenach okresowo zalewanych.
Nie toleruje suszy, upałów, dużych mrozów ani wiosennych przymrozków. Podobnie jak świerk (a nawet jeszcze bardziej), jodła jest
niezwykle wrażliwa na gazy przemysłowe oraz kwaśne deszcze. Duże wymagania i mała odporność na zanieczyszczenia powietrza sprawiają,
że drzewo to stoi obecnie na granicy objęcia go ochroną gatunkową.
Długość życia i tempo wzrostu.
Drzewo długowieczne, osiągające wiek 300-600(800) lat, przez pierwsze kilkanaście lat bardzo wolno rosnące,
ok. 20-40 roku życia wchodzi w trwający do 100 lat okres pędzenia, w którym przyrasta mniej więcej 0.5m/rok,
w wieku około 200 lat wzrost na wysokość praktycznie ustaje.
█
Pod względem długowieczności jodła pospolita zajmuje trzecie miejsce w Polsce po cisie pospolitym i dębie szypułkowym.
W warunkach puszczańskich drzewo to może dożywać nawet 800 lat.
Zastosowanie.
Ważne drzewo leśne, odgrywające dużą rolę w kształtowaniu klimatu i ogólnego ekosystemu. Drewno jodły znajduje zastosowanie
w budownictwie i przemyśle meblowym. Jodła pospolita jest też drzewem najchętniej używanym w charakterze świątecznej choinki.
Zastosowanie w miastach jest ograniczone dużymi wymaganiami siedliskowymi, w tym wyjątkową wrażliwością na zanieczyszczenia
środowiska. Drzewo to jest także bardziej niż wszystkie inne narażone na wycinanie w grudniu.
Jodła pospolita jest rośliną leczniczą. Z jej zbieranych jesienią lub zimą gałązek i igieł produkuje się specjalne olejki eteryczne
stosowane m.in. do nacierania ciała przy bólach reumatycznych oraz używane przy inhalacji w stanach zapalnych gardła i oskrzeli.
![]() |
Pokrój. Bardzo wysokie drzewo iglaste o typowym, regularnie wąsko-stożkowatym pokroju określanym mianem "choinki".
Taki pokrój dotyczy głównie młodych drzew; starsze jodły posiadają zwykle charakterystycznie spłaszczony lub nawet nieco wklęsły
wierzchołek nazywany bocianim gniazdem, a ich sylwetka często bywa wąsko-kolumnowa.
Rozmiary.
Wysokość 40-55(60)m. Średnica pnia 1-1.5(2)m.
█
Jodła pospolita jest uznawana za najwyższe i największe objętościowo (o największej miąższości strzały) rodzime drzewo Europy.
Nieżyjąca już, legendarna jodła ze Schwarzwaldu mierzyła
ponad 68m wysokości i prawie 12m obwodu pnia
(Φ 3.80m), a miąższość jej strzały wynosiła 140m3! Istnieją także przekazy mówiące o istnieniu w przeszłości
wielu innych osobników dochodzących do 70m wysokości i przekraczających (czasem nawet znacznie) 2.5m pierśnicy.
█
Najpotężniejszą notowaną w historii jodłą w Polsce była tzw. Gruba Jodła.
Drzewo rosło do 1914 r. na stoku Babiej Góry i mierzyło ok. 60m wysokości
oraz 6.76m obwodu pnia (Φ 2.15m)!
Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.Także potężne, choć jednak znacznie mniejsze rozmiary miała Matka Bieszczadzkiego Lasu.
Jodła ta, rosnąca do niedawna w okolicy miejscowości Pszczeliny, mierzyła 42m wysokości
i 5.17m obwodu pnia (Φ 1.65m), w którego wielkiej dziupli mieściło się dwóch dorosłych mężczyzn.
W 2013 r. drzewo przewróciło się pod naporem wiatru. Na szczęście leśnicy zebrali zrzezy z powalonej jodły. Otrzymano z nich klony "Matki",
z których jednego posadzono w Mucznem przy Centrum Promocji Leśnictwa. Najgrubsza żyjąca, notowana obecnie jodła w Polsce - Lasumiła -
rośnie również w Bieszczadach, a dokładniej w leśnictwie Jabłonki na terenie Nadleśnictwa Baligród. Drzewo to ma pień o obwodzie 5.19m
(pomiar z 2013 r.) i 35m wysokości. Nazwa "Lasumiła" została wybrana spośród 282 propozycji w specjalnym konkursie
ogłoszonym przez Nadleśnictwo Baligród w 2014 r. Rekordzistka rośnie w lasach gospodarczych, wycinka jej jednak nie grozi, ma bowiem status pomnika przyrody.
Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█
Najwyższa znana autorowi jodła pospolita w Polsce - rosnąca w lasach Pasma Radziejowej niedaleko Rytra w woj. małopolskim Jodła Stadnickiego
mierzy 55.3m (ŁW+PW, 2023, laser) i jest równocześnie najwyższym notowanym obecnie rodzimym drzewem w Polsce.
Szczegóły pokroju.
Pień długi, prosty i regularny (tzw. strzała), widoczny do samego wierzchołka, zawsze pojedynczy, u starych drzew rosnących
w zwarciu bardzo wysoko oczyszczony z gałęzi (zwykle zdecydowanie wyżej niż u świerka), osiąga nawet do 1.5m średnicy.
Korona młodych drzew regularnie stożkowata, bardzo gęsta i silnie ocieniająca glebę, z czasem staje się wąskojajowata
lub cylindryczna, o spłaszczonym lub nawet nieco wklęsłym wierzchołku (tzw. bocianie gniazdo). Korona drzew rosnących
w zwartych drzewostanach wykazuje tendencję do szybkiego tracenia dolnych gałęzi, staje się wąska i nieregularna, poniżej niej
z pnia wyrastają często pojedyncze kępki gałęzi. Drzewa rosnące samotnie długo mają gałęzie do samej ziemi, a ich korona jest
szersza i bardziej symetryczna. Konary niezbyt grube, wyrastające prostopadle do pnia w regularnych okółkach, u dołu prawie poziome
(ich końce nie są tak bardzo łukowato wygięte ku górze jak u swierka), w miarę wzrostu wysokości coraz bardziej ukośnie wzniesione.
Gałęzie w okolicach "bocianiego gniazda" proste i nienaturalnie długie.
Korzenie. W odróżnieniu od świerka, jodła jest drzewem korzeniącym się głęboko i mocno; posiada ona sercowaty system korzeniowy.
![]() |
█ Gruba Jodła. O Grubej Jodle można powiedzieć, że była prawdziwą królową polskich drzew. Rosła ona na północnym stoku Babiej Góry na wys. 860 m.n.p.m. Drzewo mierzyło ok. 60m wysokości i, wg pomiarów znanego polskiego podróżnika i botanika Hugona Zapałowicza, posiadało pień o obwodzie równym 6.76m (Φ 2.15m)! W 1914 r., po 400, a być może nawet ponad 600 latach życia i przetrwaniu w tym czasie setek potężnych wichur, to jedno z najwspanialszych polskich drzew wszechczasów zostało w końcu powalone przez wiatr. W znacznym stopniu przyczynił się do tego zapewne duży otwór w pniu, wypalony przez chroniących się przed chłodem i deszczem pasterzy. Dziś Grubą Jodłę upamiętnia wykuta w 1960 r. i stojąca na Przełęczy Jałowieckiej kamienna kopia fragmentu jej pnia.
![]() |
![]() |
![]() |
Kora jodły pospolitej jest bardzo charakterystyczna. Długo pozostaje ona gładka i bardzo jasna - srebrzystopopielatobiała, tylko u starych drzew staje się bardzo płytko, tarczkowato spękana na odpadające poletka i nieco ciemniejsza - popielatoszara. W pęcherzykach pod korą jodły zbiera się bardzo cenna żywica jodłowa, drewno natomiast, w odróżnieniu od drzew, nie posiada przewodów żywicznych.
![]() |
![]() |
![]() |
Kora jodły pospolitej jest zawsze jasna i stosunkowo gładka (po lewej kora młodego, zaledwie kilkuletniego drzewka, w środku - kilkunastoletniego, po prawej - starego drzewa). |
![]() |
![]() |
![]() |
Młode pędy szarobrązowe, lekko błyszczące, owłosione. Pąki jajowate, brązowe do czerwonobrunatnych, nie żywicujące.
![]() |
![]() |
Szpilkowate, dość krótkie - długości 1.5-3cm, płaskie, tępe lub z lekkim wcięciem na wierzchołku (nie kłujące),
z góry błyszcząco ciemnozielone, od spodu z dwoma białymi paskami, giętkie (nie miękkie, ale też nie przesadnie sztywne).
Ustawienie:
grzebieniaste, dość luźne i niesymetryczne, tylko na dobrze oświetlonych gałązkach czasami promieniste i bardziej gęste.
Igły są zwężone u podstawy i osadzone na gałęzi krążkowato rozszerzoną nasadą (tzw. stopką).
Okres występowania:
cały rok (roślina zimozielona). Trwałość igieł 5-7(10) lat.
█
Po zasuszeniu igły jodeł utrzymują się znacznie dłużej niż u świerków, co jest wykorzystywane w świątecznych choinkach.
![]() |
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w szyszeczki na zeszłorocznych pędach
głównie w górnej części korony.
Męskie szyszeczki jajowate, małe - długości 2-3cm, żółte, osadzone pojedynczo w kątach igieł.
Żeńskie szyszeczki walcowate, nieco większe - długości 2-6cm, wyprostowane, zielonawe.
Okres kwitnienia:
IV-V.
█
Mimo, że kwiaty jodły pospolitej, jak zresztą wszystkich drzew iglastych, są wiatropylne, to drzewo to jest miododajne.
Miód powstaje ze spadzi tworzonej w dużych ilościach przez mszyce. Ciemnobrązowy (czasem niemal czarny) z zielonkawymi refleksami,
ma on wyśmienity smak, a jego cena przewyższa zwykle znacznie cenę wyższa niż miodów nektarowych.
![]() |
Drzewo nie tworzy owoców (roślina nagonasienna).
Szyszki bardzo dekoracyjne: stojące, walcowate (w kształcie "cygaro"), duże - długości 10-15cm, jasnobrunatne,
po dojrzeniu rozsypują się na drzewie tak, że pozostaje po nich na gałęzi jedynie sterczący w górę trzpień stanowiący oś szyszki
(dlatego właśnie nigdy nie znajduje się na ziemi całych szyszek jodeł, a tylko pojedyncze łuski).
O ile u świerka pospolitego szyszki wyrastają głównie w górnej części korony, ale mniej licznie także na środkowych a nawet dolnych
gałęziach, to u jodły pospolitej tworzą się one wyłącznie w okolicach wierzchołka drzewa. Ponieważ równocześnie jodły rozpoczynają
wytwarzanie szyszek w wieku co najmniej 30-40 lat, a jak wyżej podano szyszki nigdy nie opadają w całości, ich obserwacja jest
bardzo utrudniona i najczęściej wymaga zastosowania lornetki lub lunety.
Łuski wspierające szyszek są dłuższe od nasiennych.
Każda łuska nasienna zawiera dwa duże (do 1cm), trójkątnojajowate nasiona opatrzone szerokim, dwa razy dłuższym niż nasienie,
purpurowożółtym skrzydełkiem.
Okres dojrzewania nasion:
IX-X. Nasiona dojrzewają jesienią pierwszego roku.
█
Wolno rosnąca jodła pospolita zaczyna wytwarzać szyszki w wieku 30-40 lat, w zwartym drzewostanie - w wieku 60-70 lat.
Obfite lata nasienne przypadają co 3-5 lat, w górach co 5-8 lat.
![]() |
W zasadzie jedyną możliwością znalezienia na ziemi szyszki jodły jest sytuacja, w której zostanie ona zrzucona, np. przez wiatr. Na zdjęciu taka właśnie, niedojrzała szyszka. |
![]() |
█ Żerujące na igłach jodły mszyce (czasem także inne owady) wytwarzają tzw. spadź, z której pszczoły leśne (tzw. borówki) produkują znany miód spadziowy. Nazywana też rosą miodową spadź powstaje z wyciekających z uszkodzonych miejsc soków roślinnych, zmieszanych z płynnymi odchodami mszyc. Poza walorami smakowymi, miód spadziowy cechuje się licznymi właściwościami leczniczymi. Spadź powstaje nie tylko na jodłach, ale także m.in. na świerkach, sosnach, modrzewiach, dębach i lipach. Organizowaniem produkcji miodu spadziowego w lasach zajmowali się niegdyś bartnicy.
![]() |