Rozpoznawanie drzew zimą może stanowić wspaniałą zabawę, a równocześnie dostarczać wiele satysfakcji. Zadanie jest utrudnione, bo nie możemy opierać się na podstawowych elementach normalnie używanych do oznaczania czyli na liściach, kwiatach i owocach. To, co mamy do dyspozycji to jedynie pąki, kora oraz pokrój. Zrobiło się trudno? Nie bardzo. Dla prawdziwych znawców drzew już samo obejrzenie pąków zimowych w większości przypadków wystarcza do bezbłędnego rozpoznania gatunku. Aby więc jeszcze bardziej utrudnić sobie zadanie, umówmy się, że rezygnujemy z oglądania (przynajmniej z bliska) pąków i kory, a bazujemy głównie na pokroju. Mówiąc o pokroju mam tu na myśli pokrój zimowy, tj. bezlistny. Brak liści odsłania ważne szczegóły, którymi są przede wszystkim budowa pnia oraz grubość, kształt i układ konarów i młodych gałęzi; dzięki temu oznaczanie staje się nie tylko bardziej ekscytujące, ale też posiada lepszy walor edukacyjny. Oczywiście przy rozpoznawaniu będziemy również zwracać uwagę na pewne podstawowe, tj. niezależne od ulistnienia cechy, takie jak rozmiary drzewa i ogólny zarys kształtu jego korony. Tak zdefiniowane zadanie jest niezwykle pożyteczne, gdyż pozwala nauczyć się i zapamiętać wiele charakterystycznych dla poszczególnych gatunków drzew szczegółów ich pokroju. Dzięki temu będziemy mogli rozpoznawać drzewa nawet z dużej odległości. O tym jak bardzo przydatna jest to umiejętność, przekonałem się próbując oznaczyć gatunek pewnego ogromnego drzewa widocznego na horyzoncie, rosnącego pośród innych drzew w środku wielkopowierzchniowego lasu. Nie mając możliwości dotarcia do giganta, jedynym sposobem jego identyfikacji było oparcie się na pokroju (okazało się, że jest to buk pospolity).
Po tych ogólnych rozważaniach przejdźmy do praktycznych wskazówek dotyczących oznaczania wybranych gatunków drzew1
na podstawie zimowego pokroju. Jak nadmieniono wyżej, przy oznaczaniu będziemy się opierać głównie na rozmiarach drzewa,
kształcie jego korony, grubości i wysokości pnia oraz grubości, kształcie i układzie konarów i gałęzi. Poniżej przedstawiono
przykłady drzew, które stosunkowo łatwo w ten sposób rozpoznać. Przy każdym gatunku obok stopnia trudności (a w zasadzie łatwości)
rozpoznania oraz zdjęć jest podany krótki opis najbardziej charakterystycznych cech jego zimowego pokroju, pozwalających najpewniej
rozpoznać ten gatunek. Skala łatwości rozpoznania obejmuje pięć stopni: mała (gatunek trudny do rozpoznania, często mylony z innymi),
średnia (gatunek średnio trudny do rozpoznania), duża (gatunek łatwy do rozpoznania), bardzo duża (gatunek bardzo łatwy
do rozpoznania, rzadko mylony z innymi gatunkami) i wybitnie duża (gatunek wybitnie łatwy do rozpoznania, w praktyce niemożliwy
do pomylenia z innymi gatunkami).
__________________________________
1) Przedstawiona poniżej lista zawiera dwadzieścia kilka posortowanych alfabetycznie gatunków drzew powszechnie występujących w Polsce, posiadających mniej lub bardziej charakterystyczny zimowy pokrój. Jeśli dany rodzaj zawiera wiele podobnych do siebie gatunków, wybrany został tylko jeden z nich, a przedstawiony opis pokroju należy rozumieć jako odnoszący się także do pozostałych gatunków tego rodzaju (chyba, że w tekście zaznaczono inaczej).
█ Na koniec drobna uwaga. Podane szczegóły pokroju dotyczą drzew rosnących samotnie lub w bardzo luźnych skupiskach (np. w miejskich czy też przydrożnych zadrzewieniach). Drzewa rosnące w zwartych drzewostanach leśnych posiadają zazwyczaj pokrój bardziej strzelisty od podanego. Ich pień jest wyższy, cieńszy i bardziej regularny, a korona węższa i wyżej osadzona.
♠ Brzoza brodawkowata
♠ Buk zwyczajny
♠ Dąb szypułkowy
♠ Dereń świdwa
♠ Głóg jednoszyjkowy
♠ Grab pospolity
♠ Grusza pospolita
♠ Jabłoń domowa
♠ Jesion wyniosły
♠ Kasztanowiec zwyczajny
♠ Klon zwyczajny
♠ Klon srebrzysty
♠ Lipa drobnolistna
♠ Olsza czarna
♠ Orzech włoski
♠ Robinia akacjowa
♠ Sumak octowiec
♠ Topole czarna i kanadyjska
♠ Topola włoska
♠ Topole biała i szara
♠ Topole balsamiczne
♠ Wierzba płacząca
♠ Wierzby ogłowione
Brzoza brodawkowata
łatwość rozpoznania: wybitnie duża |
||
![]() Średnie rozmiary. Pień średniej grubości, często wygięty, czasem wielokrotny, w górnej części korony rozwidlony. Korona wąska, często cylindryczna. Gałązki bardzo cienkie, u starszych drzew wyjątkowo długie (nawet kilka metrów!), luźno, pionowo zwieszające się. Kredowobiała kora na pniu i konarach (cecha widoczna z daleka). Uwaga. Opis dotyczy tylko brzozy brodawkowatej. Inne gatunki brzozy różnią się pokrojem od podanego. |
![]() |
|
![]() |
Buk zwyczajny
łatwość rozpoznania: średnia |
||
![]() |
![]() |
![]() |
Wysokie i okazałe drzewo. Pień gruby, często nieregularny. Korona kopulasto wysklepiona, szeroka do bardzo szerokiej. Konary grube i mocne (u starych drzew osiągają potężne rozmiary), nieregularnie powyginane. Gałązki cienkie i gęste, brązowe lub brązoworude, w górnej części korony miotlasto sterczące ku górze, w dolnej - łagodnie powyginane (czasem poskręcane), lekko zwieszające się. |
Dąb szypułkowy
łatwość rozpoznania: duża |
||
![]() Duże rozmiary, potężna sylwetka. Pień gruby i krótki (nisko rozwidlony). Konary bardzo grube, nieliczne i rzadko rozstawione, nieregularnie powyginane. Gałązki liczne, niezbyt grube, tworzące gęsty układ, nieregularnie, kanciasto powyginane, raczej nie zwieszają się. Uwaga. Opis w przeważającej części stosuje się także do dębu bezszypułkowego. Różnica dotyczy jedynie bardziej regularnego pokroju i długiego, widocznego aż do samego wierzchołka pnia tego ostatniego. Inne dęby wykazują większe różnice. |
![]() |
|
![]() |
Dereń świdwa / Dereń biały
łatwość rozpoznania: wybitnie duża |
|
Niewysokie, mocno rozrastające się na szerokość, gęsto ugałęzione krzewy. Ich najbardziej charakterystyczną cechą, w zimie widoczną z daleka, jest czerwony kolor gałązek (bardzo jaskrawy zwłaszcza u derenia białego). |
![]() |
Głóg jednoszyjkowy
łatwość rozpoznania: duża |
||
Niewielkie rozmiary. Pień niezbyt gruby, często z podłużnymi wgłębieniami, pochylony. Korona miotlasta, niezwykle gęsto ugałęziona. Gałązki tworzą ciernisty gąszcz. Uwaga. Opis dotyczy także innych często spotykanych gatunków głogu, takich jak głóg dwuszyjkowy i pośredni. |
![]() |
![]() |
Grab pospolity
łatwość rozpoznania: średnia |
||
![]() |
![]() |
![]() Średnie rozmiary. Pień nieregularny, wyraźnie falisty w przekroju. Korona miotlasta, dość gęsto ugałęziona. Konary i gałęzie w środkowej i górnej części korony bardzo długie, proste i gęste, miotlasto wzniesione. |
Grusza pospolita
łatwość rozpoznania: duża |
||
![]() |
![]() |
|
Średnie rozmiary, wysmukła sylwetka. Pień dość regularnie walcowaty, wysoki, zwykle widoczny do górnych części korony. Korona wąska, bardzo gęsto ugałęziona. Gałązki gęsto pokryte grubymi, wyraźnie widocznymi krótkopędami, długie,dosyć grube, zwieszające się, tworzą ciemny (często prawie czarny) gąszcz. |
Jabłoń domowa
łatwość rozpoznania: duża |
||
![]() |
Rozmiary raczej nieduże (zwłaszcza wysokość). Pień krótki i relatywnie gruby (krępy) nisko rozgałęziony na nieregularne konary. Korona okrągława, szeroka, nisko osadzona, bardzo gęsto ugałęziona. Gałązki gęsto rozgałęzione, powyginane, nie zwieszają się. ![]() |
Jesion wyniosły
łatwość rozpoznania: średnia Duża wysokość, elegancka, klasyczna sylwetka. Pień gruby, wysoki, prosty i regularny, poza połową wysokości rozwidlony na wiele części. Dolne konary często charakterystycznie wygięte: początkowo biegnące niemal poziomo, potem prawie pionowo odbijające w górę. Gałązki grube i sztywne, długie, lekko łukowato wygięte i wzniesione przy końcach, w górnych partiach korony tworzą gęste wiechy. Na pniu i konarach występują często pionowe, długie i proste odrośla (tzw. wilki). |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Gatunkiem podobnym do jesiona wyniosłego jest jesion pensylwański. Drzewo to osiąga mniejsze rozmiary, jego pień jest zwykle krzywy, bardziej nieregularny i niżej rozwidlony. |
![]() |
![]() |
![]() |
Kasztanowiec zwyczajny
łatwość rozpoznania: bardzo duża Dość duże rozmiary. Pień gruby, często lekko skręcony, zwykle nisko rozgałęziony na stromo wzniesione konary. Korona rozłożysta, kopulasto wysklepiona. Konary grube, mocno, nieregularnie powyginane. Gałązki bardzo grube, długie i gęste, zwisające stromo w dół niczym grube kable), przy końcach łukowato wygięte w górę. |
|
![]() |
![]() |
Klon zwyczajny
łatwość rozpoznania: średnia Średnie rozmiary, typowa sylwetka. Pień dość gruby, nisko rozwidlony. Korona szeroka, okrągława. Konary długie, lekko łukowato wygięte lub proste, stromo wznoszące się ku górze. Gałązki nie zwieszają się, są pokryte pęczkami "drucikowatych" szypułek pozostałych po opadłych skrzydlakach. |
![]() |
![]() |
![]() |
Klon srebrzysty
łatwość rozpoznania: duża Duże rozmiary. Pień często wielokrotny (jeśli tak, to zwykle z mocno rozwartymi pniami składowymi), pojedynczy średnio gruby, wielokrotny może osiągać bardzo duże rozmiary. Korona bardzo szeroka, z góry miotlasto otwarta. Konary proste i wyjątkowo długie, ukośnie wzniesione. ![]() |
Lipa drobnolistna
łatwość rozpoznania: bardzo duża |
||
![]() |
![]() |
![]() |
Bardzo duże rozmiary, okazała sylwetka. Korona młodych drzew sercowata z zaznaczonym wierzchołkiem (kształtem przypomina swój liść),
u starszych szeroka, wysoko, kopulasto wysklepiona i zaokrąglona na szczycie, poza tym także zwarta i regularna (u jednopniowych drzew bardzo rzadko rozczłonkowana). Dolne konary zwykle charakterystycznie falisto wygięte i bardzo nisko zwieszające się. Gałązki cienkie i delikatne, przy końcach krótkie, sztywne i gęsto rozgałęzione tworzą misterny, płaski układ, przypominający z daleka pajęczynę. Uwaga. Opis w przeważającej części stosuje się także do lipy szerokolistnej. |
Olsza czarna
łatwość rozpoznania: bardzo duża Średnie rozmiary. Pień dość gruby, często krzywy lub podwójny, nawet u starych drzew widoczny zwykle do samego wierzchołka. Korona regularnie stożkowata (zwłaszcza u młodych drzew), przypomina nieco choinkę. Gałęzie gęsto najeżone rdzawo- czerwonawymi kotkami męskimi oraz zeschniętymi, czarnymi szyszeczkami z poprzednich lat. Uwaga. Opis w przeważającej części stosuje się także do olszy szarej, która jednak osiąga mniejsze rozmiary. |
![]() |
![]() |
Orzech włoski
łatwość rozpoznania: średnia Średnie rozmiary, masywna sylwetka. Pień krępy, czasem krzywy, nisko rozwidlony, często wielokrotny. Korona szeroka, okrągława. Konary bardzo grube i masywne, nieregularnie powyginane. Gałązki grube i dość krótkie (masywne), gęsto rozgałęziające się. Stosunkowo jasna, popielatoszara kora (cecha widoczna z daleka). |
![]() |
![]() |
Robinia akacjowa
łatwość rozpoznania: bardzo duża |
|
![]() Dość duża wysokość, egzotyczna sylwetka. Pień stosunkowo gruby, zawsze rozwidlony (nigdy nie utrzymuje się do samego wierzchołka). Korona parasolowato wysklepiona (najszersza w okolicach szczytowych). Zarówno konary jak i gałęzie bardzo nieregularnie, efektownie powyginane (poskręcane). Gałęzie nawet w górnej części korony szeroko rozpostarte (nigdy się nie zwieszają), często tworzą izolowane grupy podobne do poziomych "obłoczków". |
![]() |
![]() |
Sumak octowiec
łatwość rozpoznania: wybitnie duża |
Topole
czarna i
kanadyjska
łatwość rozpoznania: duża Bardzo duże rozmiary, wysoka i okazała, klasyczna sylwetka. Pień gruby i prosty (u topoli czarnej zwykle rosochaty, pokryty licznymi odroślami i bulwowatymi naroślami, u kanadyjskiej - regularnie walcowaty), około połowy wysokości rozwidlony na potężne konary. Korona topoli czarnej dość szeroka, często rozczłonkowana; szerokość regularnej korony topoli kanadyjskiej silnie zależna od odmiany. Konary bardzo grube, długie i proste, ukośnie wzniesione. Gałązki średnio grube, długie i proste, raczej nie zwieszają się. |
|
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Topola włoska
łatwość rozpoznania: wybitnie duża Bardzo duża wysokość. Pień nieregularny w przekroju, zwykle kanciasty i z podłużnymi wgłębieniami, u dołu często posiada deskowate przypory korzeniowe. Korona wąskoeliptyczna lub kolumnowa (wrzecionowata), wysmukła i bardzo wąska. Wszystkie konary wzniesione prawie pionowo do góry. ![]() |
![]() |
![]() |
Topole
biała i
szara
łatwość rozpoznania: wybitnie duża i mała Jak topole czarna i kanadyjska z tą różnicą, że kora srebrzystobiała (topola biała) lub jasnoszara (topola szara) i pień dość często wielokrotny. Dolne konary starych drzew topoli białej zwykle nieco bardziej łukowato wygięte i stromiej wzniesione. ![]() |
![]() |
![]() |
Topole balsamiczne
łatwość rozpoznania: średnia Duże rozmiary, regularna sylwetka. Pień gruby, prosty i wysoki, często utrzymujący się do wierzchołka. Korona jajowato-eliptyczna, dość wąska do średnio szerokiej. Konary grube i proste, stosunkowo krótkie, stromo wzniesione. Gałązki średnio grube, długie i sztywno wyprostowane ku górze, nie zwieszają się (poza niektórymi odmianami). |
![]() |
![]() |
Wierzba płacząca
łatwość rozpoznania: wybitnie duża Duże rozmiary. Korona szeroka i rozłożysta. Gałązki zwisające pionowo, bardzo długie (kilka metrów!) i cienkie, gęste, mają wyraźnie żółty kolor (zwł. na wiosnę). Drzewo to bardzo długo utrzymuje liście jesienią (czasem nawet do połowy grudnia). |
![]() |
![]() |
Wierzby ogłowione
łatwość rozpoznania: wybitnie duża |
|
![]() |
![]() |
Małe rozmiary. Pień gruby i bardzo krótki, rozszerzający się ku górze i kończący wyraźnym bulwowatym zgrubieniem, z którego bezpośrednio wyrastają cienkie, długie i proste, miotlasto wzniesione gałęzie (brak konarów). Korona przeważnie prawie idealnie kulista. |