♦ Duże rozmiary, okazała sylwetka z grubym pniem i potężnymi konarami. |
♦ Liście odwrotnie jajowate, z małą ilością niesymetrycznych, tępych klap, nasada z wyraźnie wyciętymi "uszkami", ogonek bardzo krótki (do około 5mm). |
♦ Żołędzie owalne, zwisające na długich i cienkich szypułkach, w młodości z podłużnymi paskami. |
♦ Dęby szypułkowe stanowią najliczniej reprezentowany gatunek drzew na liście pomników przyrody. |
♦ Najstarszym drzewem liściastym w Europie jest dąb szypułkowy, którego wiek jest szacowany na ok. 1500 lat. |
♦ Dąb Chrobry był uważany za najstarsze polskie drzewo liściaste; liczył on około 750 lat. |
♦ Dąb Napoleon był do 2010 r. drugim najgrubszym drzewem w Polsce; obwód jego pnia wynosił 10.75m (Φ 3.42m). |
♦ Dąb Bartek jest najbardziej znanym polskim drzewem. |
♦ Udział dębów szypułkowego i bezszypułkowego w polskich lasach państowych wynosi ok. 6.5%, co stanowi 2. wynik po sośnie pospolitej. |
|
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Bardzo okazałe i potężnie zbudowane drzewo liściaste o grubym, stosunkowo krótkim pniu i rozłożystej koronie wspartej na ogromnych, przeważnie nieregularnie powyginanych konarach. Poza dużymi rozmiarami i atletyczną sylwetką słynie przede wszystkim z długowieczności, niezwykle cennego drewna i silnego systemu korzeniowego ("mocny jak dąb"). Cechy te powodują, że dąb szypułkowy jest powszechnie uważany za jedno z najszlachetniejszych drzew i praktycznie wszędzie na terenie swojego występowania cieszy się wyjątkowym szacunkiem i sympatią. Znajduje to potwierdzenie w fakcie, że jest on zdecydowanie najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzewa na liście pomników przyrody; najbardziej znane w Polsce drzewa pomnikowe takie jak Bartek, Chrobry, Dąb Bażyńskiego czy wreszcie słynne Dęby Rogalińskie Lech, Czech i Rus to właśnie dęby szypułkowe. Swoją "pozycję społeczną" zawdzięczają one nie tylko najstarszemu wiekowi spośród wszystkich drzew liściastych rosnących w Polsce (do około 800 lat), ale też temu, że są naszymi najgrubszymi (nawet ponad 3m średnicy!) i chyba najbardziej monumentalnie wyglądającymi drzewami. Jeśli zatem pokusić się o analogię do świata zwierząt, to dąb, zwłaszcza zaś największy i najpotężniejszy z nich - dąb szypułkowy, wydaje się być idealnym odpowiednikiem lwa (lub, jak kto woli, słonia). "Król drzew", podobnie jak większość innych dębów, wyróżnia się odwrotnie jajowatymi, wieloklapowymi liśćmi a także bardzo charakterystycznymi owocami, które mają postać znanych wszystkim żołędzi. Dąb szypułkowy jest chętnie sadzony w pobliżu siedzib ludzkich, np. w parkach i przy domach, wzdłuż dróg, przy kościołach, na cmentarzach itp. Przede wszystkim jednak jest on najważniejszym w Polsce leśnym drzewem liściastym (i trzecim w ogóle, po sośnie i świerku).
Systematyka |
Najważniejszy z trzech rodzimych gatunków dęba w Polsce
(obok bezszypułkowego i omszonego).
Odznacza się dużą zmiennością, co jest związane z krzyżowaniem się z dębem bezszypułkowym (na obszarach wspólnego występowania
także z omszonym).
Z najciekawszych odmian ozdobnych można wymienić odm. stożkowatą 'Fastigata' o pokroju przypominającym topolę włoską,
odm. zwisającą 'Pendula', odm. strzępolistną 'Pectinata' oraz odm. żłótolistną 'Concordia'.
█
Dęba szypułkowego od bezszypułkowego najłatwiej odróżnić po długości szypułek żołędzi oraz po liściach.
U dębu szypułkowego żołędzie są umieszczone na długich i cienkich szypułkach, u bezszypułkowego - siedzące lub na bardzo krótkich
i grubych szypułkach. Liście dębu szypułkowego posiadają mniejszą ilość za to większych klap, które w dodatku są
wyraźnie niesymetryczne. W odróżnieniu od klinowato zbiegającej nasady blaszki liściowej dębu bezszypułkowego,
u szypułkowego kończy się ona uszkowatym wcięciem, a ogonek jest grubszy i dwa razy krótszy.
![]() |
Zasięg.
Strefa klimatu umiarkowanego, w tym głównie Europa (z wyjątkiem północnej Skandynawii i obszaru śródziemnomorskiego), Kaukaz
oraz Azja Mniejsza. W Polsce bardziej rozpowszechniony od dębu bezszypułkowego, wraz z którym stanowi ok. 6.5% populacji drzew w LP
(2. miejsce, zaraz po sośnie pospolitej!). Zdecydowana większość to jednak wynik działaności człowieka; naturalne lasy dębowe
w naszym kraju przetrwały właściwie tylko w Puszczy Białowieskiej.
Biotop.
Występuje od niżu do piętra pogórza, przy czym najliczniej do wysokości 400-500 m n.p.m., nieco wyżej (mniej więcej
do 700 m.n.p.m.) można spotkać pojedyncze okazy, a na dużych wysokościach jedynie skarłowaciałe formy.
Najczęściej stanowi domieszkę w lasach grądowych i łęgowych, ale czasami tworzy też czyste drzewostany (dąbrowy).
Poza lasami można go spotkać rosnącego pojedynczo na polach szerokich równin i w różnego rodzaju zadrzewieniach śródpolnych.
Preferencje.
Gatunek o bardzo dużych wymaganiach glebowych - największe rozmiary osiąga na glebach świeżych, głębokich, żyznych i wilgotnych
(najlepiej wapiennych); na gorszych rośnie słabo i czasami przyjmuje krzywą lub krzaczastą postać.
W młodości dobrze znosi zacienienie, potem wymaga dużo światła z góry (bez niego może nawet obumierać!),
w pełni natomiast toleruje zacienienie boczne.
█
Mówi się czasem, że dąb lubi rosnąć w kożuchu, ale z odkrytą głową.
Długość życia i tempo wzrostu.
Osiągający wiek 500-800(1000) lat dąb szypułkowy jest najbardziej długowiecznym drzewem liściastym w Europie
(choć żyjącym zdecydowanie krócej niż cis). Z wyjątkiem początkowego okresu jego tempo wzrostu jest stosunkowo nieduże.
Wzrost na wysokość ma miejsce przez pierwsze 100-200 lat, potem występuje już tylko przyrost grubości.
█
Jak podaje angielska Wikipedia, w miejscowości Stelmuze na Litwie rośnie dąb szypułkowy, którego wiek jest szacowany na ok. 1500 lat.
Jest to prawdopodobnie najstarsze drzewo liściaste w Europie. Niewiele młodszy, bo ok. 1400-letni okaz o nazwie Feme-Eiche
rośnie w północnym Munsterland w Niemczech. Inne wiekowe dęby znajdują się w różnych częściach Europy, m.in. Danii (1200 lat)
i w Niemczech (około 1000-letni dąb Wolfgangs Eiche).
█
Szacowany na ok. 810 lat dąb szypułkowy Bolesław był w chwili powalenia (2016 r.) oficjalnie uznawany przez niektórych dendrologów
za najstarsze drzewo liściaste w Polsce. Rósł on w w Kołobrzeskim Lesie na terenie miejscowości Bagicz niedaleko Ustronia Morskiego.
Z uwagi na duże kontrowersje wokół wieku Bolesława wysoce prawdopodobne jest, że prawdziwy rekord długowieczności należał do innego dębu -
ok. 750 letniego Chrobrego, rosnącego w rezerwacie przyrody Buczyna Szprotawska w pobliżu wsi Piotrowice w woj. lubuskim.
W 2020 r. drzewo to obumarło po wcześniejszym podpaleniu.
Obecnie do najstarszych dębów w Polsce należą (lub należały) 720-letni Dąb Bażyńskiego rosnący w miejscowości Kadyny
nad Zalewem Wiślanym, także ok. 720-letni Jan Kazimierz z Bąkowa w woj. kujawsko-pomorskim, ok. 710-letni Bartek z Bartkowa pod Zagnańskiem,
660-letni Napoleon (już nie żyjący) z Mielna k. Tarnawy w woj. lubuskim, Chrześcijanin z Januszkowic - ok. 640 lat,
najstarszy ze słynnej trójki dębów rogalińskich Lech - ok. 630 lat
oraz dwa pozostałe słynne dęby rogalinskie: Czech - ok. 540 lat (już nie żyjący) i Rus - ok. 520 lat.
Więcej informacji na temat rekordowych osobników znajduje się poniżej w punkcie
Wybrane okazy oraz
w dodatku Rekordy.
Adresy ciekawych stron o najstarszych i najpotężniejszych dębach w Europie można z kolei znaleźć
w wykazie polecanych stron www.
![]() |
Ważne drzewo leśne, m.in. dostarczające zwierzętom cennego pożywienia (żołędzie). Poza tym często sadzony jako drzewo ozdobne - np. parkowe, przydrożne, miejskie itp. oraz użytkowe - w tym przede wszystkim dostarczające jednego z najcenniejszych rodzajów drewna. Kora dębu była niegdyś powszechnie używana w garbarstwie. Ze względu na duże rozmiary oraz monumentalny pokrój, dąb szypułkowy stanowi ważny czynnik kształtujący krajobrazy otwartych przestrzeni.
![]() |
Pokrój. Duże, monumentalnie zbudowane drzewo liściaste o grubym i stosunkowo krótkim pniu oraz rozłożystej koronie wspartej
na potężnych konarach.
Rozmiary.
Wysokość 25-35(40)m. Średnica pnia 2-3(3.5)m.
█
Jak za podaje strona Monumental Trees, najwyższy w Europie (i na świecie) dąb szypułkowy rośnie w parku miejskim
na zboczach Góry Św. Anny w Tarnowie i mierzy 43.8m (PG+ŁW+PW, 2023, laser).
Niemal tak samo wysoki, bo mierzący 43.6m okaz rośnie na terenie Białowieskiego Parku Narodowego (TN, 2011, laser).
Więcej informacji - patrz strona
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
.
█
Najgrubszy dąb szypułkowy, będący równocześnie najgrubszym drzewem w Europie, nosi nazwę Kvilleken.
Drzewo to rośnie w miejscowości Norra Kvil w Szwecji, posiada pień o obwodzie 14.75m (Φ 4.69m),
a jego wiek jest szacowany na ok. 1000 lat. Nieco mniejszy okaz o nazwie Majesty rośnie na terenie
Fredville Park w Wielkiej Brytanii; pień tego drzewa mierzy w obwodzie 12.5m (Φ 3.98m).
Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█
Dąb szypułkowy Napoleon był do niedawna drugim (po lipie drobnolistnej w Cielętnikach)
najgrubszym drzewem w Polsce.
Rósł on na skarpie pradoliny Odry w nadleśnictwie Przytok w woj. lubuskim, a jego pień pień miał obwód równy
10.75m (Φ 3.42m) (PG, 2009).
15 listopada 2010 r. drzewo spłonęło doszczętnie, podpalone prawdopodobnie przez wandali.
Nieco mniejszy obwód pnia, równy 10.07m (Φ 3.21m), posiadał dąb Chrobry
rosnący w Piotrowicach w woj. lubuskim (PG, 2013).
Obecnie, po spaleniu Napoleona i Chrobrego, najgrubszym polskim dębem jest prawdopodobnie rosnący w Kadynach w woj. warmińsko-mazurskim Dąb Bażyńskiego
z pniem o obwodzie 10.01m (Φ 3.19m) (PG+KW, 2014). Podobnych rozmiarów, a być może nawet nieco grubszy pień ma
rosnący w Januszkowicach niedaleko Jasła dąb Chrześcijanin - w 2014 r. było to 10.02m (Φ 3.19m) (PG+KW, 2014),
jednak ze względu na trudności z ustaleniem poziomu naturalnego podłoża i wykruszanie się obrzeży wielkiej dziupli u podstawy pnia, zmierzony w 2023 r.
wg najmniej korzystnych zasad pień posiada obwód 9.90m (Φ 3.15m) (PG, 2023).
Więcej informacji (wraz z ich źródłami) na temat rekordowych dębów znajduje się poniżej w punkcie
Wybrane okazy oraz
w dodatku Rekordy.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Dąb szypułkowy to duże i bardzo okazałe, atletycznie zbudowane drzewo liściaste o grubym pniu i szerokiej koronie wspartej na potężnych konarach. |
Szczegóły pokroju. Pień bardzo gruby - najgrubszy ze wszystkich rodzimych drzew w Polsce, zazwyczaj nieregularny i stosunkowo krótki, na niewielkiej wysokości rozwidlony na kilka potężnych konarów (tylko u drzew rosnących w zwartych drzewostanach regularny i wysoki), prawie zawsze pojedynczy. Korona silnie ugałęziona, stosunkowo nieregularna (różnica w stosunku do dębu bezszypułkowego), u drzew rosnących na wolnej przestrzeni zaczynająca się nisko, bardzo szeroka i rozłożysta, natomiast u rosnących w zwarciu osadzona wysoko, stosunkowo wąska i strzelista. Konary bardzo grube i silne, u starszych drzew często o imponujących rozmiarach, w przypadku wolno stojących osobników zaczynające się na niewielkiej wysokości i zwykle ustawione bardzo rozłożyście, czasami wręcz poziomo. Zarówno konary jak i mniejsze gałęzie mocno i nieregularnie, kanciasto powyginane. Gałązki niezbyt grube, nie zwieszają się.
![]() |
|
![]() |
![]() |
![]() |
|
Dąb szypułkowy wyróżnia się dużymi rozmiarami i monumentalną sylwetką (na zdjęciu po lewej okaz rosnący w Rychwałdzie niedaleko Żywca). Zarówno gruby pień, jak i masywne konary należą do najpotężniejszych spośród europejskich drzew. Na zdj. w prawym dolnym rogu Den Store Eg (Duży Dąb) - najgrubszy dąb na duńskiej wyspie Bornholm; obwód pnia tego drzewa wynowi 6.49m (Φ 2.07m) (PG, 2013). |
Więcej... |
█ Inny od przedstawionego powyżej, zupełnie unikalny pokrój posiadają dęby rosnące na terenie Puszczy Białowieskiej. Są to przede wszystkim drzewa bardzo wysokie, często przekraczające 35m wysokości, a czasami dochodzące nawet do 41-42m (są to prawdopodobnie najwyższe dęby szypułkowe w Europie!; ostatni rekord opublikowany przez Tomasza Niechodę wynosi 43.6m). Szczególną uwagę zwraca ich niezwykle wysoka i regularnie walcowata kolumna pnia - tzw. kłoda. Jest ona oczyszczona z gałęzi do wysokości co najmniej kilkunastu metrów, a jej całkowita długość wynosi dwadzieścia kilka metrów. Kłoda kończy się rozgałęziając na kilka grubych, jednak stosunkowo krótkich konarów, przez co korona białowieskich dębów jest dość wąska. O ile pod względem wysokości dęby Puszczy Białowieskiej kompletnie deklasują te rosnące na otwartej przestrzeni, to pod względem obwodu pnia wyraźnie im ustępują. Wprawdzie najgrubszy osobnik zmierzony przez Tomasza Niechodę posiada pień o obwodzie 7.25m (Φ 2.31m; TN, 2009), jednak wynik powyżej 7m to prawdziwa rzadkość. Zazwyczaj drzewa te, pomimo, że najpotężniejsze w Puszczy, osiągają "zaledwie" 5-6m obwodu pnia (Φ ~1.60-1.90m). Więcej informacji na ten temat znajduje się w dodatku Puszcza Białowieska a także na stronie Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego autorstwa Tomasza Niechody i Janusza Korbela.
![]() |
![]() |
![]() |
Dęby Puszczy Białowieskiej charakteryzują się bardzo dużą wysokością, regularnie kolumnową kłodą pnia oraz wysoko osadzoną i stosunkowo wąską koroną. Na zdjęciu jeden z takich dębów wraz ze swoim odkrywcą i najwybitniejszym znawcą puszczańskich dębów - Tomaszem Niechodą. |
Korzenie.
Dęby słyną z wyjątkowo mocnych korzeni, pozwalających im opierać się nawet bardzo silnym wichurom.
Rzeczywiście, typowy palowy system korzeniowy dębów jest głęboki1 i silnie rozbudowany,
złożony z długich i mocnych korzeni.
__________________________________
1) Na glebach płytkich system korzeniowy może być powierzchniowy.
![]() |
Dęby szypułkowe należą do najpotężniejszych drzew liściastych Europy. Potwierdza to lista pomników przyrody, na której wiodą one absolutny prym. Wiele z tych dębów to znane powszechnie, wręcz kultowe olbrzymy. Poniżej kilka przykładów. (Źródła informacji o pomiarach można też znaleźć w dodatku Rekordy).
█
Dąb Bartek. Listę wyjątkowych dębów zaczynamy od najbardziej znanego polskiego drzewa - dębu szypułkowego Bartek,
rosnącego w miejscowości Bartków niedaleko Zagnańska w woj. świętokrzyskim. Trzeba podkreślić, że ten liczący ok. 700 lat
i mierzący 9.83m obwodu pnia (Φ 3.13m) (PG, 2023) dąb nie jest prawdopodobnie najstarszym,
a na pewno nie jest najgrubszym dębem w Polsce (pod względem obwodu pnia ustępuje dębom Bażyńskiemu i Chrześcijaninowi).
Mimo to Bartek jest jednym z najstarszych, najgrubszych i najbardziej okazałych polskich drzew.
Być może nawet najokazalszym, jeśli wziąć pod uwagę łącznie gruby pień, niezwykle potężne konary (chyba nie mające sobie równych w Polsce!)
oraz wyjątkową rozłożystość korony, której szerokość dochodzi do 40m
(wg Wikipedii okap korony Bartka wynosi 720m3, a miąższość całego drzewa to ok. 72m3).
Zresztą już 1934 r. sąd konkursowy pod przewodnictwem prof. Władysława Szafera uznał Bartka za "najokazalsze drzewo w Polsce", a w 1954 r.
Bartek został ustanowiony pomnikiem przyrody. Wysokość drzewa jest dość przeciętna jak na dęba rosnącego w zwarciu - wynosi ona zaledwie
29.5m (PG, 2023, laser).
Stan zdrowotny Bartka jest niestety w tej chwili (2023 r.) bardzo zły.
Od dłuższego czasu drzewo wyraźnie obumiera - grubość zdrowej tkanki pnia nie przekracza 20cm, a w wielu miejscach wynosi zaledwie 5cm.
Wpływ na to miały zarówno wydarzenia historyczne jak np. pożar spowodowany w 1906 r. przez bojówki PPS, jak i zdarzenia atmosferyczne -
np. uderzenie pioruna w 1991 r. Ubytek w pniu po pożarze wypełniono plombą z żywicy i zamaskowano korą, zaś listwę piorunową zakonserwowano.
W celu zabezpieczenia przed zwaleniem, konary Bartka zostały podparte potężnymi teleskopowymi wspornikami.
W 2011 roku podjęto kolejne próby ratowania obumierającego drzewa.
(za Wikipedią) Najnowsza koncepcja dotyczy wykonania futurystycznego łuku, do którego Dąb mógłby zostać podwieszony -
ma to pozwolić uniknąć ewentualnego złamania lub wywrócenia się drzewa. Koszt realizacji łuku to 2 miliony złotych. Ministerstwo Środowiska
zgodziło się przeznaczyć pieniądze na ten cel, lecz najpierw niezbędne będzie wykonanie dokumentacji i opracowania, co wyniesie ok. 100 tys. złotych.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() W konarach Bartka kiełkują nasiona innych drzew (tu akurat widzimy siewkę leszczyny) |
█ W 1966 r., z okazji 1000-lecia państwa polskiego, kilkadziesiąt metrów od Bartka posadzono jego potomka o nazwie Bartuś. Dziś (2023 r.) drzewo ma już (podobnie jak autor strony) 57 lat i staje się coraz potężniejsze i piękniejsze (w przeciwieństwie do autora strony ;)). |
█
Dąb Napoleon. Przez całe stulecia to najgrubsze polskie drzewo o pojedynczym pniu zachwycało swoim ogromem i potężną sylwetką.
Spłonęło ono doszczętnie 15 listopada 2010 r. w pożarze, który po raz kolejny wzniecili prawdopodobnie podpalacze.
Dąb rósł na skarpie pradoliny Odry, niedaleko miejscowości Mielno k. Tarnawy w gminie Zabór (powiat zielonogórski, woj. lubuskie).
Obwód jego pnia na wysokości 130cm wynosił 10.75m (Φ 3.42m) (PG, 2009),
a mierzony przy samej ziemi - aż 15.35m! Drzewo liczyło ok. 660 lat i mierzyło 22m wysokości.
█
Wcześniej Napoleon palił się co najmniej dwa razy. W pierwszym pożarze, datowanym na 1925 r., została wypalona środkowa część pnia
drzewa. Ta pusta przestrzeń odegrała rolę swoistego komina tworzącego ciąg dla drugiego pożaru w 2004 r. Podpalony przez wandali
Napoleon przypominał wówczas podobno "piec płonący w środku żywym ogniem". I tym razem jednak strażakom udało się go uratować
(zużyto na to 20 tys. litrów wody!). Po pożarze Napoleonowi pozostał już tylko jeden żywy konar, zaś wypalona w środku pnia pusta
przestrzeń mogła pomieścić kilkanaście osób. Trzeciego pożaru drzewo niestety nie przetrwało. Z zeznań strażaków wynika, że kiedy
przyjechali na miejsce, nie było już czego ratować - leżące na ziemi konary paliły się żywym ogniem.
Miejmy nadzieję, że inaczej niż to było w przypadku dwóch pierwszysch pożarów, tym razem uda się ująć sprawców tego okrutnego czynu.
![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
█
Dąb Chrobry. W latach 2010 - 2020 był to najgrubszy, najpotężniejszy i prawdopodobnie najstarszy dąb w Polsce.
Drzewo rosło w rezerwacie przyrody Buczyna Szprotawska niedaleko miejscowości Piotrowice (przy trasie Szprotawa - Przemków)
w woj. lubuskim. W chwili śmierci (2020 r.) 750-leni Chrobry był uznawany za najstarszy polski dąb.
Do 2000 r. stał on na czele zaszczytnej listy "nestorów", ale potem okazało się, że gdy kiełkował, to być może inny dąb - opisany wcześniej Bolesław -
miał już około 60 lat. Sprawa budziła jednak spore kontrowersje. W 2016 r. Bolesław pezwrócił się, a wtedy pierwsze miejsce już bezapelacyjnie objął Chrobry.
Obwód pnia Chrobrego wynosił 10.07m (Φ 3.21m) (PG+KW, 2013), a wysokość - 28m.
Najgrubszy spośród polskich dębów posiadał niezwykle masywny pień o kolumnowej, regularnie walcowatej budowie.
Chrobry był też największym w Polsce i 3. w Europie dębem pod względem objętości, która w tym przypadku wynosiła aż 90m3.
█
18 listopada 2014 r. Chrobry został podpalony przez nieznanych sprawców. Pożar objął wnętrze dębu i trwał około doby, pomimo intensywnej akcji gaśniczej
prowadzonej przez 8 zastępów straży pożarnej.
█
20 lipca 2015 r. los Chrobrego po podpaleniu w ubiegłym roku jest wciąż niepewny. Drzewo wprawdzie wypuściło liście, jednak zazieleniło się nie więcej niż 40-50% korony, a dwa duże konary
nadal nie dają oznak życia. Tak więc na dwoje babka wróżyła. Trzymajmy wszyscy kciuki za króla polskich drzew! Więcej informacji o aktualnym stanie Chrobrego, a także zdjęcia i komentarze można znaleźć
na facebooku: Dawaj Chrobry, dawaj.
Dąb Chrobry we wrześniu 2009 r. (↓) oraz w sierpniu 2013 r. (→).
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
█
W połowie maja 2020 r. kraj obiegła bardzo smutna wiadomość - Dąb Chrobry nie wypuścił liści. Drzewo prawdopodobnie umarło.
Tak więc po 5 latach intensywnej walki o życie Chrobrego to jedno z najwspanialszych polskich drzew zakończyło swój długi żywot.
Dobrze, że przynajmniej leśnicy zdążyli zasadzić żołędzie (tzw. dęby papieskie) i pobrać sadzonki zdrewniałe Chrobrego.
↓ Chrobry w sierpniu 2023 r., 4 lata po całkowitym zamarciu, nadal stoi. Teren jest ogrodzony i monitorowany. Rychło wczas - można by powiedzieć... |
|
![]() |
![]() |
![]() |
█ Dąb Bażyńskiego z Kadyn. Wg wiedzy autora Rejestru, Dąb Bażyńskiego jest najgrubszym dębem w Polsce. Drzewo rośnie przy głównej drodze w niewielkiej miejscowości Kadyny w woj. warmińsko-mazurskim. Posiada ono pień o obwodzie 10.00m (Φ 3.18m) (PG+KW, 2014) i mierzy 22m wysokości (PG, 2014, laser). Podobnie jak w przypadku Chrześcijanina, także wnętrze ogromnego pnia Dębu Bażyńskiego jest prawie w całości wypruchniałe. Mimo to drzewo prezentuje się niezwykle okazale. Jego wiek, szacowany na ok. 700 lat, plasuje je w ścisłej czołówce najstarszych drzew liściastych w Polsce. Dąb z Kadyn jest rzecz jasna pomnikiem przyrody.
![]() |
(za Wikipedią) Wiek Dębu Bażyńskiego szacuje się na 700 lat, przy czym już 100 lat temu istniała przyziemna dziupla,
w której mieściło się za czasów Birknera z Elbląga 11 żołnierzy. Imię dębu zmieniano kilkukrotnie. Sto lat temu nazywany był 1000-letnim Dębem Niemiec,
od 1898 r. Dębem Królewskim; wówczas właścicielem majątku w Kadynach był ostatni cesarz niemiecki Wilhelm II. Dąb cieszył się szacunkiem.
Na zlecenie Wilhelma wybudowano stróżówkę, w której umundurowany strażnik dbał o jego bezpieczeństwo. Po II wojnie światowej dąb nazywano Dębem Kadyny.
Potem jeszcze nazywany był Dębem Odrodzenia Polski, aby w końcu obrać imię lokalnego bohatera narodowego Jana Bażyńskiego, dawnego właściciela Kadyn.
Stan zdrowotny drzewa nie jest najlepszy. Posiada ono poważne ubytki w pniu i koronie, w tym ogromną dziuplę w pniu. Taki stan rzeczy wiąże się
m.in. z zanieczyszczeniem środowiska, spadkiem poziomu wód gruntowych oraz bliskością szosy (zasolenie zimą prowadzi do obumierania korzeni).
Dąb wiele lat wzmacniała plomba betonowa którą usunięto ok. 1994 roku w związku z rozwijaniem się na niej zagrzybienia do wewnątrz pnia.
![]() |
█
Dąb Chrześcijanin. Po zamarciu w 2020 r. Chrobrego, rosnący w Januszkowicach k. Jasła Chrześcijanin jest prawdopodobnie drugim najgrubszym dębem w Polsce.
Obwód pnia tego kolosa wynosi obecnie (2023 r.) 9.90m (Φ 3.15m) (PG, 2023), przy czym jeszcze 9 lat temu mógł on przekraczać 10m
(dokładnie było to 10.02m (Φ 3.19m) (PG+KW, 2014)) *.
Wysokość drzewa wynosi 20m (PG, 2023, laser), tyle samo ile maksymalna rozpiętość jego korony.
Na szczególną uwagę zasługują zdjęcia przedstawiające wnętrze pnia, prawie całkowicie wypalone przez dwa pożary, które miały miejsce w długiej, ok. 600-letniej historii tego drzewa.
Ubytek kominowy w pniu oraz stosunkowo wąska korona świadczą o tym, że drzewo powoli zamiera.
|
Pomimo swojego sędziwego wieku, rekordowych rozmiarów i monumentalnej sylwetki, Chrześcijanin długo pozostawał prawie nieznany w Polsce.
Do 2014 r. stał kompletnie zaniedbany, zapomniany i chyba... trochę niechciany. Nie informował o nim żaden drogowskaz, nie stała pod nim żadna tablica informacyjna,
a stara, pordzewiała tabliczka pomnika przyrody była już prawie niewidoczna. Drzewo nie było ogrodzone, a we wnętrzu jego ogromnego, wypalonego pnia walały się sterty śmieci.
Na szczęście w połowie 2. dekady XXI w. się to zmieniło - drzewo zostało ogrodzone i zabezpieczone przed rozłamaniem wiązaniami, a dodatkowo postawiono przy nim
tablicę informacyjną.
2011-11-21.
W odpowiedzi na skierowane przeze mnie w dniu 2011-11-02 do władz Brzostka pismo w sprawie dębu Chrześcijanin,
Pan Burmistrz Brzostka poinformował, że:
- Przedmiotowe drzewo zostało objęte ochroną przez Zespół Szkół im. Adama Mickiewicza w Januszkowicach.
Młodzież z pobliskiej szkoły będzie dbała o czystość i porządek w jego otoczeniu oraz sygnalizowała Burmistrzowi
ewentualne nieprawidłowości.
- W 2012 r. planowane jest wykonanie ekspertyzy dendrologicznej pomnika przyrody. W/w ekspertyza pozwoli na określenie
czy niezbędne są, a jeśli tak to jakie prace pielęgnacyjne w obrębie drzewa.
- Podjęte zostaną następnie decyzje w sprawie zabezpieczenia drzewa i ewentualnego jego ogrodzenia.
- W 2012 r. planowane jest wykonanie tablicy informacyjnej.
- W ramach promocji planuje się ponowne wydanie pocztówek m.in. ze zdjęciami promującymi walory przyrodnicze Gminy Brzostek w tym pomnika przyrody w Januszkowicach.
W tym miejscu należą się podziękowania Władzom Gminy Brzostek za szybką reakcję i przedstawienie kompleksowego planu konkretnych działań.
Czekamy z niecierpliwością na ich realizację.
2015-12-12.
Właśnie dostałem informację od jednego z wielkich pasjonatów drzew - Andrzeja Webera, że Chrześcijanin został w końcu ogrodzony.
Stało się to wprawdzie dopiero po kilku latach, ale zawsze lepiej późno niż później ;-).
2023-07-15. 15 lipca 2023 r. odwiedziłem Chrześcijanina. Drzewo faktycznie zostało zadbane. Pojawiło się ogrodzenie i tablica informacyjna, a wnętrze pnia zostało uprzątnięte.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() Fot. 03.10.2011 r. |
█ Dąb Poganin. Poza Chrześcijaninem na Podkarpaciu rośnie jeszcze wiele innych, starych i grubych dębów, z których najznakomitszym jest Dąb Poganin. To piękne, potężne i w nadzwyczaj dobrym jak na swój sędziwy wiek wynoszący ponad 650 lat stanie zdrowotnym drzewo rośnie we wsi Węglówka niedaleko Krosna. Jego pojedynczy, niemal regularnie walcowaty pień mierzy obecnie (2023 r.) w obwodzie 9.08m (PG, 2023), co wg Rejestru Polskich Drzew Pomnikowych daje mu 10. miejsce w Polsce.
![]() Fot. 27.07.2014 r. |
![]() Fot. 15.07.2023 r. |
█ Dąb Bolesław. Dąb ten był uznawany za najstarsze polskie drzewo liściaste. Jego wiek został oficjalnie oszacowany przez grupę dendrologów w 2000 r. na 800 lat; do tej pory za najstarszy był uznawany 740-letni wówczas dąb Chrobry z Piotrowic. Podany wiek od początku wzbudzał spore kontrowersje w środowisku polskich dendrologów. Wielu (większość?) z nich twierdzi, nie mógł on przekraczać 400-450 lat. Przemawiałby za tym stosunkowo niewielki obwód pnia drzewa, które na dodatek miało wyjątkowo dobre warunki siedliskowe. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 2016 r. Bolesław został powalony przez wiatr. Drzewo rosło w Lesie Kołobrzeskim w okolicach miejscowości Bagicz w gminie Ustronie Morskie. Władze gminy zdecydowały, że jego szczątki nie zostaną usunięte. Niespełna 7m obwód pnia Bolesława (dokładnie 6.90m (PG+KW, 2014)) nie był może zbyt imponujący biorąc pod uwagę rozmiary wielu innych, znacznie młodszych przecież dębów jak choćby wymieniony tu Bartek, Napoleon, Chrobry, Chrześcijanin czy Rus, ale już wysokość drzewa wynosząca 28.5m (PG+KW, 2014, laser) mogła robić wrażenie. Rozpiętość korony Bolesława (wg Wikipedii) to 20m. Nazwa drzewa została nadana 19 sierpnia 2000 r. dla uczczenia osoby króla polskiego Bolesława Chrobrego (ok. 967-1025 r.) i jego historycznej zasługi w dziele utworzenia w roku 1000 biskupstwa w Kołobrzegu. Niedaleko Bolesława rośnie jeszcze jeden bardzo stary dąb - 640-letni Warcisław. Legenda głosi, że wykiełkował on z upuszczonego przez ptaka żołędzia Bolesława.
![]() |
Ok. 810-leni dąb Bolesław był (do chwili powalenia w 2016 r.) przez wielu dendrologów uznawany przez niektórych specjalistów za najstarsze polskie drzewo liściaste. |
Więcej... |
█
Dęby rogalińskie. Liczące około 2000 okazów dęby rogalińskie stanowią największe w Europie zgromadzenie
pomnikowych dębów (chronione są wszystkie o obwodzie powyżej 2m).
Po Puszczy Białowieskiej jest to też największe w Polsce skupienie kilkusetletnich dębów o pomnikowych rozmiarach.
Najstarszy z nich - Lech - liczy ok. 630 lat, najgrubszy zaś - Rus - przekracza 9m obwodu pnia.
Wymienione dęby należą do słynnej rogalińskiej trójki: Lech, Czech i Rus,
spośród której Lech jest już w bardzo słabej kondycji, Czech jest martwy, Rus natomiast cieszy się na razie
stosunkowo dobrym zdrowiem.
Rogalińskie dęby fascynują nie tylko ilością, sędziwym wiekiem i słusznymi rozmiarami.
Również, a może nawet przede wszystkim, urzekają one krajobrazowo. Szczególnie dęby rosnące na łąkach i polach
tworzą tak malowniczy i za razem tak unikalny pejzaż, że bez wątpienia można je uznać za jeden z największych
przyrodniczo-krajobrazowych skarbów Europy.
Ze względu na miejsce występowania rogalińskie dęby można podzielić na sześć grup:
rosnące w pałacowym parku, na łąkach, w lasach, na polach, na terenie wsi oraz na lewym brzegu Warty.
Jednym z poważnych problemów trapiących stare rogalińskie dęby jest niszczący je duży chrząszcz
o nazwie kozioróg dębosz. Niestety owad ten, podobnie jak i same dęby, znajduje się pod ścisłą ochroną,
nie można go więc usunąć. Powstaje zatem swojego rodzaju sytuacja patowa - nie można zniszczyć chrząszcza,
który niszczy pomnikowe dęby. Inny problem stanowi nie do końca wyjaśnione zaprzestanie odradzania się
rogalińskich dębów w ostatnim czasie.
*** Przy tej okazji raz jeszcze chciałem podziękować Panu Krzysztofowi Borkowskiemu
(poniżej w opisach skrót KB) - autorowi albumu WIELKOPOLSKIE DRZEWA i jednemu z najwybitniejszych znawców rogalińskich dębów,
za pokazanie mi piękna tych drzew w sierpniu 2011 roku.
Dęby w parku:
|
![]() |
![]() |
Lech (1. plan), Czech (2. plan) i Rus (3. plan). Obwody pni i wiek wynoszą odpowiednio: 6.49m (Φ 2.07m; KB, 2005), 7.21m (2.30m; KB, 2005) i 9.30m (2.96m; KB+PG, 2011) oraz ok. 630 lat, 540 lat i 520 lat. |
Najgrubszy rogaliński dąb - Rus. Obwód pnia: 9.30m (Φ 2.96m; KB+PG, 2011), wiek: ok. 520 lat. |
Dęby na łąkach: |
![]() |
Więcej... |
█ Dąb Fabrykant. Dąb ten, rosnący w parku im. ks. bp. Michała Klepacza w Łodzi, jest niewątpliwie najbardziej rozpoznawalnym drzewem swojego miasta. Wyróżnia się on biegnącym poziomo, "s-owatym" konarem długości ponad 20m(!), dzięki któremu szerokość korony drzewa osiągnęła imponującą wartość ponad 33m. Obwód pnia Fabrykanta wynosi 4.50m (Φ 1.43m) (PG+KW, 2014).
![]() |
![]() |
█
Dąb Jagielloński w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie.
Lokalizacja: Ogród Botaniczny w Krakowie, obwód pnia: 6.52m (Φ 2.08m) (PG, 2022),
wiek: ponad 240 lat.
![]() |
█ Rozłożysty dąb w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie. Lokalizacja: Ogród Botaniczny w Krakowie.
![]() |
█ Den Store Eg. Na koniec prawdziwa perełka - najgrubszy dąb na wyspie Bornholm (Dania). Duży Dąb, bo tak brzmi tłumaczenie nazwy drzewa na język polski, rośnie w niewielkiej nadmorskiej miejscowości Listed, zlokalizowanej na północnym wschodzie Bornholmu. Obwód jego pnia wynosi 6.49m (Φ 2.07m) (PG, 2013). Den Store Eg jest bez wątpienia najpotężniejszym i najbardziej majestatycznym drzewem na całej wyspie. Nie jest jednak, jak głosi napis na umieszczonej obok tablicy informacyjnej, najgrubszym drzewem na Bornholmie. Podany tam obwód pnia równy 7.09m był zapewne uzyskany poprzez pomiar na wysokości 130cm, poniżej której od pnia zaczynają już odchodzić konary. Mierząc minimalny obwód w zakresie 0-130cm dostajemy 6.49m, co jest wartością kilka cm mniejszą niż u topoli czarnej rosnącej w pobliżu Dueodde.
![]() |
![]() |
![]() |
Kora młodych drzew białoszara do brązowawej, gładka i błyszcząca, w miarę upływu czasu robi się ciemnoszara
do brunatnoszarej, gruba i głęboko spękana na prostokątne poletka lub podłużne, przeplatające się bruzdy.
█
Kora większości gatunków dęba zawiera naturalne garbniki. Do niedawna były one powszechnie wykorzystywane w garbarstwie,
jednak obecnie zostały wyparte przez garbniki syntetyczne.
Młode pędy kanciaste, w węzłach płaskawe, szarobrązowe, posiadają srebrzysty nalot nadający im metaliczny połysk.
Rdzeń pięciokątny, jasnozielony. Pąki skupione na wierzchołkach młodych pędów (większy w otoczeniu małych), pięciograniaste,
o licznych, ułożonych dachówkowato, zaokrąglonych łuskach koloru cynamonowobrązowego, ciemnobrązowo obrzeżonych, orzęsionych
i pokrytych srebrzystymi włoskami.
![]() |
![]() Gruba kora dębu szypułkowego jest głęboko spękana |
![]() ↑Jajowate pąki mają cynamonowobrązowy kolor |
![]() |
Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka długości 5-10(15)cm, w zarysie odwrotnie jajowata, najwęższa u nasady, najszersza niedaleko końca,
z 3-6 parami niesymetrycznych, tępych, uszato wykrojonych klap, u podstawy posiadająca charakterystyczne uszkowate wycięcie,
całobrzega, z góry ciemnozielona, pod spodem jasnoniebieskawozielona, obustronnie naga, dość sztywna.
Nerwy drugiego rzędu dochodzą zwykle zarówno do końców klap, jak i do wcięć pomiędzy nimi.
Ustawienie:
skrętoległe na grubych i bardzo krótkich - ok. 0.5cm (ważna cecha rozpoznawcza!), zielonkawych ogonkach.
Okres występowania:
IV/V-X/XI. Liście rozwijają się dość późno - zwykle na początku maja (równocześnie z kwiatami
albo zaraz po nich) - i bardzo dobrze, bo niesłychanie łatwo przemarzają!
Jesienią przebarwiają się na intensywnie (ciemno)żółty kolor, potem na pomarańczowobrązowo.
Opadają mniej więcej od drugiej połowy października do połowy listopada, przy czym często duża część suchych liści
pozostaje na drzewie przez całą zimę.
█
Liście stanowią po owocach najlepsze kryterium pozwalające odróżnić dęba szypułkowego od bardzo podobnego do niego
dęba bezszypułkowego.
U tego ostatniego klinowata podstawa blaszki liściowej nie posiada uszkowatego wycięcia, a sama blaszka jest bardziej symetryczna
i posiada większą ilość klap. Ponadto klapy liści dębu bezszypułkowego są płytsze, a nerwy dochodzą tylko do wierzchołków klap,
nie dochodzą natomiast do wcięć pomiędzy klapami. Zdecydowanie dłuższe są też ogonki liści dębu bezszypułkowego.
↓ Młode liście są jasnozielone i bardzo delikatne. ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kłosowate kwiatostany wyrastające po 2 lub 3 z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kotki zwisające, luźne, długości do 5cm, żółtawozielone. Pojedyncze kwiaty męskie bardzo drobne i niepozorne, posiadają 6-8-dzielny okwiat i zawierają po 6-10 pręcików. Kwiaty żeńskie wyrastające na wierzchołkach tegorocznych pędów, zebrane po 1-6 sztuk w stojących kłosach osadzonych na długich szypułkach. Pojedyncze kwiaty drobne, mało widoczne, o butelkowatym kształcie, posiadają trójdzielne, czerwone znamię. Okres kwitnienia: IV/V-V (równocześnie z rozwojem liści lub minimalnie wcześniej). Kwiaty rozwijają się pod koniec kwietnia i kwitną w pierwszej połowie maja.
Owoce. Tzw. żołędzie - owalne, wydłużone orzechy o wymiarach 2-4 x 1-2 cm (nieco bardziej wydłużone niż u dębu bezszypułkowego),
najszersze około połowy długości, osadzone do 1/5 długości w półokrągłych miseczkach, początkowo zielone,
po dojrzeniu jasnobrązowe z ciemnymi, podłużnymi prążkami. Są umieszczone po 2-3(5) sztuk na długich, 5-10(12)cm szypułach
(różnica w stosunku do dębu bezszypułkowego!).
Okres dojrzewania owoców:
IX-X. Żołędzie opadają zaraz po dojrzeniu.
█
Samotnie rosnący dąb szypułkowy zaczyna owocować dopiero w wieku 40-50 lat; u dębów rosnących w zwarciu okres ten jest jeszcze późniejszy
i zawiera się pomiędzy 60.-80. rokiem życia.
█
Lata obfitego owocowania dębu szypułkowego, jako gatunku ciężkoowocowego, przypadają dość rzadko, przeciętnie co 5-8 lat.
█
W rozprzestrzenianiu tego ciężkoowocowego gatunku duży udział mają zwierzęta zakopujące żołędzie w ziemi. Rekordzistką jest pod tym względem sójka,
która w ciągu 3 jesiennych miesięcy potrafi zmagazynować nawet 10 tysięcy żołędzi! Spośród ssaków prym wiedzie tu oczywiście wiewiórka.
Nie wszystkie zakopywane przez zwierzęta żołędzie są potem przez nie odnajdywane; te nieodnalezione wiosną kiełkują dając początek nowym drzewom.
█
Żołędzie stanowią cenny pokarm nie tylko dla ptaków i wiewiórek ale także dla wielu innych zwierząt leśnych, np. dzików.
Ciekawostką jest, że w średniowieczu wartość dąbrowy określano w oparciu o ilość świń, które może ona wykarmić żołędziami.
Zresztą pierwsze lasy w Europie zakładane sztucznie poprzez wysiew żołędzi pełniły właśnie rolę pastwisk dla świń.
Dla utuczenia jednego wieprza potrzebnych było 25 dorosłych dębów.
█
Suszone i mielone żołędzie były używane do wytwarzania zamiennika kawy, dodawano je też do mąki, a z prażonych produkowano wódkę.
![]() |
█
Dęby wykazują stosunkowo dużą wrażliwość na różnego rodzaju infekcje grzybowe a także na mszyce, dlatego generalnie nie powinny
być przycinane (oczywiście poza chorymi i uszkodzonymi gałęziami).
█
Ze względu na głęboki i bardzo rozbudowany system korzeniowy, powinno się bezwzględnie unikać przesadzania dębów!
█
Młode liście dęba szypułkowego bardzo łatwo przemarzają (czernieją całkowicie nawet podczas majowych przymrozków rzędu -2*C!).
![]() |