Klucz do oznaczania drzew i krzewów - liściaste

(o liściach niezłożonych, ustawionych naprzemianlegle, eliptycznych)

702. ZARYS I BRZEG BLASZKI LIŚCIOWEJ, DODATKOWE

• Zarys blaszki wydłużony, owalno-lancetowaty. Brzeg blaszki grubo, ościsto do przodu piłkowany. Dodatkowo: Owoce w postaci skórzastych, brązowych orzechów, otoczonych jasnozieloną, potem brązowożółtą okrywą gęsto pokrytą długimi i cienkimi, miękkimi kolcami ("jeżowatą"). KASZTAN JADALNY
• Blaszka duża, długości 10-16cm, odwrotnie jajowata (najszersza niedaleko wierzchołka), z mniej lub bardziej niesymetryczną nasadą, ostrym i cienkim, czasami lekko skręconym wierzchołkiem środkowym oraz najczęściej dwoma mniejszymi, ostrymi wierzchołkami po bokach (są to jak gdyby mocniej wyrośnięte ząbki), dojrzała z góry wyjątkowo szorstka, przypominająca w dotyku papier ścierny. Nerwy rozwidlone z obu stron blaszki. Ogonek bardzo krótki (1-5mm), czasem nawet wystaje poza niego dłuższa część blaszki. Dodatkowo: Owoce zebrane w gęste pęczki, siedzące lub na bardzo krótkich szypułkach, mają postać płaskich, dyskowatych skrzydlaków z błoniasto oskrzydlonym, pojedynczym orzeszkiem. Skrzydlaki okrągławe, długości 20-30mm, z orzeszkiem umieszczonym centralnie (nigdy nie dochodzącym do górnego wycięcia w skrzydlaku), na brzegu nie orzęsione. WIĄZ GÓRSKI
• Zarys blaszki wąskoeliptyczny do lancetowatego z bardzo długim, wyciągniętym wierzchołkiem. Brzeg ostro ząbkowany. Dodatkowo: Kora gładka, jasna, srebrzystoszara lub ołowiowoszara do bladobrunatnej. Owoce w postaci ciemnych pestkowców do 1cm średnicy. WIAZOWIEC POLUDNIOWY
• Blaszka odwrotnie jajowata lub okrągława, na szczycie lekko wcięta, o podwójnie piłkowanym brzegu. Dodatkowo: Owoce w charakterystycznych, jajowatych, 1-2cm szyszeczkach, utrzymujących się na drzewie nawet przez całą zimę. Kora początkowo gładka, błyszcząca, później szarobrązowa do szaroczarnej, mocno łuskowato spękana. OLSZA CZARNA
• Liście na krótkopędach okrągławe, o bardzo krótkim wierzchołku, bez lub z minimalnym wcięciem przy ogonku, na brzegu łagodnie, falisto karbowane, obustronnie nagie. Liście długopędowe sercowate lub jajowate, z wydłużonym wierzchołkiem, na brzegu gęsto piłkowane, owłosione od spodu. Dodatkowo: Kora początkowo oliwkowozielona, długo gładka, u starych drzew na dole pnia szara, płytko spękana. TOPOLA OSIKA
• Liście długopędowe o kształcie blaszki pośrednim między trójkątno-eliptycznym a okrągławym, bezklapowe albo z płytkimi i łagodnymi, niewyraźnie zaznaczonymi klapami, na brzegu łagodnie, falisto karbowane, od spodu nietrwale owłosione (łysiejące), przy czym owłosienie to (jeśli występuje) jest szarawe i dość rzadkie. Liście na krótkopędach podobne do długopędowych, wąskojajowate. TOPOLA SZARA
• Zarys blaszki eliptyczny, zwykle z wyraźnie asymetryczną nasadą powodującą różną ilość nerwów w obu częściach blaszki. Nerwy rozwidlone (przynajmniej u nasady jednej części blaszki). [703]
  (wiąz polny, wiąz szypułkowy /limak/)
• Zarys blaszki eliptyczny. Brzeg blaszki wyraźnie kolczasty, z rzadkimi, dużymi, nieregularnymi kolcami lub 4-6 kolczastymi wyrostkami. Kolców czasem jest dużo, czasem tylko kilka, zdarzają się nawet liście z jednym kolcem. Zdarzają się także osobniki z pewną częścią, a nawet ze wszystkimi liśćmi całobrzegimi. [711]
  (ostrokrzew kolczasty, dąb ostrolistny, dąb korkowy)
• Zarys blaszki eliptyczny lub jajowaty, nasada w miarę symetryczna. Brzeg blaszki pojedynczo lub podwójnie, ostro lub tępo, ale wyraźnie piłkowany. [721]
  (brzoza cukrowa, brzoza niska, olsza szara, olsza zielona, grab pospolity, chmielograb europejski, wiązowiec południowy, jarząb mączny, jabłoń dzika /płonka/, jabłoń domowa, wiśnia ptasia /czereśnia/, wiśnia pospolita, śliwa tarnina, śliwa domowa, morela pospolita)
• Zarys blaszki eliptyczny lub jajowaty. Brzeg blaszki zupełnie gładki lub co najwyżej lekko karbowany (falowany) lub bardzo delikatnie, drobno piłkowany. [761]
  (wierzba trójpręcikowa, wierzba pięciopręcikowa, wierzba szara /łoza/, wierzba iwa, buk zwyczajny, buk wschodni, grusza pospolita, jarząb mączny, magnolie, pigwa pospolita, czeremcha zwyczajna /pospolita/, czeremcha amerykańska /późna/, śliwa tarnina, śliwa domowa, morela pospolita, nieszpułka zwyczajna, trzmielina pospolita, kruszyna pospolita)

703. SZYPUŁKI OWOCÓW, NASADA, WIERZCHOŁEK I ROZWIDLENIE LIŚCI, OGONEK, PĄKI

• Owoce zebrane w gęste pęczki, siedzące lub na bardzo krótkich szypułkach, mają postać płaskich, dyskowatych skrzydlaków z błoniasto oskrzydlonym, pojedynczym orzeszkiem. Skrzydlaki szerokoeliptyczne do okrągławych, długości 12-30mm, z orzeszkiem umieszczonym powyżej środka skrzydlaka (bliżej jego górnego wycięcia), na brzegu nie orzęsione. Nasada liścia delikatnie asymetryczna, zwykle przynajmniej z jednej strony klinowato zbiegająca, wierzchołek wydłużony. Nerwy rozwidlone w obu częściach blaszki. Ogonek średnio gruby, długości 1-1.5cm. Pąki jajowate, ciemnopurpurowe do ciemnobrunatnych, łuski na brzegu gęsto, biało orzęsione. WIĄZ POLNY
• Owoce zebrane w gęste pęczki, zwisające na ok. 2cm, cienkich szypułkach, mają postać płaskich, dyskowatych skrzydlaków z błoniasto oskrzydlonym, pojedynczym orzeszkiem. Skrzydlaki szerokoeliptyczne, długości 10-15(20)mm, na brzegu wyraźnie orzęsione. Nasada liścia bardzo mocno asymetryczna - istotnie różna ilość nerwów w obu częściach blaszki, wierzchołek nie jest bardzo długi. Nerwy rozgałęzione zwykle tylko u nasady krótszej strony blaszki. Ogonek gruby, krótki - długości zaledwie 3-6(10)mm. Pąki stożkowate (wrzecionowate), łuski jasnobrązowe, na brzegu ciemno obrzeżone i nieorzęsione. WIĄZ SZYPUŁKOWY /LIMAK/

711. FILCOWANIE BLASZKI LIŚCIOWEJ OD SPODU, OWOCE

• Blaszka liściowa od spodu pokryta gęstymi, szarymi, filcowatymi włoskami. Owoce w postaci żołędzi. [712]
  (dąb ostrolistny, dąb korkowy)
• Blaszka liściowa obustronnie naga. Owoce w postaci małych (7-10mm), kulistych pestkowców. OSTROKRZEW KOLCZASTY

712. ŁUSKI ŻÓŁĘDZI, KORA

• Żołędze ze ściśle przylegającymi łuskami. Kora ciemnobrunatna lub czarniawa. DąB OSTROLISTNY
• Żołędze z luźno odstającymi łuskami. Kora charakterystyczna, szarobiała, mocno skorkowaciała i bardzo gruba. DąB KORKOWY

721. GŁADKOŚĆ KORY

Należy wziąć pod uwagę korę osobników dorosłych, ale nie wyjątkowo starych. Nie należy uwzględniać drobnych chropowatości i gruczołków.

• Kora dorosłych osobników bruzdowana (pionowo lub poziomo) lub łuskowato spękana (w tym na odpadające poletka) albo płytko łuszcząca się poziomymi pasami. [722]
  (brzoza cukrowa, brzoza niska, chmielograb europejski, jabłoń dzika /płonka/, jabłoń domowa, jarząb mączny, wiśnia ptasia /czereśnia/, wiśnia pospolita, śliwa tarnina, śliwa domowa, morela pospolita)
• Kora stosunkowo gładka, niespękana nawet u dorosłych osobników. [741]
  (olsza szara, olsza zielona, grab pospolity, chmielograb europejski, wiązowiec południowy, jarząb mączny)

722. RODZAJ OWOCÓW

• Owoce w postaci orzeszków otoczonych szkrzydlakami i zebranych szyszkach, które najpierw są jasnozielone, później brązowieją i pozostają na drzewach na zimę. CHMIELOGRAB EUROPEJSKI
• Owoce w postaci kulistych jabłek średnicy 2-3cm, żółtozielonych, często z czerwonawym rumieńcem. Smak cierpki. JABŁOŃ DZIKA /PŁONKA/
• Owoce w postaci jabłek o średnicy powyżej 5cm. Smaczne, kiedy dojrzałe. JABŁOŃ DOMOWA
• Owoce jarzębinowate, tj. w postaci miękkich, jabłkowatych, pomarańczowych do szkarłatnoczerwonych owocków, o średnicy 1-1.5cm, gęsto skupionych w licznych gronach. Owoce bez dużej, twardej pestki w środku za to z mączystym miążczem. JARZĄB MĄCZNY
• Owoce w postaci kulistych, małych (10-15mm) pestkowców, czarnoniebieskich z białawym nalotem, na szypułkach o długości podobnej lub co najwyżej niewiele przekraczającej długość owocu. Miekisz zielony, o cierpkim smaku. ŚLIWA TARNINA
• Owoce w postaci mięsistych, kulistych pestkowców o średnicy poniżej 2cm, jasnoczerwonych do bordowoczarnych (a nawet prawie czarnych), połyskujących, bez woskowego nalotu, zwisających na szypułkach o długości znacznie przekraczającej długość owocu. Pestka w przybliżeniu kulista, stosunkowo duża, twarda. [723]
  (wiśnia ptasia /czereśnia/, wiśnia pospolita)
• Owoce w postaci mięsistych, okrągławych lub podługowatych pestkowców o średnicy powyżej 2cm, pokrytych woskowatym nalotem, zwisających na szypułkach o długości mniejszej niż długość owocu. Pestka duża i twarda. [726]
  (śliwa domowa, morela pospolita)
• Żadne z powyższych. [728]
  (brzoza cukrowa, brzoza niska)

723. WIELKOŚĆ I POKRÓJ DRZEWA, SMAK OWOCÓW

• Duże drzewo (do 30m wysokości i 1m pierśnicy) o klasycznym pokroju. Dojrzałe owoce mniej lub bardziej słodkie, nigdy nie są kwaśne. WIŚNIA PTASIA /CZEREŚNIA/
• Małe drzewo (zwykle poniżej 7m wysokości i 25cm pierśnicy), z bardzo szeroką koroną i krótkim pniem. Owoce zawsze kwaśne i cierpkie w smaku. WIŚNIA POSPOLITA

726. KSZTAŁT BLASZKI LIŚCIOWEJ, OWOCE

• Blaszka liściowa jest szeroko jajowata do okrągławej z wydłużonym, ostrym wierzchołkiem. Owoce: prawie kuliste, 4-8cm, żółtopomarańczowe pestkowce, aksamitno owłosione. MORELA POSPOLITA
• Blaszka liściowa jest eliptyczna lub lekko odwrotnie jajowata z nieco zaostrzonym, ale nie wydłużonym. Owoce: podługowate do prawie kulistych, 2-7cm, nieowłosiony (lub co najwyżej bardzo słabo). ŚLIWA DOMOWA

741. STRUKTURA KORY, KSZTAŁT PNIA I OWOCE

• Kora gładka, grafitowoszara z charakterystycznymi, srebrzystoszarymi, pionowymi, podłużnymi pasmami. Pień często z licznymi wgłębieniami, w przekroju pofalowany. Owoce w postaci orzeszków osadzonych w zwisających owocostanach utworzonych z 3-klapowych skrzydlaków. GRAB POSPOLITY
• Kora gładka, jasna, srebrzystoszara lub ołowiowoszara do bladobrunatnej. Przekrój pnia nie wyróżnający się niczym szczególnym. Owoce w postaci kulistych orzeszków o średnicy do 1cm osadzonych na 2-2.5cm szypułkach wyrastających z kątów liści. WIAZOWIEC POLUDNIOWY
• Kora początkowo gładka, szara, z charakterystycznymi brodawkowatymi chropowatościami układającymi się poziomo, potem ciemniejsza, bardziej chropowata. Owoce w postaci orzeszków otoczonych szkrzydlakami i zebranych szyszkach, które najpierw są jasnozielone, później brązowieją i pozostają na drzewach na zimę. CHMIELOGRAB EUROPEJSKI
• Kora początkowo gładka, szara, z drobnymi spękaniami układającymi się często w pionowe linie, potem ciemnobrązowa, drobnołuskowata. Owoce jarzębinowate, tj. w postaci miękkich, jabłkowatych, pomarańczowych do szkarłatnoczerwonych owocków o średnicy 1-1.5cm, gęsto skupionych w licznych gronach. Owoce bez dużej, twardej pestki w środku za to z mączystym miążczem. JARZĄB MĄCZNY
• Kora zawsze gładka, z licznymi poziomymi, kreskowatymi przetchlinkami, u młodych drzewek żywozielona, potem jasnopopielatoszara. Pień dość regularny. Owocostany w postaci charakterystycznych, zdrewniałych szyszeczek. Szyszeczki jajowate, długości ok. 1cm, brunatne, utrzymują się na drzewie często przez cały rok. Dodatkowo: liście w zarysie szerokoeliptyczne do okrągławych, na końcu zaostrzone, podwójnie piłkowane, w młodości nie kleją się. OLSZA SZARA
• Kora zawsze gładka, z licznymi poziomymi przetchlinkami, u młodych drzewek błyszcząco czerwonobrunatna, potem jasnopopielatoszara. Pień wielokrotny (krzew). Owocostany w postaci charakterystycznych, zdrewniałych szyszeczek. Szyszeczki jajowate, długości ok. 1cm, brunatne, utrzymują się na drzewie często przez cały rok. Dodatkowo: liście w zarysie eliptyczne, podwójnie, głęboko i ostro piłkowane, w młodości kleją się. OLSZA ZIELONA

728. DRZEWO CZY KRZEW

• Drzewo o wysokości do 25m: BRZOZA CUKROWA
• Krzew o wysokości 0.5-3m: BRZOZA NISKA

761. KORA, POFALOWANIE POWIERZCHNI I ORZĘSIENIE BRZEGU BLASZKI LIŚCIOWEJ

• Kora jasna, ołowiowoszara, gładka nawet u starszych drzew (co najwyżej bardzo płytko spękana). Blaszka liściowa o lekko pofalowanej wzdłuż nerwów bocznych powierzchni, na brzegach orzęsiona. [762]
  (buk zwyczajny, buk wschodni)
• Drzewo o innych właściwościach. [771]
  (wierzba szara /łoza/, wierzba iwa, wierzba trójpręcikowa, wierzba pięciopręcikowa, grusza pospolita, jarząb mączny, magnolie, pigwa pospolita, czeremcha zwyczajna /pospolita/, czeremcha amerykańska /późna/, śliwa tarnina, śliwa domowa, morela pospolita, nieszpułka zwyczajna, trzmielina pospolita, kruszyna pospolita)

762. UNERWIENIE LIŚCI

• Blaszka z 5-9 parami nerwów bocznych. BUK ZWYCZAJNY
• Blaszka zwykle 10 lub więcej par nerwów bocznych. BUK WSCHODNI

771. RODZAJ OWOCÓW

• Owoce jarzębinowate, tj. w postaci miękkich, jabłkowatych, pomarańczowych do szkarłatnoczerwonych owocków, o średnicy 1-1.5cm, gęsto skupionych w licznych gronach. Owoce bez dużej, twardej pestki w środku za to z mączystym miążczem. JARZĄB MĄCZNY
• Owoce w postaci kulistych, małych (10-15mm), pestkowców, czarnoniebieskich z baiaławym nalotem. Miekisz zielony, o cierpkim smaku. ŚLIWA TARNINA
• Owoce duże, jabłkowate, żółte, filcowato owłosione. PIGWA POSPOLITA
• Owoce kuliste, 2-3cm, twarde, brązowe, na wierzchołku talerzykowato spłaszczone i zagłębione, z wyraźnymi, dość długimi pozostałościami po działkach kielicha. NIESZPUŁKA ZWYCZAJNA
• Owoce w postaci mięsistych, okrągławych lub podługowatych pestkowców o średnicy powyżej 2cm. Owoce w środku z dużą, twardą pestką. [772]
  (śliwa domowa, morela pospolita)
• Owoce wydłużone u nasady, gruszkowate. GRUSZA POSPOLITA
• Owoce w postaci kulistych, małych (do 1cm), mięsistych pestkowców barwy czerwonej (niedojrzałe) do czarnej (dojrzałe) lub zawsze czarnej. [776]
  (czeremcha zwyczajna /pospolita/, czeremcha amerykańska /późna/, kruszyna pospolita)
• Żadne z powyższych. [781]
  (wierzba szara /łoza/, wierzba iwa, wierzba trójpręcikowa, wierzba pięciopręcikowa, magnolie, trzmielina pospolita)

772. KSZTAŁT BLASZKI LIŚCIOWEJ, OWOCE

• Blaszka liściowa jest szeroko jajowata do okrągławej z wydłużonym, ostrym wierzchołkiem. Owoce: prawie kuliste, 4-8cm, żółtopomarańczowe pestkowce, aksamitno owłosione. MORELA POSPOLITA
• Blaszka liściowa jest eliptyczna lub lekko odwrotnie jajowata z nieco zaostrzonym, ale nie wydłużonym. Owoce: podługowate do prawie kulistych, 2-7cm, nieowłosiony (lub co najwyżej bardzo słabo). ŚLIWA DOMOWA

776. WIELKOŚĆ I UNERWIENIE BLASZKI LIŚCIOWEJ

• Blaszka liściowa 2-7cm , całobrzega z 6-9 parami silnie wygiętych łukowato nerwów. KRUSZYNA POSPOLITA
• Blaszka liściowa 6-10cm , delikatnie, drobno piłkowana na brzegu, z 9-12 parami dość prostych nerwów. [777]
  (czeremcha zwyczajna /pospolita/, czeremcha amerykańska /późna/)

777. OWŁOSIENIE SPODU LIŚCI, STRUKTURA PESTKI

• Liście od spodu, wzdłuż nerwu głównego rdzawo owłosione. Pestka gładka. CZEREMCHA AMERYKAŃSKA
• Liście od spodu prawie nagie, bez rudego owłosienia nerwu głównego. Pestka pomarszczona. CZEREMCHA ZWYCZAJNA /POSPOLITA/

781. RODZAJ KWIATÓW

• Kwiaty posiadające cztery zielonobiałe płatki, średnicy 8-10mm, zebrane po 3-9 w osadzone w kątach liści baldachy. TRZMIELINA POSPOLITA
• Kwiaty duże, o średnicy kilku do kilkunastu cm, pojedyncze, posiadające płatki, zebrane po 3-9 w osadzone w kątach liści baldachy. MAGNOLIA
• Kwiaty w postaci bazi i/lub zwisających podłużnych kotków. [782]
  (wierzba szara /łoza/, wierzba iwa, wierzba trójpręcikowa, wierzba pięciopręcikowa)

782. POŁYSK LIŚCI

• Liście z góry wyraźnie błyszczące, z nieskręconym wierzchołkiem, od spodu nagie. [783]
  (wierzba trójpręcikowa, wierzba pięciopręcikowa)
• Liście z góry matowe, a jeśli połyskujące, to najczęściej z lekko skręconym wierzchołkiem. Spód blaszki filcowato owłosiony. [785]
  (wierzba szara /łoza/, wierzba iwa)

783. KSZTAŁT LIŚCI

• Liście równowąskie lub lancetowate. WIERZBA TRÓJPRĘCIKOWA
• Liście eliptyczne, (podłużnie)jajowate lub okrągławe. WIERZBA PIĘCIOPRĘCIKOWA

785. LIŚCIE - CD, PĘDY, LISTEWKI POD KORĄ

• Dojrzałe liście z góry połyskujące, lekko pomarszczone, często ze skręconym wierzchołkiem. Pędy oliwkowozielone do brunatnych. Brak listewek pod korą. WIERZBA IWA
• Liście z góry matowe, bez skręconego wierzchołka. Pędy grube, wraz z dużymi pąkami filcowato ciemnoszaro lub czarniawo owłosione. Drewno pod korą posiada podłużne listewki. WIERZBA SZARA /ŁOZA/