ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / OKRYTONASIENNE / (ROSOPSIDA) / BUKOWCE /
BUKOWATE / Dąb / szypułkowy - bezszypułkowy - omszony - czerwony - błotny - ...
Licznik odwiedzin:
Roślina (bardzo) światłolubna Roślina umiarkowanie higrogrolubna Roślina umiarkowanie mrozoodporna
GATUNEK
Dąb bezszypułkowy
(Quercus petraea)
ang. Sessile Oak
Podobne gatunki:
Gatunek rodzimy
Drzewo liściaste
zrzucające liście
na zimę
Pokrój typowy
H: 20-30(-40)m
Φ: 1.5-2(2.5)m
Długość życia:
400-600(800)lat
Tempo wzrostu:
nieduże
Biotop:
lasy liściaste i mieszane
Kwiaty:
1-p., wiatrop.
IV-V
Dekor.:
liście!, żołędzie!
Dąb bezszypułkowy
Cechy charakterystyczne:
(różnice w stosunku do dębu szypułkowego)
♦ Kora cieńsza i drobniej spękana.
Liście z dużą ilością dość symetrycznych, tępych klap,
posiadają klinowato zbiegającą nasadę (bez "uszek") i dłuższy ogonek (1-2cm).
Żołędzie siedzące lub na bardzo krótkich i grubych szypułkach, ciemnobrunatne,
nie posiadają podłużnych pasków
.
 
Ciekawostki:
♦ Mimo, że dąb bezszypułkowy ustępuje nieco rozmiarami szypułkowemu,
to jednak w Europie co najmniej dwa rekordy wysokości należą właśnie
do dębu bezszypułkowego; wynoszą
one 47m (Francja) i 44m (Niemcy).
 
Grzyby:
borowiki szlachetny i korzeniasty, muchomory sromotnikowy i plamisty
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Prawdopodobnie większość ludzi mówiąc "dąb" ma na myśli powszechnie znanego dęba szypułkowego i nawet nie zdaje sobie sprawy z istnienia jego bliskiego krewniaka, którym jest także rodzimy w Polsce dąb bezszypułkowy. Nie powinno to dziwić zważywszy na fakt, że oba gatunki są do siebie bardzo podobne, a dąb bezszypułkowy występuje w naszym kraju zdecydowanie rzadziej niż szypułkowy. Gdyby chcieć jednym zdaniem streścić różnice pomiędzy dwoma wyżej wymienionymi gatunkami, można powiedzieć, że dąb bezszypułkowy posiada ogólnie bardziej regularną budowę przy nieco mniejszych osiąganych rozmiarach i nieco mniejszej długości życia. Owa regularność budowy dotyczy zarówno pokroju z prostym i widocznym zwykle do samego wierzchołka pniem, jak i cech związanych z poszczególnymi organami, np. bardziej symetrycznych liści. Najpewniejsza jednak metoda odróżnienia dębu bezszypułkowego od szypułkowego wiąże się z długością szypułek żołędzi. Jak sama nazwa wskazuje, u dębu bezszypułkowego nie występują one w ogóle (żołędzie siedzące) lub są bardzo krótkie.

  Systematyka 

Jeden z trzech (obok szypułkowego i omszonego) rodzimych gatunków dęba w Polsce. Odznacza się dużą zmiennością formy, co jest związane z krzyżowaniem się z dębem szypułkowym i omszonym. Posiada m.in. odm. powcinaną 'Insecata' o niezwykle wąskich (czasami wręcz nitkowatych), bardzo głęboko powcinanych i biało obrzeżonych liściach.
█ Od dębu szypułkowego najłatwiej go odróżnić po żołędziach i liściach - patrz notka z cechami charakterystycznymi.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Drzewo klimatu umiarkowanego, występuje głównie w Europie, gdzie ma zasięg nieco mniejszy niż dąb szypułkowy (nie występuje m.in. w Rosji i na Ukrainie). W Polsce przebiega jego północno-wschodnia granica zasięgu. Jest rzadszy od dębu szypułkowego, przez którego jest zresztą wypierany (zwłaszcza na niżach). Naturalne stanowiska sięgają do wysokości ok. 550 m n.p.m. (najwyżej w Gorcach - do 750 m n.p.m.).
Biotop. Występuje głównie na nizinach, rzadziej na pogórzu i w górach (jeśli tak, to jedynie w ich niskich partiach). Spotykany zwykle jako domieszka w lasach liściastych z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Czasami tworzy też czyste drzewostany (dąbrowy).
Preferencje. Gatunek ogólnie mniej wymagający od dębu szypułkowego i bardziej od niego odpowiedni na słabszych glebach, preferuje gleby piaszczysto-gliniaste i lekko kwaśne, jest światłolubny choć znosi lekkie zacienienie (szczególnie w młodości), wybiera zwykle cieplejsze rejony.
Długość życia i tempo wzrostu. Dąb bezszypułkowy, podobnie jak inne dęby, jest jednym z najbardziej długowiecznych drzew liściastych w Europie. Żyje nieco krócej niż dąb szypułkowy, osiągając wiek 400-600(800) lat. Tempo wzrostu niezbyt duże (z wyj. początkowego okresu).
█ Najstarszy w Polsce dąb bezszypułkowy rośnie k. Turawy (woj. opolskie) i liczy ok. 400 lat. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Zastosowanie Ważne drzewo leśne i polne. Sadzony w celu pozyskiwania cennego drewna, czasami też używany do obsadzania ulic i skwerów.

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym i prostym, widocznym często do samego wierzchołka pniu oraz dość regularnej, silnie ugałęzionej koronie.
Rozmiary. Wysokość 25-30(-40)m. Średnica pnia 1.5-2(2.5)m.
█ Wg strony Tall Trees, najwyższy w Europie dąb bezszypułkowy rośnie na terenie Bawari w Niemczech i mierzy 44.6m wysokości. Z kolei dwa najgrubsze drzewa tego gatunku rosną w Wielkiej Brytanii i mierzą odpowiednio 13.0m i 12.6m obwodu (φ 4.14m i 4.01m). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█ Najwyższy w Polsce dąb bezszypułkowy to wspomniany już przy okazji wieku dąb z Turawy, którego wysokość wynosi 32m (PG, 2011, laser), zaś obwód pnia jest równy 5.87m (PG, 2011).
█ Najgrubszy w Polsce dąb bezszypułkowy rośnie w pobliżu miejscowości Podlas (także Leopoldów) w gm. Rawa Mazowiecka, w woj. łódzkim; obwód jego pnia wynosi 6.37m (Φ 2.03m) (PG, 2011), a wysokość 31.5m (PG, 2011, laser). Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
Szczegóły pokroju. Pień gruby, zazwyczaj dość prosty i regularny, widoczny do samego wierzchołka (różnica w stosunku do dębu szypułkowego!), czasem poskręcany. Korona szerokojajowata, rozłożysta i silnie ugałęziona, zwykle dość regularna, co wynika z braku podziału pnia na konary. Konary podobne jak u dębu szypułkowego, choć nieco cieńsze.
Korzenie. Drzewo korzeniące się głęboko i mocno, bardzo odporne na przewrócenie.


W odróżnieniu od dębu szypułkowego, pień dębu bezszypułkowego
jest często widoczny do samego wierzchołka, a korona drzewa
jest bardziej regularna.

  Wybrane okazy

Dąb "Cztery Dęby". Jest to prawdopodobnie najgrubszy i jeden z najwyższych dębów bezszypułkowych w Polsce. Rośnie on w głębi lasu, niedaleko miejscowości Podlas i Leopoldów w gm. Rawa Mazowiecka w woj. łódzkim. Wysokość drzewa wynosi 31.5m (PG, 2011, laser), zaś obwód jego poczwórnego pnia to 6.37m (Φ 2.03m) (PG, 2011).

Dąb bezszypułkowy w Leopoldowie Dąb bezszypułkowy w Leopoldowie

Dąb Klemens. Najstarszy polski dąb bezszypułkowy rośnie przy drodze łączącej Turawę z Rzędowem (woj. opolskie). Jego wiek szacowany jest na ok. 410 lat. Drzewo mierzy 32.6m (PG, 2023, laser) wysokości przy obwodzie pnia równym 5.95m (Φ 1.89m) (PG, 2023). Zgodnie z tablicą informacyjną umieszczoną przy drzewie jest to "najstarszy i najokazalszy dąb bezszypułkowy w Polsce". Prawdopodobnie także najwyższy. Drzewo o pojedynczym, nietypowo dla gatunku dość nisko rozwidlonym na 4 bardzo długie konary pniem. Stan zdrowotny stosunkowo dobry, zważywszy na szacowany na ponad 400 lat wiek. Dąb jest pomnikiem przyrody. Nazwę dębu nadała Agnieszka Czech - uczennica Gm w Turawie. Patronat nad drzewem objęli wychowankowie Domu Dziecka w Turawie.

Dąb bezszypułkowy Klemens niedaleko Turawy Dąb bezszypułkowy Klemens niedaleko Turawy

  Kora / Pędy i pąki

Kora szara do brunatnoszarej, podobna jak u d. szypułkowego, jednak cieńsza i drobniej spękana. Młode pędy cienkie, najpierw zielone, potem brunatnoszare do szaropurpurowych, nagie lub ze słabym woskowatym nalotem. Pąki skupione na wierzchołkach młodych pędów, grube, jajowate, lekko zaostrzone, długości 6-8mm, z licznymi łuskami koloru jasnobrązowego do czerwonobrunatnego, ciemno obrzeżonymi i pokrytymi srebrnym meszkiem.


Kora dębu beszypułkowego jest mniej głęboko spękana
niż u szypułkowego.


Młode liście są jaskrawozielone.
Liście dębu bezszypułkowego

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka w zarysie odwrotnie jajowata lub eliptyczna, długości 8-12(16)cm, z (4)5-8(9) parami dość symetrycznych klap (różnica w stosunku do dębu szypułkowego, posiadającego klapy parami niesymetryczne i w mniejszej ilości), całobrzega. Klapy stosunkowo małe, tępe, mniej głęboko wcięte niż u dębu szypułkowego. Nasada liści klinowata lub lekko, niesymetrycznie sercowata, nigdy jednak nie posiadająca wyraźnych "uszek" jak u dębu szypułkowego. Blaszka z góry ciemnozielona, naga, od spodu bardzo delikatnie owłosiona, w dotyku wydaje się dość gruba i sztywna. Nerwy drugiego rzędu dochodzą zwykle tylko do końców klap (nie dochodzą do wcięć pomiędzy klapami, jak u dębu szypułkowego). Ustawienie: skrętoległe na 1-2(3)cm, zielonkawych ogonkach (ogonki cieńsze i wyraźnie dłuższe niż u dębu szypułkowego!). Okres występowania: IV-X. Liście rozwijają się w drugiej połowie kwietnia (około 1-2 tyg. przed dębem szypułkowym), wraz z kwiatami.
█ Liście stanowią po owocach najlepsze kryterium pozwalające odróżnić dęba bezszypułkowego od bardzo podobnego do niego dęba szypułkowego. U tego ostatniego podstawa blaszki liściowej posiada charakterystyczne, uszkowate wcięcia, a sama blaszka jest mniej symetryczna i posiada mniejszą ilość klap. Ponadto klapy liści dębu bezszypułkowego są płytsze, a nerwy drugiero rzędu dochodzą tylko do wierzchołków klap, nie zaś do wcięć pomiędzy klapami. Bardzo ważną cechą odróżniającą oba gatunki jest też długość ogonka liściowego - zwykle co najmniej 3 razy większa u dębu bezszypułkowego.

Liście dębu bezszypułkowego Liście dębu bezszypułkowego Liście dębu bezszypułkowego
Niezbyt głęboko powcinane i dość symetrycznie klapowane liście
dębu bezszypułkowego, w odróżnieniu od szypułkowego mają dłuższy ogonek,
a ich klinowata nasada nie posiada charakterystycznych uszek.
Nerwy drugiero rzędu dochodzą tylko do wierzchołków klap.

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kotkowate kwiatostany wyrastające na zeszłorocznych pędach. Kotki zwisające, luźne, żółtawozielone. Pojedyncze kwiaty męskie bardzo drobne i niepozorne. Kwiaty żeńskie wyrastające na wierzchołkach tegorocznych pędów, zebrane po 1-6 sztuk na bardzo krótkich (do 1cm) szypułkach lub siedzące (różnica w stosunku do dębu szypułkowego!). Pojedyncze kwiaty drobne i bardzo niepozorne, mało widoczne, o butelkowatym kształcie, posiadają trójdzielne czerwone znamię. Okres kwitnienia: IV-V (równocześnie z rozwojem liści). Kwiaty rozwijają się w drugiej połowie kwietnia. Wcześniej dojrzewają kwiaty męskie; przekwitają one zwykle już na przełomie kwietnia i maja lub na początku maja.

Kwiaty męskie dębu bezszypułkowego
Kotkowate, luźno zwisające kwiato-
stany męskie dębu bezszypułkowego
są podobne do występujących
u dębu szypułkowego.
Drobne, czerwonawe kwiaty żeńskie
w odróżnieniu od dębu szypułkowego
są siedzące lub umieszczone
na bardzo krótkich szypułkach.
Kwiaty męskie dębu bezszypułkowego

  Owoce i nasiona

Tzw. żołędzie - groniasto skupione po 1-6 sztuk na wierzchołkach pędów podługowato-owalne orzechy o wymiarach 2-3 x 1-1.5cm (nieco bardziej krępe niż u dębu szypułkowego), osadzone w półokrągłych miseczkach, początkowo zielone, po dojrzeniu jednolicie ciemnobrunatne, zarówno niedojrzałe jak i dojrzałe bez podłużnych ciemnych pasków (różnica w stosunku do dębu szypułkowego!), umieszczone na bardzo krótkich (zawsze krótszych niż ogonek liściowy) szypułkach lub wręcz siedzące (stąd nazwa; jest to najważniejsza różnica w stosunku do dębu szypułkowego!). Okres dojrzewania owoców: IX-X. Żołędzie opadają zaraz po dojrzeniu.


Żołędzie dębu bezszypułkowego są siedzące lub osadzone
na bardzo krótkich szypułkach (ważna cecha rozpoznawcza!).
Młode, pękate żołędzie tworzą gęste pęczki i są żywozielone,
po dojrzeniu natomiast stają się ciemnobrunatne.
Owoce dębu bezszypułkowego - żołędzie Owoce dębu bezszypułkowego - żołędzie
Młode owoce dębu bezszypułkowego - żołędzie Owoce dębu bezszypułkowego - młode żołędzie

  Drewno

Nieco lżejsze, bardziej miękkie i łatwiejsze w obróbce od drewna dębu szypułkowego, poza tym bardzo do niego podobne.


  Inne informacje

█ Na dębie bezszypułkowym (podobnie jak zresztą jak i na dwóch pozostałych naszych dębach - szypułkowym i omszonym) prawie w ogóle nie występuje jemioła.


  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...