ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2014-06-06

 4.7.6. Rozpoznawanie drzew po pokroju zimą

Licznik odwiedzin:

Rozpoznawanie drzew zimą może stanowić wspaniałą zabawę, a równocześnie dostarczać wiele satysfakcji. Zadanie jest utrudnione, bo nie możemy opierać się na podstawowych elementach normalnie używanych do oznaczania czyli na liściach, kwiatach i owocach. To, co mamy do dyspozycji to jedynie pąki, kora oraz pokrój. Zrobiło się trudno? Nie bardzo. Dla prawdziwych znawców drzew już samo obejrzenie pąków zimowych w większości przypadków wystarcza do bezbłędnego rozpoznania gatunku. Aby więc jeszcze bardziej utrudnić sobie zadanie, umówmy się, że rezygnujemy z oglądania (przynajmniej z bliska) pąków i kory, a bazujemy głównie na pokroju. Mówiąc o pokroju mam tu na myśli pokrój zimowy, tj. bezlistny. Brak liści odsłania ważne szczegóły, którymi są przede wszystkim budowa pnia oraz grubość, kształt i układ konarów i młodych gałęzi; dzięki temu oznaczanie staje się nie tylko bardziej ekscytujące, ale też posiada lepszy walor edukacyjny. Oczywiście przy rozpoznawaniu będziemy również zwracać uwagę na pewne podstawowe, tj. niezależne od ulistnienia cechy, takie jak rozmiary drzewa i ogólny zarys kształtu jego korony. Tak zdefiniowane zadanie jest niezwykle pożyteczne, gdyż pozwala nauczyć się i zapamiętać wiele charakterystycznych dla poszczególnych gatunków drzew szczegółów ich pokroju. Dzięki temu będziemy mogli rozpoznawać drzewa nawet z dużej odległości. O tym jak bardzo przydatna jest to umiejętność, przekonałem się próbując oznaczyć gatunek pewnego ogromnego drzewa widocznego na horyzoncie, rosnącego pośród innych drzew w środku wielkopowierzchniowego lasu. Nie mając możliwości dotarcia do giganta, jedynym sposobem jego identyfikacji było oparcie się na pokroju (okazało się, że jest to buk pospolity).

Po tych ogólnych rozważaniach przejdźmy do praktycznych wskazówek dotyczących oznaczania wybranych gatunków drzew1 na podstawie zimowego pokroju. Jak nadmieniono wyżej, przy oznaczaniu będziemy się opierać głównie na rozmiarach drzewa, kształcie jego korony, grubości i wysokości pnia oraz grubości, kształcie i układzie konarów i gałęzi. Poniżej przedstawiono przykłady drzew, które stosunkowo łatwo w ten sposób rozpoznać. Przy każdym gatunku obok stopnia trudności (a w zasadzie łatwości) rozpoznania oraz zdjęć jest podany krótki opis najbardziej charakterystycznych cech jego zimowego pokroju, pozwalających najpewniej rozpoznać ten gatunek. Skala łatwości rozpoznania obejmuje pięć stopni: mała (gatunek trudny do rozpoznania, często mylony z innymi), średnia (gatunek średnio trudny do rozpoznania), duża (gatunek łatwy do rozpoznania), bardzo duża (gatunek bardzo łatwy do rozpoznania, rzadko mylony z innymi gatunkami) i wybitnie duża (gatunek wybitnie łatwy do rozpoznania, w praktyce niemożliwy do pomylenia z innymi gatunkami).
__________________________________
1) Przedstawiona poniżej lista zawiera dwadzieścia kilka posortowanych alfabetycznie gatunków drzew powszechnie występujących w Polsce, posiadających mniej lub bardziej charakterystyczny zimowy pokrój. Jeśli dany rodzaj zawiera wiele podobnych do siebie gatunków, wybrany został tylko jeden z nich, a przedstawiony opis pokroju należy rozumieć jako odnoszący się także do pozostałych gatunków tego rodzaju (chyba, że w tekście zaznaczono inaczej).

█ Na koniec drobna uwaga. Podane szczegóły pokroju dotyczą drzew rosnących samotnie lub w bardzo luźnych skupiskach (np. w miejskich czy też przydrożnych zadrzewieniach). Drzewa rosnące w zwartych drzewostanach leśnych posiadają zazwyczaj pokrój bardziej strzelisty od podanego. Ich pień jest wyższy, cieńszy i bardziej regularny, a korona węższa i wyżej osadzona.

Brzoza brodawkowata
Buk zwyczajny
Dąb szypułkowy
Dereń świdwa
Głóg jednoszyjkowy
Grab pospolity
Grusza pospolita
Jabłoń domowa
Jesion wyniosły
Kasztanowiec zwyczajny
Klon zwyczajny
Klon srebrzysty
Lipa drobnolistna
Olsza czarna
Orzech włoski
Robinia akacjowa
Sumak octowiec
Topole czarna i kanadyjska
Topola włoska
Topole biała i szara
Topole balsamiczne
Wierzba płacząca
Wierzby ogłowione

Brzoza brodawkowata
łatwość rozpoznania: wybitnie duża

Brzoza brodawkowata

Średnie rozmiary. Pień średniej grubości, często wygięty, czasem wielokrotny,
w górnej części korony rozwidlony. Korona wąska, często cylindryczna.
Gałązki bardzo cienkie, u starszych drzew wyjątkowo długie (nawet kilka metrów!),
luźno, pionowo zwieszające się. Kredowobiała kora na pniu i konarach
(cecha widoczna z daleka). Uwaga. Opis dotyczy tylko brzozy brodawkowatej.
Inne gatunki brzozy różnią się pokrojem od podanego.
Zwieszające się gałęzie brzozy brodawkowatej
Brzoza brodawkowata

Buk zwyczajny
łatwość rozpoznania: średnia

Buk zwyczajny Pokrój buka zwyczajnego Pokrój buka zwyczajnego
Wysokie i okazałe drzewo. Pień gruby, często nieregularny. Korona kopulasto wysklepiona, szeroka do bardzo szerokiej.
Konary grube i mocne (u starych drzew osiągają potężne rozmiary), nieregularnie powyginane. Gałązki cienkie i gęste, brązowe lub brązoworude,
w górnej części korony miotlasto sterczące ku górze, w dolnej - łagodnie powyginane (czasem poskręcane), lekko zwieszające się.

Dąb szypułkowy
łatwość rozpoznania: duża

Pokrój dębu szypułkowego
Duże rozmiary, potężna sylwetka. Pień gruby i krótki (nisko rozwidlony).
Konary bardzo grube, nieliczne i rzadko rozstawione, nieregularnie powyginane.
Gałązki liczne, niezbyt grube, tworzące gęsty układ, nieregularnie, kanciasto
powyginane, raczej nie zwieszają się. Uwaga. Opis w przeważającej części stosuje się
także do dębu bezszypułkowego. Różnica dotyczy jedynie bardziej regularnego pokroju
i długiego, widocznego aż do samego wierzchołka pnia tego ostatniego.
Inne dęby wykazują większe różnice.
Konary i gałęzie dębu szypułkowego
Pokrój dębu szypułkowego

Dereń świdwa / Dereń biały
łatwość rozpoznania: wybitnie duża

Niewysokie, mocno rozrastające się na szerokość,
gęsto ugałęzione krzewy. Ich najbardziej
charakterystyczną cechą, w zimie widoczną z daleka,
jest czerwony kolor gałązek
(bardzo jaskrawy zwłaszcza u derenia białego).
Pokrój derena zwyczajnego

Głóg jednoszyjkowy
łatwość rozpoznania: duża

Niewielkie rozmiary.
Pień niezbyt gruby, często z podłużnymi
wgłębieniami, pochylony.
Korona miotlasta, niezwykle gęsto ugałęziona.
Gałązki tworzą ciernisty gąszcz.

Uwaga. Opis dotyczy także innych
często spotykanych gatunków głogu,
takich jak głóg dwuszyjkowy i pośredni.
Pokrój głogu jednoszyjkowego Korona głogu jednoszyjkowego

Grab pospolity
łatwość rozpoznania: średnia

Pokrój grabu pospolitego Pokrój grabu pospolitego Pień grabu pospolitego
Średnie rozmiary. Pień nieregularny,
wyraźnie falisty w przekroju.
Korona miotlasta, dość gęsto ugałęziona.
Konary i gałęzie w środkowej i górnej
części korony bardzo długie, proste i gęste,
miotlasto wzniesione.

Grusza pospolita
łatwość rozpoznania: duża

Pokrój gruszy pospolitej Gęste gałęzie gruszy pospolitej
Średnie rozmiary, wysmukła sylwetka. Pień dość regularnie walcowaty, wysoki, zwykle widoczny
do górnych części korony. Korona wąska, bardzo gęsto ugałęziona. Gałązki gęsto pokryte grubymi,
wyraźnie widocznymi krótkopędami, długie,dosyć grube, zwieszające się, tworzą ciemny
(często prawie czarny) gąszcz.

Jabłoń domowa
łatwość rozpoznania: duża

Pokrój jabłoni domowej Rozmiary raczej nieduże (zwłaszcza wysokość).
Pień krótki i relatywnie gruby (krępy) nisko rozgałęziony
na nieregularne konary. Korona okrągława, szeroka,
nisko osadzona, bardzo gęsto ugałęziona. Gałązki
gęsto rozgałęzione, powyginane, nie zwieszają się.
Gałęzie jabłoni domowej


Jesion wyniosły
łatwość rozpoznania: średnia

Duża wysokość, elegancka, klasyczna
sylwetka. Pień gruby, wysoki, prosty
i regularny, poza połową wysokości
rozwidlony na wiele części.
Dolne konary często charakterystycznie
wygięte: początkowo biegnące niemal
poziomo, potem prawie pionowo
odbijające w górę. Gałązki grube
i sztywne, długie, lekko łukowato
wygięte i wzniesione przy końcach,
w górnych partiach korony tworzą
gęste wiechy. Na pniu i konarach
występują często pionowe, długie
i proste odrośla (tzw. wilki).
Odrosty na konarach jesiona wyniosłego Odrosty na konarach jesiona wyniosłego
Pokrój jesiona wyniosłego Pokrój jesiona wyniosłego
Pokrój jesiona wyniosłego
Gatunkiem podobnym
do jesiona wyniosłego jest
jesion pensylwański.
Drzewo to osiąga mniejsze
rozmiary, jego pień jest zwykle
krzywy, bardziej nieregularny
i niżej rozwidlony.
Jesion pensylwański Gałęzie jesiona pensylwańskiego


Pokrój kasztanowca zwyczajnego

Kasztanowiec zwyczajny
łatwość rozpoznania: bardzo duża
Dość duże rozmiary. Pień gruby, często lekko skręcony, zwykle nisko rozgałęziony
na stromo wzniesione konary. Korona rozłożysta, kopulasto wysklepiona.
Konary grube, mocno, nieregularnie powyginane. Gałązki bardzo grube,
długie i gęste, zwisające stromo w dół niczym grube kable), przy końcach
łukowato wygięte w górę.
Skręcony pień kasztanowca zwyczajnego

Gęste, grube gałęzie kasztanowca zwyczajnego


Klon zwyczajny
łatwość rozpoznania: średnia

Średnie rozmiary, typowa sylwetka.
Pień dość gruby, nisko rozwidlony.
Korona szeroka, okrągława. Konary długie,
lekko łukowato wygięte lub proste,
stromo wznoszące się ku górze.
Gałązki nie zwieszają się, są pokryte
pęczkami "drucikowatych" szypułek
pozostałych po opadłych skrzydlakach.
Pokrój klona zwyczajnego

Klon zwyczajny - gałązki zimą


Pokrój klona srebrzystego Klon srebrzysty
łatwość rozpoznania: duża
Duże rozmiary. Pień często wielokrotny (jeśli tak, to zwykle z mocno rozwartymi
pniami składowymi), pojedynczy średnio gruby, wielokrotny może osiągać
bardzo duże rozmiary. Korona bardzo szeroka, z góry miotlasto otwarta.
Konary proste i wyjątkowo długie, ukośnie wzniesione.
Pokrój klona srebrzystego


Lipa drobnolistna
łatwość rozpoznania: bardzo duża

Pokrój lipy drobnolistnej Pokrój lipy drobnolistnej Pokrój lipy drobnolistnej
Bardzo duże rozmiary, okazała sylwetka. Korona młodych drzew sercowata z zaznaczonym wierzchołkiem (kształtem przypomina swój liść), u starszych szeroka,
wysoko, kopulasto wysklepiona i zaokrąglona na szczycie, poza tym także zwarta i regularna (u jednopniowych drzew bardzo rzadko rozczłonkowana).
Dolne konary zwykle charakterystycznie falisto wygięte i bardzo nisko zwieszające się. Gałązki cienkie i delikatne, przy końcach krótkie, sztywne
i gęsto rozgałęzione tworzą misterny, płaski układ, przypominający z daleka pajęczynę. Uwaga. Opis w przeważającej części stosuje się także do lipy szerokolistnej.

Olsza czarna
łatwość rozpoznania: bardzo duża

Średnie rozmiary. Pień dość gruby,
często krzywy lub podwójny, nawet
u starych drzew widoczny zwykle
do samego wierzchołka.
Korona regularnie stożkowata
(zwłaszcza u młodych drzew),
przypomina nieco choinkę.
Gałęzie gęsto najeżone rdzawo-
czerwonawymi kotkami męskimi oraz
zeschniętymi, czarnymi szyszeczkami
z poprzednich lat.

Uwaga. Opis w przeważającej części
stosuje się także do olszy szarej,
która jednak osiąga mniejsze rozmiary.
Pokrój olszy czarnej

Pokrój olszy czarnej

Orzech włoski
łatwość rozpoznania: średnia

Średnie rozmiary, masywna sylwetka.
Pień krępy, czasem krzywy, nisko rozwidlony,
często wielokrotny. Korona szeroka, okrągława.
Konary bardzo grube i masywne, nieregularnie
powyginane. Gałązki grube i dość krótkie
(masywne), gęsto rozgałęziające się.
Stosunkowo jasna, popielatoszara kora
(cecha widoczna z daleka).
Pokrój orzecha włoskiego Orzech włoski - gałązki

Robinia akacjowa
łatwość rozpoznania: bardzo duża

Pokrój robinii akacjowej


Dość duża wysokość, egzotyczna sylwetka. Pień stosunkowo gruby,
zawsze rozwidlony (nigdy nie utrzymuje się do samego wierzchołka).
Korona parasolowato wysklepiona (najszersza w okolicach szczytowych).
Zarówno konary jak i gałęzie bardzo nieregularnie, efektownie powyginane
(poskręcane). Gałęzie nawet w górnej części korony szeroko rozpostarte
(nigdy się nie zwieszają), często tworzą izolowane grupy
podobne do poziomych "obłoczków".
Konary robinii akacjowej
Pokrój robinii akacjowej

Sumak octowiec
łatwość rozpoznania: wybitnie duża

Bardzo małe rozmiary. Pień krępy, bardzo krótki (nisko rozwidlony),
często krzywy i/lub mocno pochylony. Korona parasolowata,
niezwykle szeroka (często szersza niż wyższa). Konary grube,
rzadko rozstawione, bardzo rozłożyste, charakterystycznie
widlasto rozgałęzione ("rogi jelenia"), fantazyjnie powyginane.
Pokrój sumaka octowca
Pokrój sumaka octowca Pokrój sumaka octowca
Gałązki bardzo grube i sztywne,
łukowato wygięte ku górze,
gęsto, widlasto rozgałęzione
na krótkich odcinkach,
u męskich osobników cały rok
pokryte widocznymi z daleka
zeschniętymi, czerwonymi,
stożkowatymi owocostanami.

Topole czarna i kanadyjska
łatwość rozpoznania: duża

Bardzo duże rozmiary, wysoka i okazała, klasyczna sylwetka. Pień gruby i prosty (u topoli czarnej zwykle rosochaty,
pokryty licznymi odroślami i bulwowatymi naroślami, u kanadyjskiej - regularnie walcowaty), około połowy wysokości
rozwidlony na potężne konary. Korona topoli czarnej dość szeroka, często rozczłonkowana; szerokość regularnej korony
topoli kanadyjskiej silnie zależna od odmiany. Konary bardzo grube, długie i proste, ukośnie wzniesione.
Gałązki średnio grube, długie i proste, raczej nie zwieszają się.
Pokrój topoli czarnej Konary topoli czarnej
Pień topoli kanadyjskiej
Pokrój topoli kanadyjskiej Konary topoli kanadyjskiej

Topola włoska
łatwość rozpoznania: wybitnie duża
Bardzo duża wysokość. Pień nieregularny w przekroju,
zwykle kanciasty i z podłużnymi wgłębieniami, u dołu
często posiada deskowate przypory korzeniowe.
Korona wąskoeliptyczna lub kolumnowa (wrzecionowata),
wysmukła i bardzo wąska. Wszystkie konary wzniesione
prawie pionowo do góry.
Pokrój topoli włoskiej
Konary topoli włoskiej
Pokrój topoli włoskiej

Topole biała i szara
łatwość rozpoznania: wybitnie duża i mała

Jak topole czarna i kanadyjska z tą różnicą,
że kora srebrzystobiała (topola biała) lub jasnoszara
(topola szara) i pień dość często wielokrotny.
Dolne konary starych drzew topoli białej zwykle
nieco bardziej łukowato wygięte i stromiej wzniesione.
Pokrój topoli białej
Pokrój topoli białej
Potrójny pień topoli białej

Topole balsamiczne
łatwość rozpoznania: średnia

Duże rozmiary, regularna sylwetka.
Pień gruby, prosty i wysoki, często
utrzymujący się do wierzchołka.
Korona jajowato-eliptyczna, dość wąska
do średnio szerokiej. Konary grube i proste,
stosunkowo krótkie, stromo wzniesione.
Gałązki średnio grube, długie i sztywno
wyprostowane ku górze, nie zwieszają się
(poza niektórymi odmianami).
Pokrój topoli NE 42 (Hybrydy 275) Konary topoli czarnej


Wierzba płacząca
łatwość rozpoznania: wybitnie duża

Duże rozmiary. Korona szeroka i rozłożysta.
Gałązki zwisające pionowo, bardzo długie
(kilka metrów!) i cienkie, gęste,
mają wyraźnie żółty kolor (zwł. na wiosnę).
Drzewo to bardzo długo utrzymuje liście
jesienią (czasem nawet do połowy grudnia).
Pokrój wierzby płaczącej Pokrój wierzby płaczącej

Wierzby ogłowione
łatwość rozpoznania: wybitnie duża

Pokrój ogłowionej wierzby Pokrój ogłowionej wierzby
Małe rozmiary. Pień gruby i bardzo krótki, rozszerzający się ku górze i kończący wyraźnym bulwowatym zgrubieniem,
z którego bezpośrednio wyrastają cienkie, długie i proste, miotlasto wzniesione gałęzie (brak konarów).
Korona przeważnie prawie idealnie kulista.