♦ Kora jasnoszara, gładka. |
♦ Pąki osadzone na trzoneczkach, jajowate, tępe, purpurowofioletowe, suche, pędy kanciaste. |
♦ Liście eliptyczne, zaostrzone, ostro podwójnie piłkowane, opadają bez przebarwienia. |
♦ Kotki męskie zwisające, żółte, potem czerwonobrązowe, żeńskie szyszeczki maleńkie, jajowate, ciemnobordowe. Kwitnienie przed rozwojem liści. |
♦ Owocostany w postaci małych, jajowatych, zdrewniałych szyszeczek, umieszczone na bardzo krótkich trzoneczkach (prawie siedzące), utrzymujące się na drzewie przez cały rok. |
♦ Drewno i przecięta kora na powietrzu zabarwiają się na jaskrawopomarańczowy kolor. |
♦ Drzewo bardzo higrolubne, występujące najczęściej w pobliżu rzek i górskich potoków. |
♦ Wszystkie gatunki olszy wchodzą w symbiozę z promieniowcami. Proces ten zachodzi w bulwkowatych naroślach na korzeniach i w znaczny sposób poprawia jakość gleby. Dlatego właśnie olsze (a zwłaszcza o. szara) są często stosowane jako przedplon. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Nieduże, zazwyczaj wielopniowe drzewo liściaste, często też (zwłaszcza na uboższych glebach) wyrastające w formie wysokiego krzewu. Podobnie jak inne olsze, wyróżnia się przede wszystkim wytwarzaniem drewniejących, szyszeczkowatych owocostanów oraz odpornym na gnicie drewnem, które reagując z powiertzem przybiera jaskrawy, rudopomarańczowy kolor.
W warunkach naturalnych olsza szara zasiedla podmokłe tereny górskie, w tym głównie brzegi rzek i górskich strumieni. Jej niezwykła witalność powoduje, że szybko zajmuje kolejne tereny wypierając bardziej naturalne na nich gatunki drzew, takie jak np. buki i jodły w górskich lasach. Jest też bardzo trudna do wytępienia z uwagi na intensywne tworzenie odrośli i towarzyszącą jej jeżynę. Z tych powodów jest często przez leśników traktowana jako uciążliwy chwast, którego trudno się pozbyć.
Opisane "wady" olszy szarej można jednak dobrze wykorzystać. Jako roślina pionierska jest ona często sadzona w roli przedplonu na nieurodzajnych terenach i stosowana do umacniania zboczy. Olsze mają także zdolność do użyźniania gleby, wynikającą z symbiozy, w którą drzewa te wchodzą za pomocą swojego systemu korzeniowego z wiążącymi atmosferyczny azot promieniowcami.
Systematyka |
Jeden z trzech rodzimych gatunków olszy w Polsce (obok olszy czarnej i zielonej), bardziej niż pozostałe rozpowszechniony w górach i na wyżynach. Tworzy mieszańce z olszą czarną, posiada też nieliczne odmiany ozdobne, m.in. strzępolistną 'Laciniata' i zwisającą 'Pendula'.
Biotop.
Podmokłe i okresowo zalewane tereny górskie w zakresie wysokości 500-1500 m.n.p.m. (na poziomie regla dolnego).
Porasta głównie żwirowe trasy wzdłuż górskich strumieni tworząc tzw. olszynki (np. olszynka karpacka), występuje też
w górskich lasach łęgowych, na zabagnionych zboczach itp.
Preferencje.
Gatunek pionierski, o bardzo małych wymaganiach (mniejszych niż o. czarna). Podobnie jak inne olsze preferuje gleby wilgotne,
jednak inaczej niż większość z nich bez trudu radzi sobie nawet na dość suchych stanowiskach, takich jak nasłonecznione
górskie zbocza i rumowiska skalne. Poza tym jest to drzewo całkowicie mrozoodporne. Gatunek światłolubny.
Długość życia i tempo wzrostu.
Drzewo bardzo krótkowieczne, (bardzo) szybko rosnące. Osiąga wiek zaledwie (30)50-70(100) lat.
█
Wzrost olszy szarej na wysokość ustaje już w wieku około 30 lat.
![]() |
Zdolność olsz do wchodzenia w symbiozę z bakteriami wiążącymi atmosferyczny azot i ich rozbudowany system korzeniowy sprawiają,
że drzewa te doskonale nadają się jako przedplon poprawiający jakość gleby na terenach przeznaczonych do zalesienia,
do rekultywacji hałd i innych terenów poprzemysłowych, umacniania zboczy i brzegów strumieni itp.
Drewno olszy szarej jest dobrym materiałem opałowym.
![]() |
Niewielkie, przeważnie wielopniowe drzewo liściaste albo duży krzew.
Rozmiary.
Wysokość 10-15(20)m. Średnica pnia 0.3-0.50(0.75)m.
█
Najgrubsza, a być może również najwyższa w Polsce olsza szara rośnie w miejscowości Stolec w gm. Złoczew (woj. łódzkie).
Obwód pnia tego drzewa wynosi 2.68m (Φ 0.85m), a jego wysokość jest równa 27m (patrz też dodatek Rekordy).
Szczegóły pokroju.
Pień niezbyt gruby, często z podłużnymi wgłębieniami, przeważnie wielokrotny.
Korona początkowo stożkowata, później nieregularnie jajowata, dość gęsto ugałęziona. Konary raczej cienkie.
![]() |
Olsza szara wyrasta przeważnie w formie niewielkiego, wielopniowego drzewa liściastego. |
Więcej... |
![]() |
System korzeniowy płytki do średnio głębokiego, rozległy, bardzo dobrze rozwinięty (doskonale nadaje się do umacniania zboczy),
wytwarzający dużą ilość odrośli korzeniowych (zwłaszcza na glebach ubogich, gdzie dominują formy krzewiaste).
█
W bulwkowatych, podobnych do koralowców naroślach na korzeniach olsz żyją specjalne bakterie (promieniowce) posiadające zdolność
wiązania atmosferycznego azotu.
i przyczyniające się do poprawy jakości gleby.
Kora
Początkowo (ciemno)zielona, z czasem staje się jasno popielatoszara, pozostaje gładka nawet u starych drzew (istotna różnica w stosunku do olszy czarnej posiadającej korę głęboko, łuskowato spękaną). Na korze występują poziome, kreskowate przetchlinki. → / →→ Kora młodych drzew olszy szarej jest ciemnozielona (→). Z czasem staje się ona jasno popielatoszara, zawsze jednak pozostaje gładka (→→). |
![]() |
Młode pędy kanciaste, z wierzchu błyszcząco czerwonawobrunatne, pod spodem początkowo srebrzysto owłosione, później łysiejące. Pąki osadzone na (bardzo) krótkich trzoneczkach, jajowate, tępo zakończone, okryte 2-3 purpurowofioletowymi łuskami, najpierw owłosione, później łysiejące, zawsze suche (różnica w stosunku do olszy czarnej), boczne luźno przylegające do pędu.
![]() |
![]() |
![]() |
Młode pędy olszy szarej są kanciaste i delikatnie omszone. |
Jajowate, tępo zakończone pąki mają purpurowofioletowy kolor. Są one osadzone na krótkich trzoneczkach. |
![]() |
Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka (szeroko)eliptyczna lub jajowata, z krótko zaostrzonym wierzchołkiem (różnica w stosunku do olszy czarnej), długości 5-10cm i szerokości 4-7cm, na brzegu podwójnie piłkowana, z góry matowo ciemnozielona (pod spodem jaśniejsza), za młodu na dole filcowato owłosiona na całej powierzchni, potem tylko na nerwach. Unerwienie pod spodem odstające, z 8-14 parami nerwów bocznych. Ustawienie: skrętoległe na 1.5-3cm ogonkach. Okres występowania: IV/V-XI. Liście rozwijają się pod koniec kwietnia. Jesienią opadają bez przebarwienia (blakną jedynie i wysychając pokrywają się zwykle ciemnobrązowymi plamami).
![]() (Szeroko)eliptyczne liście olszy szarej są na szczycie krótko zaostrzone. Posiadają więcej par nerwów niż u olszy czarnej. |
![]() Jesienią liście opadają bez przebarwienia. |
|
![]() |
Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne.
Kwiaty męskie zebrane w kotkowate kwiatostany. Kotki zgrupowane po 3-4 sztuki, zwisające na zdrewniałych szypułkach,
walcowate, długości 7-9cm, zawiązują się zielone (różnica koloru w stosunku do olszy czarnej) już latem poprzedniego roku
(a więc wiele miesięcy przed kwitnieniem) i zimują na drzewie, zakwitając w drugiej połowie marca następnego roku zabarwiają się
najpierw na czerwonobrązowo, potem na żółtobrązowo.
Kwiaty żeńskie zebrane w maleńkie, szyszeczkowate kwiatostany osadzone na bardzo krótkich trzoneczkach lub siedzące
(różnica w stosunku do olszy czarnej!). Szyszeczki jajowate, długości zaledwie 2-5mm, ciemnobordowe,
zawiązują się już latem poprzedniego roku (podobnie jak kwiatostany męskie), w trakcie dojrzewania zielenieją.
Okres kwitnienia:
(II/III)III-IV (przed rozwinięciem się liści, około 2 tygodnie przed olszą czarną).
Owoce i nasiona.
Drobne i płaskie, wąsko oskrzydlone orzeszki zebrane w bardzo charakterystyczne, szyszeczkowate, zdrewniałe owocostany.
Szyszeczki osadzone na bardzo krótkich trzoneczkach lub nawet siedzące
(różnica w stosunku do olszy czarnej!), jajowate, długości ok. 1cm
(nieco mniejsze niż u olszy czarnej), przed dojrzeniem zielone, potem brązowe, w końcu brunatnoczarne.
Nasiona małe, długości 1-2mm, jasnobrązowe, otoczone jednym wąskim skrzydełkiem.
Okres dojrzewania owoców:
IX-X. Zdrewniałe szyszeczki po uwolnieniu nasion utrzymują się na drzewie przez cały rok (lub nawet wiele lat).
█
Olsza szara rosnąca na wolnej przestrzeni zaczyna owocować w wieku 10-15 lat. Owocuje obficie prawie każdego roku.
Nasiona zachowują zdolność kiełkowania stosunkowo krótko. Aby wykiełkować, muszą szybko trafić na wystarczająco wilgotne podłoże.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Kotkowate kwiatostany męskie olszy szarej zakwitają w marcu. |
Kwiatostany żeńskie mają postać maleńkich, jajowatych, bordowych szyszeczek. Z czasem powiększają się one znacznie i stopniowo przekształcają w jajowate, szyszeczkowate, zdrewniałe owocostany o brunatnym kolorze. Zarówno kwiatostany jak i owocostany są umieszczone na bardzo krótkich trzoneczkach lub nawet siedzące, czym różnią się od występujących u olszy czarnej. |
Więcej... |
Drewno
Beztwardzielowe, żółtawobiałe, w reakcji z powietrzem szybko przyjmuje pomarańczowy kolor, który jednak nie jest tak jaskrawy, jak u olszy czarnej. Właściwościami przypomina drewno olszy czarnej, od którego jednak jest gorsze jakościowo (m.in. silnie pęka przy suszeniu). Znajduje zastosowanie głównie w przemyśle papierniczym oraz jako opał. → Drewno olszy szarej w reakcji z powietrzem zabarwia się na pomarańczowy kolor. |
![]() |
█ UWAGA! Pyłek olsz u niektórych osób może wywoływać objawy alergiczne.
![]() |