♦ Bardzo intensytwne wytwarzanie odrośli korzeniowych i od pnia. |
♦ Rdzeń pędów podzielony na komory. |
♦ Bezłuskowe, płaskie pąki zabarwione na rdzawy kolor (rozwijają się z nich podobnie zabarwione początkowo liście), osadzone na krótkich trzoneczkach. |
♦ Bardzo duże liście pierzasto złożone z 11-21(25) siedzących, ciemnozielonych listków. Ogonek liściowy znacznie zgrubiały u podstawy. |
♦ Owocostany mające postać bardzo długich, jasnozielonych "wisiorów" złożonych z kilkudziesięciu małych orzeszków opatrzonych dwoma skrzydełkami i przypominających głowę słonia. |
♦ Osiągające nawet 50cm długości owocostany skrzydłorzecha kaukaskiego przypominają ogromne wisiory, pojedyncze owoce zaś - głowę afrykańskiego słonia. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Średniej wielkości drzewo liściaste posiadające nieregularny, często też rosochaty i pokryty licznymi odroślami pień oraz szeroką i gęstą koronę. Latem łatwo je rozpoznać nawet ze znacznej odległości po wyjątkowo długich (nawet do 50cm!), zwisających owocostanach. Wyróżniają się one na tle ciemnozielonych liści swoim jasnozielonym kolorem i zwisając pionowo w dół przywodzą na myśl... damską biżuterię (a dokładniej długie wisiory, które panie często wieszają sobie na uszach). Jeśli dokładniej przyjrzymy się takiemu "wisiorowi", to okaże się, że jest on zbudowany z kilkudziesięciu oskrzydlonych orzeszków. Co ciekawe, orzeszki te do złudzenia przypominają... miniaturową głowę słonia! Poza ozdobnymi owocostanami, charakterystyczne dla skrzydłorzecha kaukaskiego są jego bardzo duże (nawet do 60cm!), pierzasto złożone liście. Składają się one z 11-25 błyszcząco ciemnozielonych listków, które późną jesienią przybierają zazwyczaj intensywnie żółty kolor. Ciekawie wyglądają pąki liściowe skrzydłorzecha kaukaskiego. Są one pozbawione ochronnych łusek, a ich powierzchnia, podobnie jak rozwijających się liści, posiada niezwykle efektowny, rdzawobrunatny kolor i ziarnistą strukturę przypominającą brokat.
Wymienione cechy w połączeniu z malowniczym pokrojem czynią ze skrzydłorzecha kaukaskiego piękne i wyjątkowo interesujące drzewo, drzewo mogące stanowić wspaniałą ozdobę każdego parku czy większego ogrodu. Do tej beczki miodu trzeba jednak dodać łyżkę dziegciu. Otóż dużą wadą gatunku z użytkowego punktu widzenia jest niebywała wręcz intensywność tworzenia odrośli korzeniowych. Wyrastają one w ogromnych ilościach nawet bez uszkodzenia korzeni, a kiedy zaczniemy je kosić, nowe tworzą się ze zwielokrotnioną siłą. Czasami można obserwować dosłownie setki odroślowych pędów otaczających pień. Tępienie ich jest jak przysłowiowa walka z wiatrakami. Najlepiej potraktować je po prostu jako integralną część wizerunku drzewa lub nawet jako dodatkowy element dekoracyjny.
Skrzydłorzech kaukaski pochodzi z południowo-zachodniej Azji; w Europie drzewo to jest uprawiane od około 150 lat. Do Polski przywędrowało nieco później i na razie występuje tu dość rzadko, a znaleźć je można głównie w parkach.
Systematyka |
Najczęściej uprawiany i w zasadzie jedyny spotykany w Europie gatunek skrzydłorzecha.
![]() |
Zasięg.
Południowo-zachodnia Azja, w tym głównie Kaukaz (stąd nazwa) i Iran. W Europie uprawiany przede wszystkim jako drzewo ozdobne,
ale czasami też sadzony (poza Polską) w eksperymentalnych uprawach leśnych.
Biotop.
Głównie górskie lasy, najczęściej w okolicach rzek i zbiorników wodnych.
Preferencje.
Gleby świeże i wilgotne do mokrych, przepuszczalne. Gatunek bardzo lubiący wilgoć - najlepiej rosnący w okolicach rzek,
znoszący bez trudu nawet długotrwałe zalewy, wymagający stanowisk nasłonecznionych, nie tolerujący zacienienia,
dorosłe osobniki mrozoodporne, jednak podobnie jak orzechy, bardzo wrażliwe na wiosenne przymrozki (zwłaszcza występujące
w trakcie rozwoju liści i młodych pędów).
Długość życia i tempo wzrostu.
Drzewo o stosunkowo krótkiej do średniej długości życia, (bardzo) szybko rosnące (szczególnie na wilgotnych glebach).
Osiąga wiek 150-250 lat.
█
Wg C. Pacyniaka, najstarszy w Polsce skrzydłorzech kaukaski rośnie w Szprotawie w woj. lubuskim i liczy ok. 230 lat.
Zastosowanie
Piękne drzewo ozdobne, sadzone głównie w parkach, wzdłuż alei i w dużych ogrodach.
Z jego miękkiego drewna produkuje się głównie papier, rzadziej meble i okleiny.
Pokrój
Średniej wielkości drzewo liściaste z nisko rozgałęzionym, często wielokrotnym pniem oraz szeroką i gęstą koroną.
Potrzebuje dużo miejsca, najlepiej sadzić je pojedynczo w celu uwypuklenia pokroju.
Rozmiary.
Wysokość 15-20(25)m. Średnica pnia 1.25-1.5(1.75)m.
Skrzydłorzech kaukaski to średniej wielkości drzewo liściaste z szeroką, jajowatą lub okrągławą, gęsto ugałęzioną koroną. Na starość skrzydłorzechy przyjmują często niezwykle malowniczy pokrój. Ich wielokrotne, bardzo zdeformowane pnie pokryte licznymi guzowatymi naroślami i wiązkami odrośli tworzą niesamowity klimat. Dotyczy to zwłaszcza grup złożonych z większej liczby starych drzew tego gatunku, takich jak np. w Parku Decjusza w Krakowie, gdzie złożony z sędziwych skrzydłorzechów lasek sprawia wręcz surrealistyczne wrażenie. |
Po prawej: Pień skrzydłorzechów kaukaskich bardzo często bywa wielokrotny. Na zdjęciu piękny, wielopniowy okaz rosnący w jednym z wrocławskich parków. U dołu: Grupa kilkudziesięciu starych skrzydłorzechów kaukaskich w Parku Decjusza w Krakowie należy z pewnością do najbardziej urokliwych parkowych miejsc w mieście. Wykrzywione upływem czasu, mocno zdeformowane drzewa tworzą jedyny w swoim rodzaju bajkowy, czasem może jednak nieco "horrorystyczny" klimat. |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Kora
Jasnoszara do ciemnoszarej (czasami nawet czarniawa), głęboko podłużnie spękana. → / →→ Szara i gładka początkowo kora skrzydłorzecha kaukaskiego z czasem staje się ciemniejsza i głęboko, podłużnie spękana. |
![]() |
Młode pędy oliwkowozielone do zielonobrązowych, pokryte woskowatym nalotem, nieowłosione, z licznymi żółtymi przetchlinkami,
posiadają blaszkowaty, podzielony na komory rdzeń (cecha wspólna z należącymi do tej samej rodziny orzechami).
Drzewo tworzy liczne odrośla od pnia; czasami wyrastają one gęstymi kępami i pokrywają znaczną część jego powierzchni.
Pąki podługowate, w kolorze cynamonu, bezłuskowe, bardzo krótko owłosione, przeważnie osadzone na trzoneczkach
(sylleptyczne pędy boczne).
█
Zaraz po wytworzeniu pąki mają zwykle płaski kształt i przylegają do pędów niczym przyklejone kawałki plasteliny
(patrz zdjęcie poniżej w środku).
█
Młode pędy skrzydłorzecha (podobnie zresztą jak liście) są wyjątkowo wrażliwe na niewielki nawet mróz - często zdarza się,
że całkowicie przemarzają one już podczas listopadowych przymrozków. Zimą natomiast nie pomaga nawet szczelne osłonięcie
młodego drzewka kilkoma warstwami agrowłókniny - na wiosnę zdecydowana większość jego ubiegłorocznych pędów
będzie z pewnością obumarłych (zczernieją).
![]() |
![]() |
![]() |
Bezłuskowe pąki, podobnie jak rozwijające się z nich liście, posiadają przepiękny, rdzawobrunatny kolor. Struktura ich powierzchni przypomina brokat. |
Rdzeń pędów skrzydłorzecha kaukaskiego jest blaszkowato podzielony na komory. |
![]() |
Blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z 11-21(25) listków, bardzo duże - długości całkowitej 30-40(60!)cm. Listki wąsko-eliptyczne, długości 6-12cm, na brzegu delikatnie piłkowane, siedzące lub osadzone na bardzo krótkim ogonku, gęsto rozmieszczone na osi (czasami zachodzące na siebie), z góry błyszcząco ciemnozielone, od spodu jaśniejsze i matowe, z gwiazdkowatymi kępkami białych lub brązowawych włosków. Oś liścia i nerwy zielonkawożółte. Ustawienie: naprzemianległe na mocno zgrubiałych u podstawy ogonkach. Okres występowania: IV-X/XI(XI). Liście rozwijają się na wiosnę nieco wcześniej niż u innych orzechowatych - zwykle już w drugiej połowie kwietnia. █ Skrzydłorzech kaukaski jest jednym z pierwszych drzew otwierających pąki liściowe na wiosnę. Zawiązki liści pokazane w sekcji pędy i pąki pojawiają się już w połowie lutego. Rozwój liści jest jednak wyjątkowo wolny - nawet po upływie półtora miesiąca, tj. na początku kwietnia, liście nadal nie są jeszcze zielone i wyglądają tak jak na zdjęciu poniżej w górnym lewym rogu. Jesienią liście długo utrzymują zielony kolor. Przed opadnięciem, co najczęściej ma miejsce w pierwszej połowie listopada, przebarwiają się na żółto, rzadziej opadają zielone. █ Liście skrzydłorzecha są niezwykle czułe na niskie temperatury. Październikowe przymrozki rzędu -3°C powodują często natychmiastowe zczernienie i opadnięcie liści.
![]() |
![]() |
![]() |
|
Wielkie, pierzasto złożone liście skrzydłorzecha kaukaskiego w sprzyjających warunkach mogą osiągać nawet 60cm długości! Zaraz po rozwinięciu ich kolor, podobnie jak pąków, z których powstały, jest rdzawobrązowy (u góry po lewej). Ogonek liścia jest mocno zgrubiały u podstawy (u dołu po lewej). |
Więcej... |
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany. Kotki męskie zgrupowane po kilka sztuk na ubiegłorocznych przyrostach, stosunkowo grube (zwłaszcza młode), często lekko łukowato wygięte, długości 6-10cm, żywozielone. Kotki żeńskie wyrastające mniej licznie i zazwyczaj pojedynczo na nowych przyrostach, kłosowate, od początku dłuższe (10-20cm) i smuklejsze od męskich, a w trakcie przekwitania dodatkowo bardzo się wydłużające, różowawe. Pojedyncze kwiaty bardzo drobne i niepozorne. Okres kwitnienia: IV/V-V (wraz z rozwojem liści lub nieco później). Kwiaty zakwitają w drugiej połowie lub pod koniec kwietnia, przekwitają w drugiej połowie maja. |
Owoce i nasiona
Małe, niekształtne, 1-nasienne orzeszki wyposażone w dwa półkoliste skrzydełka (stąd nazwa rodzaju), o łącznej szerokości 1-2cm,
zebrane po kilkadziesiąt sztuk w bardzo długie, kotkowate, zwisające, jasnozielone owocostany.
Długość owocostanu zawiera się zwykle w przedziale 30-40cm, ale może dochodzić nawet do 60cm! Nasiono trwale ukryte w orzeszku.
Okres dojrzewania owoców:
VII-IX.
Jasnozielone owoce skrzydłorzecha kaukaskiego są zebrane w bardzo długie (nawet ponad 50cm!), zwisające owocostany, utworzone z kilkudziesięciu niewielkich, oskrzydlonych orzeszków. Pojedyncze orzeszki przypominają kształtem głowę słonia. |
![]() |
Białe, lekkie i mocne, dość miękkie, ze względu na bardzo ładny wizerunek znajduje zastosowanie do wyrobu mebli i oklein
(tzw. orzech kaukaski), choć jego wartość zmniejszają bardzo gęste rozgałęzienia, jest używane także do produkcji papieru,
idealnie nadaje się do rzeźbienia.
![]() |
█
Skrzydłorzechy powinny być przycinane tylko latem, ponieważ w zimie i na wiosę wykazują tendencję do nadmiernego wydzielania soku
(tzw. "płacz", inaczej "krwawienie"). Sadzić należy je wiosną.
█
Młode drzewka są niezwykle wrażliwe nie tylko na mrozy, ale także na na wiosenne i jesienne przymrozki (patrz opis pędów i liści).
![]() |