█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki niewielkich do średniej wielkości drzew liściastych, w większości zrzucających liście na zimę. Są one znane przede wszystkim ze swoich jadalnych owoców - gruszek. Gruszki odmian dziko rosnących są przeważnie małe i twarde, zawierają grudkowaty, cierpki w smaku miąższ. Zupełnie inaczej wyglądają i smakują owoce uprawianych odmian szlachetnych gruszy - duże, soczyste, miękkie i smaczne wręcz proszą się, aby być skonsumowane. Hodowcy prześcigają się w wynajdowaniu coraz to nowych odmian o jeszcze lepszych parametrach owoców; liczbę tych odmian liczy się już w tysiącach!

Grusze są znane i wykorzystywane przez człowieka od około 3000 lat, ale ich uprawa na masową skalę rozpoczęła się dopiero w XVIII wieku (miało to miejsce w zachodniej Europie, dokładniej w Belgii i Francji). Obecnie są one jednymi z ważniejszych drzew sadowniczych strefy umiarkowanej.

Rodzaj grusza obejmuje 30-60 gatunków, co stanowi bardzo niewielki ułamek ogromnej, sięgającej 5000 liczby uprawnianych odmian szlachetnych gruszy. Odmiany te powstają wskutek odpowiedniego krzyżowania oraz modyfikacji gatunków naturalnych i są wspólnie określane mianem gruszy domowej (inaczej uprawnej - P. communis subsp. communis). Trzeba jednak podkreślić, że odmiennie niż to ma miejsce w przypadku jabłoni, termin grusza domowa (uprawna) nie oznacza specjalnie wyodrębnionego zbiorczego gatunku. Należy go rozumieć raczej jako zbiór odmian uprawnych występujących na danym terenie, powstałych z uszlachetnienia dzikich form. Na świecie istnieją zaledwie trzy podstawowe, naturalne gatunki gruszy, z których wywodzą się wszystkie odmiany uprawne. Są to europejska grusza pospolita (dokładniej jej dwa naturalnie występujące podgatunki: P. communis subsp. pyraster i P. communis subsp. caucasica) oraz dwie grusze pochodzące z Azji: grusza biała chińska (P. xbretschneideri) i grusza chińska (P. pyrifolia), zwana też azjatycką lub jabłkową. Jedyną rodzimą w Polsce gruszą jest dziko tu rosnąca grusza polna (inaczej grusza dzika - syn. P. pyraster), nazywana popularnie "płonką" lub "ulęgałką". Drzewo to stanowi formalnie podgatunek P. communis subsp. pyraster gruszy pospolitej.
█ Filogenetycznie grusze są bardzo podobne do jabłoni (dawniej nawet włączanych do szeroko rozumianego rodzaju Pyrus), od których różnią się głównie niezrośniętymi szyjkami słupka, czerwonymi pylnikami oraz występowaniem komórek kamiennych w miąższu owoców.

  Występowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej, w tym głównie Europa, Azja i północna Afryka. Ze względu na wyższe wymagania termiczne, grusze nie sięgają tak daleko na północ jak jabłonie.

Biotop. Na stanowiskach naturalnych grusze rosną przeważnie w dużym rozproszeniu, zwykle na obrzeżach widnych i ciepłych lasów, w zaroślach śródpolnych, na łąkach i miedzach, nieużytkach itp.

Preferencje. Rośliny wymagające gleb zasobnych i żyznych, generalnie światłolubne, choć znoszące lekkie zacienienie, preferujące klimat o ciepłym lecie (nieco bardziej ciepłolubne niż jabłonie).

Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa stosunkowo krótkowieczne do średnio długo żyjących. Przykładowo grusza pospolita osiąga wiek 150-200(300) lat.

  Zastosowanie

Sztucznie hodowane odmiany szlachetne gruszy są jednymi z ważniejszych drzew w europejskim sadownictwie. Ich owoce są smaczne i bardzo soczyste; zawierają też duże ilości witamin oraz soli mineralnych. Ze względu na efektowne kwiaty i owoce, grusze są też chętnie sadzone jako drzewa ozdobne. Drewno grusz należy do bardzo wartościowych i znajduje wiele zastosowań.

  Pokrój / Korzenie / Kora / Pędy i pąki

Pokrój. Niewielkie do średniej wielkości (10-20m) drzewa liściaste o stosunkowo wysmukłej (różnica w stosunku do jabłoni!), gęsto ugałęzionej koronie. Zaledwie kilka gatunków gruszy to krzewy. Gałęzie są często uzbrojone w ciernie (dotyczy to zwłaszcza gatunków dziko rosnących). █ Najgrubsza grusza w Polsce to grusza dzika rosnąca na prywatnej posesji w dzielnicy Piniowiec w Tarnowskich Górach. Ok. 200-letnia staruszka posiada wielokrotny, rozwidlający się poniżej 130cm pień o obwodzie 5.39m (Φ 1.72m), a jej wysokość wynosi 11.8m (PG, 2012, laser). System korzeniowy najczęściej palowy, średnio głęboki. Kora zależna od gatunku, zwykle ciemna i spękana. Pędy zróżnicowane na długo- i krótkopędy; te ostatnie u wielu gatunków przekształcone w ciernie (zwłaszcza u dziko rosnących form podstawowych). Pąki mieszane, jajowate, zwykle zaostrzone.

Liście Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka o kształcie zależnym od gatunku, od wąsko-lancetowatego (np. grusza wierzbolistna P. salicifolia i syryjska P. syriaca) do okrągławo-eliptycznego (np. grusza pospolita), długości 2-12cm, u niektórych gatunków błyszcząco zielona, u innych pokryta gęstym, białym kutnerem (nawet obustronnie - np. grusza wierzbolistna). Brzeg blaszki od gładkiego poprzez drobno ząbkowany lub piłkowany do głęboko piłkowanego (np. grusza brzozolistna P. betulifolia). Ustawienie: skrętoległe na średnich lub długich ogonkach. Okres występowania: Poza dwoma południowo-azjatyckimi gatunkami, wszystkie pozostałe są drzewami zrzucającymi liście na zimę. → Niewielkie, eliptycznojajowate liście gruszy polnej (inaczej dzikiej lub ulęgałki) mają drobno karbowany brzeg. →→ Nietypowe liście tworzy grusza śnieżna (P. nivalis). Są one obustronnie, trwale, biało owłosione.

Kwiaty Obupłciowe, owadopylne, tworzone w dużych ilościach i zebrane w skąpokwiatowe baldaszki lub baldachgrona. Pojedyncze kwiaty stosunkowo duże, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony zwykle czysto białe (różnica w stosunku do jabłoni!), rzadko posiadają żółtawy lub czerwonawy odcień. Pręciki ustawione w kilku okółkach, z różowymi lub czerwonymi pylnikami. Słupek wielokrotny, dolny, owocolistki nie zrośnięte u podstawy (różnica w stosunku do jabłoni!) Okres kwitnienia: zależny od gatunku. → Kwiaty grusz posiadają zwykle białe płatki korony, wielokrotny słupek i różowoczerwone pylniki pręcików.

Owoce gruszy polnej (tzw. ulęgałki) są stosunkowo małe i niezbyt efektownie zabarwione.   Owoce i nasiona Tzw. gruszki - jabłkowate owoce pozorne, u większości gatunków zaokrąglone przy końcu i posiadające wydłużoną podstawę1. Są zbudowane ze skórzastej komory zawierającej nasiona oraz otoczającego ją grubego i soczystego miąższu okrytego cienką skórką. Posiadają niewielkie wgłębienie na szczycie, natomiast ich wydłużona podstawa jest klinowato zbieżna1. Są osadzone na szypułkach. Nasiona najczęściej ciemnobrązowe lub czarne, płaskie, podobnie jak u jabłoni kształtem i wielkością przypominają kroplę wody. Wielkość, zabarwienie i smak owoców zależy od gatunku i odmiany. U większości dziko rosnących form średnica owoców nie przekracza 1-4cm, a ich kolor jest zielonawy do żółtawobrązowego (często z czerwonym rumieńcem). Jedne z najmniejszych owoców tworzą grusza chińska (P. pyrifolia) i grusza brzozolistna (P. betulifolia) - ich średnica wynosi tylko ok. 1cm. Owoce tych grusz nie nadają się do bezpośredniego spożycia ze względu na bardzo dużą twardość i cierpki smak; wady te częściowo znikają w trakcie leżakowania owoców (tzw. uleżenie). Zupełnie inne owoce tworzą odmiany uprawne gruszy. Tu średnica może przekraczać 8cm przy długości dochodzącej nawet do 20cm! Owoce odmian uprawnych charakteryzują się ponadto znacznie lepszymi walorami smakowymi oraz są miękkie i soczyste od razu po dojrzeniu (nie wymagają leżakowania). Okres dojrzewania owoców: lato i jesień. █ Owoc gruszy stanowi przykład tzw. owocu rzekomego, czyli takiego, w którego budowie obok zalążni uczestniczą także inne części rośliny. W przypadku gruszy taką częścią jest silnie rozrastające się dno kwiatowe, które tworzy miąższ. Właściwym owocem natomiast, powstającym ze zrośniętych owocolistków, jest sama skórzasta torebka otaczająca nasiona. __________________________________ 1) Jednym z wyjątków jest orientalna grusza chińska Nashi (P. pyrifolia) posiadająca kuliste gruszki. Także jej miąższ jest nietypowy, bo chrupiący i ziarnisty - dlatego owoc gruszy chińskiej bywa nazwywany "gruszką piaskową".

  Drewno

Czerwonawobrązowe, wyraźnie słojowane, beztwardzielowe, stosunkowo twarde i ciężkie, łatwe w obróbce. Drewno gruszy pospolitej należy do bardzo wartościowych, jest używane m.in. do produkcji mebli (barwione imituje heban), wysokiej jakości instrumentów muzycznych, w rzeźbiarstwie oraz jako opał. Przy spalaniu wydziela aromatyczny dym, dlatego jest stosowane do wędzenia mięsa oraz używane przy produkcji tytoniu. Odmiany dziko rosnące posiadają zwykle drewno trwalsze niż hodowlane.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)