█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
(https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce.
Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami.
Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe,
jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Ze względu na duże rozmiary i potężną sylwetkę a także bardzo cenne drewno buk cieszy się szacunkiem niewiele mniejszym
niż blisko z nim spokrewniony dąb. Najbardziej charakterystyczną cechą, pozwalającą bez trudu rozpoznać to drzewo o każdej
porze roku, jest jego jasnopopielata, cienka i zawsze gładka kora. A jeśli już mowa o kolorystyce w poszczególnych porach roku,
to tu buk nie ma sobie równych jesienią, kiedy to przybiera całą gamę niezwykle intensywnych barw - od żółtej, poprzez jaskrawopomarańczową
aż w końcu do głębokiego, nasyconego brązu. Widok tak ubarwionych karpackich buczyn robi naprawdę wielkie wrażenie.
Buki rosnące w karpackich lasach mogą osiągać nawet 50m wysokości i tym samym należą do najwyższych drzew liściastych w Europie!
Przykładem jest tu opisane niżej, 48.6m drzewo rosnące w lesie niedaleko Tarnowa, będące najwyższym znanym autorowi drzewem liściastym w Polsce.
Ustępuje ono jednak ponad 2m europejskiemu rekordziście gatunku, zlokalizowanemu na terenie Francji i, nieco mniej, kilku osobnikom z Niemiec.
Buk pospolity jest jednym z najważniejszych leśnych drzew liściastych w Europie. Także w Polsce, gdzie jego udział w leśnych drzewostanach wynosi ok. 5%,
jest często spotykany, przy czym charakterystyczne dla tego "dwuzasięgowego" u nas gatunku jest to, że w dużej części kraju
(zwł. środkowej i północno-wschodniej) naturalnie w ogóle nie występuje.
Jedyny rodzimy gatunek buka w Polsce.
Posiada liczne odmiany ozdobne; najbardziej znane wśród nich są dwie grupy: 'Atropurpurea' - bardzo duża grupa odmian
charakteryzujących się czerwonymi lub bordowymi liśćmi (w tym odm. 'Atropurpunicea' posiadająca bardzo ciemne,
czarnoczerwone liście) oraz 'Pendula' - odmiany o długich, zwieszających się gałęziach.
Inne ciekawe odmiany to odmiana żółtolistna 'Zlatia', odmiana paprotkowata (strzępolistna) 'Asplenifolia'
oraz 'Zlatia' - odmiana kolumnowa o pokroju zbliżonym do topoli włoskiej.
Występowanie / Zastosowanie
 |
Zasięg.
Strefa umiarkowana półkuli północnej. W Europie buk zwyczajny jest najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzewa -
występuje pospolicie na całym kontynencie z wyjątkiem jego północno-wschodniej i południowo-wschodniej części.
Także w Polsce, gdzie przebiega północno-wschodnia granica zasięgu gatunku, buk pospolity stanowi jeden
z podstawowych składników lasów. Jest to u nas jeden z gatunków lasotwórczych (tj. tworzących lite drzewostany na dużych powierzchniach);
jego udział w ogólnej powierzchni polskich lasów wynosi ok. 5% (5. miejsce po sośnie, dębie, świerku i brzozie).
Drzewo to ma u nas dwa wyraźnie oddzielone od siebie zasięgi:
południowy - głównie w Karpatach (góry, pogórze, Roztocze), gdzie tworzy m.in. lasy regla dolnego
oraz północno-zachodni - puszcze bukowe na Pomorzu Zachodnim.
Obszarem, na którym buk u nas nie występuje jest generalnie pas nizin środkowopolskich (dokładniej Podlasie - w tym Puszcza Białowieska,
Pojezierze Suwalskie i Mazowsze).
Biotop.
Występuje od nizin po góry (w Alpach do wysokości 1600 m.n.p.m., w Tatrach - do 1300 m.n.p.m., w Bieszczadach - do 1250 m.n.p.m. - najwyżej ze wszystkich drzew),
jest jednym z najważniejszych drzew tworzących lasy na obszarach swojego występowania. Stanowi ważny składnik lasów liściastych
i mieszanych (głównie z udziałem jodły, dębu, grabu i sosny) lub sam tworzy drzewostany (buczyny).
|
|
|
|
W górskich lasach buk często występuje wraz z jodłą. Miejscami drzewo tworzy też czyste drzewostany (buczyny).
Lasy tego typu występują m.in. w górach na poziomie regla dolnego.
|
Preferencje.
Gatunek o dużych wymaganiach glebowych i klimatycznych. Optymalne warunki wzrostu znajduje w lasach regla dolnego,
na żyznych i dobrze napowietrzonych glebach wapiennych lub piaszczystych. Preferuje klimat morski - wilgotny i o łagodnych zimach
(stąd, poza nielicznymi wyjątkami o charakterze wyspowym, brak jego stanowisk w centralnej, a zwłaszcza w północno-wschodniej Polsce),
nie znosi silnych mrozów. Jest gatunkiem zdecydowanie cieniolubnym, wrażliwym na suszę (ale także na nadmiar wilgoci, np. długotrwały zalew)
i wiosenne przymrozki, odpornym natomiast na zanieczyszczenia powietrza.
Długość życia i tempo wzrostu.
Choć wiek buka zwyczajnego często bywa przesadnie zawyżany, to osiągając 200-300(500) lat jest on i tak jednym z bardziej
długowiecznych drzew liściastych w Europie (z rodzimych w Polsce gatunków wyraźnie ustępuje pod tym względem jedynie dębom i lipom).
Jest to drzewo stosunkowo wolno rosnące (szczególnie w młodości), o tempie wzrostu nie przekraczającym 40-60cm/rok.
█
Najstarsze w Polsce, liczące ponad 300 lat buki rosną w Sierakowie i Przedborowie (woj. wielkopolskie).
Zastosowanie
Jedno z najważniejszych drzew leśnych. Poza tym gatunek używany do zalesiania terenów oraz dostarczający bardzo cennego
drewna, stanowiącego m.in. doskonały opał.
Przez całe wieki drewno bukowe było używane, zwłaszcza w Karpatach, do wyrobu węgla drzewnego, smoły drzewnej i potażu. Do dziś zresztą
w bieszczadzkich lasach można jeszcze spotkać dymiące piece - tzw. retorty obsługiwane przez legendarnych smolarzy.
Zarówno forma podstawowa jak i liczne odmiany ozdobne są jednymi z naszych najpiękniejszych drzew, często sadzonymi w celach dekoracyjnych.
Z nasion produkuje się doskonałej jakości olej.
Pokrój
 |
Rosnący w dobrych warunkach i odosobnieniu buk to okazałe, potężnie zbudowane drzewo o grubym pniu, masywnych konarach i szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie.
Drzewa rosnące w zwarciu wykształcają bardzo wysoki, regularnie walcowanty pień i niewielką koronę ze stromo wzniesionymi konarami - jedne z najpiękniejszych osobników
tego typu można podziwiać na Pomorzu, zwłaszcza w Puszczy Bukowej pod Szczecinem, gdzie niektóre giganty osiągają ponad 40m wysokości i miąższość dochodzącą do 30m3!
Zupełnie inny pokrój posiadają buki rosnące w trudnych, górskich warunkach, np. pod bieszczadzkimi połoninami. Smagane przez zimne wiatry przyjmują tam często
niewysokie, wielopniowe "formy krzywulcowe" o niezwykle fantazyjnych, powykrzywianych kształtach.
Rozmiary.
Wysokość do 30-40(-50)m. Średnica pnia 1.5-2(2.5)m.
█
Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższy oficjalnie notowany (tj. z podaniem autora, daty i metody pomiaru)
w Europie buk zwyczajny rośnie we Francji i mierzy 51m. Na tej samej stronie można zobaczyć, że niewiele niższe osobniki rosną
w Niemczech: 49.2m i 48.8m. Wymienione drzewa należą do najwyższych rodzimych drzew liściastych w Euopie. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
█
Najgrubszy buk w Polsce to wielopniowy okaz o nazwie "Dziewięć Buków", rosnący na terenie Lasów Państwowych, niedaleko miejscowości
Olszyca w gminie Nowogard k. Szczecina. Wielokrotny pień drzewa, jak sama nazwa wskazuje, jest złożony z 9 oddzielnych pni,
których wspólny obwód mierzony tuż przy ziemi wynosi 7.64m (Φ 2.43m) (KB, 2012).
Niewiele cieńszy, za to regularnie jednopniowy buk rósł do niedawna w Świerklanach Górnych w woj. śląskim -
obwód pojedynczego pnia tego potężnego i niezwykle majestatycznego drzewa wynosił 7.18m (Φ 2.29m)
(PG+BM, 2013). Drzewo zostało niestety ścięte w 2021 r.
Najwyższy natomiast w Polsce, znany autorowi buk pospolity rośnie na stokach głębokiego parowu w lesie w dolinie potoku Szczepanowskiego
niedaleko Tarnowa i mierzy 48.6m wysokości (PG+ŁW+PW, 2023, laser). W tym samym lesie można zobaczyć jeszcze wiele
ponad 40-metrowych okazów.
Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
█
Mniejsze rozmiary osiągają drzewa odmiany purpurowej (F. sylvatica var. 'Atropunicea'). Z nich, wg przewodnika C. Pacyniaka z 1992 r.,
najokazalsze w Polsce jest to rosnące w parku w Żaganiu (woj. lubuskie), posiadające pień o obwodzie 5.66m (φ 1.80m).
Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju.
Drzewa rosnące w odosobnieniu wykształcają gruby i dość krótki, często nieregularny lub wielokrotny pień, ich korona jest zwykle bardzo szeroka
i kopulasta, gęsto ugałęziona od samego dołu, masywne konary są niezwykle rozłożyste, w dolnej części skierowane zwykle
niemal poziomo. U drzew rosnących w zwarciu pień jest przeważnie wysoki i prosty, korona dość wąska, a konary strzeliście wzniesione.
W trudnych warunkach (np. pod połoninami w Bieszczadach) występują często fantastyczne, "krzywulcowe" formy.
|
|
Buk zwyczajny na stoku góry Grójec w Żywcu.
Obwód pnia: 3.61m (Φ 1.15m) .
|
|
|
Dzięki swoim potężnym rozmiarom, specyficznemu pokrojowi oraz unikalnej korze buki stwarzają jedyny w swoim rodzaju klimat.
|
Buk zwyczajny w pobliżu Crieff w Szkocji.
Wysokość: 23.1m, obwód pnia: 5.21m (Φ 1.66m) .
|
|
|
Pień buka osiąga ponad 1.5m średnicy.
Zwykle posiada on nieregularnie
pofałdowany przekrój. Dość często
zdarzają się też wielokrotne pnie (↓).
|
|
|
Kilkusetletnie buki to jedne z najpotężniejszych drzew na naszym kontynencie (na zdjęciach powalony w 2007 roku,
prawdopodobnie stukilkudziesięcioletni buk rosnący w Bulowicach w woj. małopolskim).
|
Wybrane okazy
█
Buk Sobieskiego w Świerklanach Górnych w woj. śląskim.
Wysokość: 22.2m, obwód pnia: 7.18m (Φ 2.29m) (PG+BM, 2013, laser).
Był to najgrubszy jednopniowy (i drugi w ogóle) buk w Polsce, z pewnością także jedno z najbardziej majestatycznych drzew w naszym kraju.
W 2021 r. duża część korony buka odłamała się pogarszając jego statykę na tyle, że konieczne było wycięcie drzewa ze względów bezpieczeństwa.
|
|
█
Buk z okolic Dąbrówki Szczepanowskiej niedaleko Tarnowa w woj. małopolskim.
Wysokość: 48.6m, obwód pnia: 2.37m (PG+ŁW+PW, 2023, laser).
Na chwilę obecną jest to najwyższe znane autorowi drzewo liściaste w Polsce! Zdecydowanie najwyższe, bo wyższe o ponad 3 metry od następnego z kolei,
mierzącego "tylko" 45.5m jesiona wyniosłego rosnącego w parku w Tarnowie. Rekordowy buk rośnie oczywiście na terenie kompleksu leśnego, niemal na dnie głębokiego parowu,
otoczony innymi, niewiele niższymi drzewami tego samego gatunku. Drzewo odkryli i pierwszy raz zmierzyli dwaj bracia: Łukasz i Przemysław Wilkowie.
█
Buk pospolity odm. czerwonolistnej w Strzybniku w woj. śląskim.
Obwód pnia: 6.90m (Φ 2.20m) (PG+MK+KB, 2013).
Drzewo rośnie w głębi zaniedbanego parku. Posiada ono niezwykle malowniczy, wręcz bajkowy pokrój. Jego dodatkowym atutem
jest wyjątkowo rozłożysta korona, w najszerszym miejscu przekraczająca 32m szerokości.
Jeden z konarów rekordowego buka osiągnął imponującą długość 18m!
█
Buk pospolity odm. czerwonolistnej w Łańcucie w woj. podkarpackim.
Jest to jeden z najbardziej malowniczych, a można powiedzieć wręcz bajkowych buków w Polsce.
Drzewo rosnie w części wewnętrznej parku otaczającego zamek w Łańcucie. Uwagę zwracają przede wszystkim niezwykle efektowne,
częściowo odsłonięte korzenie. Obwód pnia buka wynosi 4.40m (Φ 1.40m) (KB, 2013).
█
Buk w Parku Oliwskim w Gdańsku. Buk ten należy do najbardziej malowniczych drzew w Parku Oliwskim.
Drzewo posiada niezwykle rozłożystą koronę, której dolna część schodzi niemal do samej ziemi.
Korzenie
System korzeniowy typowo sercowaty, głęboki (korzeń główny sięga ok. 1.5m) i bardzo rozległy (na glebach piaszczystych jego średnica
może nawet dwukrotnie przekraczać średnicę rzutu korony!), drzewo odporne na działanie silnych wiatrów. Korzenie główne grube,
mocno rozwinięte i często pozrastane ze sobą cienkimi korzeniami, boczne intensywnie przerastają przypowierzchniowe warstwy gleby.
█
Uwaga. Korzenie buka zwyczajnego są wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne (należy uważać przy przesadzaniu!) oraz na zmiany poziomu wód.
|
Buk zwyczajny tworzy głęboki i bardzo rozległy system korzeniowy.
Ale czasami nawet i on przegrywa z wiatrem...
|
Kora / Pędy i pąki
Kora buka zwyczajnego stanowi niezawodny znak rozpoznawczy tego drzewa. Wyróżnia się ona przede wszystkim bardzo charakterystycznym,
jasnym, ołowiowoszarym zabarwieniem oraz tym, że zawsze pozostaje gładka.
Młode pędy obłe, brunatnopurpurowe i lekko błyszczące, stosunkowo gładkie (pokryte jedynie rozproszonymi przetchlinkami), nagie.
Pąki osadzone na krótkich trzonkach, w kształcie wrzecionowate, długie (1.5-3cm) i wąskie (liściowe 2-3mm, kwiatowe 3-5mm),
mocno zaostrzone, z licznymi nakrywającymi się spiralnie, szpiczastymi, brązowo cieniowanymi łuskami.
Pąki boczne mocno odstające od pędu.
→
Kora buka zwyczajnego jest niezwykle charakterystyczna ze względu
na swoją gładkość i jasny, ołowiowoszary kolor.
→→
Pąki buka posiadają bardzo zaostrzony, wrzecionowaty kształt.
Ich liczne łuski są brązowo cieniowane.
|
Gładka i jasna kora buka pospolitego prezentuje się bardzo efektownie o każdej porze roku,
a ponadto sprawia, że drzewo to trudno pomylić z jakimkolwiek innym.
|
|
|
|
|
|
|
Gładką i pozbawioną faktury korę mają nawet stare drzewa buka pospolitego
|
|
|
Eliptyczne i całobrzegie liście buka są na brzegu biało orzęsione. Orzęsienie to
jest szczególnie widoczne u młodych liści, które mają niezwyle jaskrawy, jasno-
zielony kolor i są wyposażone w długie i delikatne, szybko opadające przylistki.
|
Liście
 |
Blaszkowate, pojedyncze, z wąskimi i długimi, szybko opadającymi przylistkami.
Blaszka eliptyczna lub odwrotnie jajowata, na końcu krótko zaostrzona, długości 5-10cm, całobrzega,
o falisto karbowanej powierzchni, z góry zielona do ciemnozielonej, błyszcząca, od spodu jaśniejsza i matowa,
na brzegach orzęsiona delikatnymi, białymi włoskami. Liczba par nerwów bocznych: 5-9.
Ustawienie:
dwustronne - naprzemianległe, na 1-1.5cm, owłosionych ogonkach.
Okres występowania:
IV-X. Liście rozwijają się w drugiej połowie kwietnia, równocześnie z kwiatami lub nieco przed ich zakwitnięciem.
Jesienią przebarwiają się niezwykle intensywnie na jaskrawe kolory, najpierw głównie na żółto i pomarańczowo, potem na złocisty brąz.
Czasami u niektórych drzew część liści może pozostawać na drzewie w stanie zeschniętym przez całą zimę.
█
Liście buka zwyczajnego należą do najatrakcyjniejszych kolorystycznie. Ich zabarwienie zmienia się
od soczyście jasnozielonego, poprzez ciemnozielone, złocistożółte i pomarańczowobrązowe aż do złocistobrunatnego.
Na każdym etapie rozwoju kolor jest bardzo jaskrawy i wyrazisty, podkreślany dodatkowo przez duży połysk liści.
|
|
|
|
|
Jesienią liście buków przebarwiają się bardzo efektownie na żółto, pomarańczowo lub brązowo.
Zimą część z nich, podobnie jak u dębów, pozostaje na drzewie w zeschniętym stanie.
|
Występujące czasami na liściach buka
jasne, kropelkowate narośla to galasy.
|
Niewiele jest drzew, które mogą rywalizować z bukami pod względem kolorystyki. Nawet zimą drzewa te zachwycają swoją oryginalną,
ołowiowoszarą korą. To jednak nic w porównaniu z wyglądem buków w najbardziej "kolorowych" porach roku.
Na wiosnę okrywają się one niezwykle jaskrawą, "soczystą" jasną zielenią, jesienią zaś przybierają całą gamę pięknych,
wyjątkowo intensywnych barw, począwszy od żółtej, poprzez pomarańczową i rudobrązową, aż do brunatnej.
Kolorystycznie buki "rządzą" zwłaszcza w Beskidach oraz w Bieszczadach. Poniżej zaledwie mała próbka tego, co potrafią.
|
|
|
|
|
|
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne.
Kwiaty męskie w wielokwiatowych, puszystych, kremowobiałych główkach o średnicy do 2cm,
luźno zwisające na długich i wiotkich, zielonkawych, owłosionych szypułkach.
Kwiaty żeńskie zebrane po 2-4 w filcowatych główkach stojących na krótkich, sztywnych osiach.
Okres kwitnienia:
IV/V (równocześnie lub krótko po rozwinięciu się liści).
→
Kwiaty męskie buka pospolitego
są zebrane w główkowate kwiatostany
zwisające na długich szypułkach.
→→
Kwiaty żeńskie są osadzone
na krótszych i wyprostowanych
szypułkach.
|
|
|
|
Owoce buka - tzw. bukwy to trójgraniaste,
błyszczącobrązowe orzeszki, zamknięte
w kolczastej okrywie otwierającej się
czterema klapami.
|
Owoce i nasiona
Tzw. bukiew, bukwa - jednonasienne, trójgraniaste orzeszki długości 1-2cm, błyszczącobrązowe, zebrane po dwa
(rzadziej pojedyncze) w zdrewniałej, pokrytej kolczastymi wyrostkami okrywie, otwierającej się po dojrzeniu czterema klapami.
Są jadalne i bardzo pożywne (choć jedzone w dużych ilościach mogą zaszkodzić!), mają słodkawy smak, wytwarza się z nich olej.
Okres dojrzewania owoców:
VIII-X.
|
Drewno
 |
Jasne, białożółtawe, często o różowawym lub czerwonawym odcieniu, beztwardzielowe (z wyjątkiem pewnych zabarwień zwanych fałszywą twardzielą
i twardzielą mrozową); słoje średnio wyraźne, o nieco falistym przebiegu, liczne promienie drzewne.
Drewno bardzo cenne m.in. z powodu wyjątkowo wysokiej wartości opałowej.
Parametry techniczne drewna: twarde i ciężkie (~0.75 kg/dm3), dosyć trwałe, odporne na ścieranie, ale podatne
na złamanie, wytrzymałe na działanie wody (jednak składowane w lecie szybko ulega zaparzeniu i rozkładowi przez grzyby),
mało elastyczne, posiada dużą i nierównomierną kurczliwość wskutek czego bardzo łatwo pęka, jest łupliwe i łatwe w obróbce,
dobrze się barwi i poleruje, wykazuje słabe właściwości ostrzegawcze.
Jest stosowane w budownictwie (schody, parkiety, deski i panele podłogowe), meblarstwie (deski, okleiny, sklejki),
przemyśle okrętowym, zabawkarstwie, do produkcji beczek, podkładów kolejowych, trzonków narzędzi, sprzętów domowych
(szczególnie kuchennych) itp. Produkuje się z niego także najlepszy węgiel drzewny, smołę drzewną i pak.
|
Inne informacje
█
Buki dostarczają dużych ilości żyznej próchnicy.
█
Buk pospolity dobrze znosi cięcie i strzyżenie (może być używany do budowy żywopłotów).
█
Drzewo wykazuje duże zapotrzebowanie na wodę w lecie - przesadzone drzewa w okresach suszy należy obficie podlewać przez kilka lat.
█
Wadą buka z użytkowego punktu widzenia jest możliwość trwałego zeszpecenia jasnej i gładkiej kory.
█
Odmiany czerwonolistne wytwarzają czasami tzw. "rewersyjne", czyli zielonolistne gałązki.
█
Młode liście buka bardzo łatwo przemarzają.
Galeria zdjęć
Zobacz galerię...