ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / NAGONASIENNE / IGLASTE / CYPRYSOWCE /
CYPRYSOWATE / Cyprys - Cyprysik - Cedrzyniec - Żywotnik - Biota - Mikrobiota - Żywotnikowiec - Jałowiec - ...
Licznik odwiedzin:
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków o właściwościach leczniczych
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków wybitnie światłolubnych (światłżądnych) Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków (bardzo) mrozoodpornych
RODZAJ
Jałowiec
(Juniperus)
ang. Juniper
Zawiera:
ok. 60 gatunków
w tym rodzimych w Polsce:
2
Gatunki:
Jałowiec pospolity
Jałowiec
pospolity

Juniperus
communis



Jałowiec
sabiński

Juniperus sabina


Jałowiec
fenicki

Juniperus phoenicea



...
Cechy charakterystyczne:
♦ Krzewy lub nieweilkie drzewa.
Szpilki igłowate lub łuskowate,
(igłowate z białym paskiem na górze),
często w okółkach po 3.
Brak szyszek; nasiona otoczone mięsistą, zamkniętą osnówką
(tzw. szyszkojagody).
 
Ciekawostki:
♦ Jałowce, obok sosen, zajmują największą powierzchnię na kuli ziemskiej.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Wesprzyj istnienie tej strony!
Od lat prowadzę strony o drzewach hobbystycznie, bez reklam i z własnych środków.
Wzrost kosztów hostingu w ostatnim czasie zmusił mnie niestety do zwrócenia się o wsparcie.
Jeśli chcesz, aby te strony nadal istniały, dołóż swoją cegiełkę!
Kliknij tutaj, aby wesprzeć zbiórkę
Dziękuję!

Rodzaj obejmujący różnej wielkości zimozielone krzewy iglaste, rzadziej niewielkie drzewa. Charakteryzuje się ogromną różnorodnością form - znajdziemy tu zarówno niewielkie, płożące się po ziemi i tworzące rozległe "dywany" krzewinki, jak i najbardziej typowe w uprawie formy krzewiaste o rozmaitych pokrojach (kolumnowe, stożkowate, wazowate, kopułowate itp.), a nawet kilka wysokich drzew o regularnej budowie. Igły jałowców mogą być dwojakiej postaci: płaskich i kłujących szpilek wyrastających przeważnie w okółkach po 3 sztuki albo drobnych, nakrzyżległych łusek ściśle przylegających do pędu. Zabarwienie igieł jest zróżnicowane. Dominują oczywiście różne odcienie zieleni, ale istnieje wiele odmian o igłach niebieskich, a nawet żółtych. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jałowców są mięsiste szyszkojagody, zbudowane z kilku nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę (są one tworzone w miejsce występujących u ogromnej większości drzew iglastych zdrewniałych szyszek).

Jako jedne z ulubionych roślin ogrodników, jałowce doczekały się bardzo dużej liczby odmian ozdobnych, różniących się między sobą wielkością, pokrojem, barwą igieł i szyszkojagód itp. Wraz z odmianami ozdobnymi innych krzewów i drzew iglastych (np. żywotników i cyprysików) tworzą one wspólnie grupę tzw. iglaków, które poza funkcjami typowo dekoracyjnymi są często używane do budowy zimozielonych żywopłotów.

  Systematyka 

Rodzaj jałowiec obejmuje około 60 gatunków, z których do tej pory wyhodowano ponad 400 odmian. Gatunki te i odmiany wykazują mocne tendencje do krzyżowania się i tworzą dużą liczbę trudnych do rozróżnienia mieszańców. W Polsce w stanie naturalnym występuje jałowiec pospolity (J. communis) oraz bardzo rzadki, rosnący tylko w Pieninach reliktowy jałowiec sabiński (J. sabina). Ten ostatni gatunek to pokładający się krzew o ściśle przylegających do pędu łuskowatych igłach i nieprzyjemnym zapachu wydzielanym z powodu obecności w jego tkankach substancji o nazwie sabinol.

Z innych gatunków na uwagę zasługuje m.in. jałowiec fenicki (J. phoenicea) - krzew ze ściśle przylegającymi łuskami oraz brązowymi, skórzastymi szyszkojagodami. Nietypowy pod względem formy wzrostu i osiąganych rozmiarów jest jeden z największych jałowców - jałowiec wirginijski (J. virginiana). Ma on postać dużego, osiągającego nawet 30m wysokości drzewa iglastego o kolumnowym pokroju. Gatunek ten tworzy (nawet w obrębie tego samego osobnika) dwa typy igieł: szpilkowate i łuskowate. Jeszcze większy od wirginijskiego jest jałowiec pestkowaty (J. drupacea). Drzewo to może dorastać nawet do 40m wysokości i 1m średnicy pnia, a jego regularna korona jest typowa dla większości dużych drzew iglastych. Dodatkową ciekawą cechą jałowca pestkowatego są jego osiągające 2cm średnicy szyszkojagody (największe w ramach rodzaju). Z kolei żyjący w Kaliforni jałowiec zachodni (J. occidentalis) może się pochwalić niezwykłą długowiecznością - niektóre jego osobniki liczą grubo ponad 2000 lat!

  Gatunki szczegółowo opisane w serwisie 

Jałowiec pospolity Zimozielony, bardzo wolno rosnący krzew iglasty. Kształt jego niezwykle gęsto ugałęzionej korony jest zależny od odmiany i ewentualnego sposobu przycinania, ale najczęściej jest on kolumnowy. Niewielkie, płaskie i cienkie igły jałowca wyrastają w okółkach po trzy, a na wierzchu posiadają szeroki, biały pasek. Mimo, że dość elastyczne, to jednak z powodu swoich mocno zaostrzonych wierzchołków są wyraźnie kłujące. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jałowców jest to, że nie tworzą one typowych dla większości drzew i krzewów iglastych, zdrewniałych szyszek. Ich odpowiednikami są tzw. szyszkojagody, czyli zmięśniałe utwory zbudowane z kilku nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę. U jałowca pospolitego osnówka jest zabarwiona na niebiesko i zawiera wewnątrz trzy nasiona.
Więcej informacji...

  Występowanie

Zasięg. Bardzo zróżnicowane obszary półkuli północnej: od arktycznych po tropikalne.
Biotop. Od niżu po góry, najczęściej na słonecznych, skalistych zboczach, wrzosowiskach, łąkach itp.
Preferencje. Rośliny o bardzo małych wymaganiach glebowych (jednych z najmniejszych spośród drzew iglastych!), wyjątkowo światłolubne (nie znoszące zacienienia), odporne na mróz i suszę.
Długość życia i tempo wzrostu. Rośliny długowieczne, wolno rosnące. Jednym z najdłużej żyjących jest jałowiec zachodni (J. occidentalis); okaz tego gatunku rosnący w Sierra Nevada w stanie Kalifornia osiągnął wiek 2680 lat! Także J. scopulorum może dożywać 2000 lat. Natomiast rodzimy w Polsce jałowiec pospolity zwykle nie przekracza 150 lat.

  Zastosowanie

Jałowce wraz z innymi iglakami należą do jednych z najpopularniejszych roślin ozdobnych. Igły i szyszkojagody jałowców posiadają cenne właściwości lecznicze i są używane do produkcji licznych leków przeciwko artretyzmowi, cukrzycy i nadczynności tarczycy. Drewno jałowców, ze względu na swój specyficzny aromat, jest używane do wędzenia wyrobów mięsnych i ryb. Szyszkojagody wykorzystuje się czasami przy produkcji wódek (np. jałowcówki i ginu), nalewek, syropów oraz win.

  Pokrój

Niezwykle zróżnicowany, zależny od gatunku i odmiany (patrz opis ogólny). W większości są to różnej wielkości krzewy (najczęściej stojące o kolumnowej lub stożkowatej koronie, rzadziej płożące - np. j. płożący J. horizontalis), ale wyjątkowo zdarzają się też wysokie drzewa, takie jak np. pochodzący z Azji Mniejszej jałowiec pestkowaty (J. drupacea). To okazałe drzewo o regularnym, stożkowatym pokroju osiąga nawet do 40m wysokości i 1m średnicy pnia, co czyni je największym przedstawicielem rodzaju Juniperus.

  Korzenie

System korzeniowy niezbyt głęboki, za to szeroki i mocno rozgałęziony, przy tym delikatny (należy uważać przy przesadzaniu!).

  Kora

Czerwonobrunatna do szarobrunatnej, najczęściej cienka i podłużnie łuszcząca się włóknami lub dużymi płatami.

  Pędy i pąki

Młode pędy zielonawe poprzez słomianożółte do czerwonawobrązowych, często prawie całkowicie ukryte pod gęstymi łuskami, po złamaniu aromatycznie pachną. Pąki szpiczasto-jajowate, okryte wieloma luźnymi, ostrokończystymi łuskami, jasnozielonawe do brązowawych.

  Liście

Szydlaste lub łuskowate. Szpilki (np. jałowiec pospolity) niewielkie, cienkie i płaskie, zaostrzone i bardzo kłujące, z góry zwykle ciemnozielone z jednym (rzadziej dwoma) szerokim, biegnącym po środku białym paskiem. Odmiany ozdobne mogą posiadać igły innego koloru, np. niebieskozielone lub żółte. Łuski (np. jałowce sabiński i fenicki) drobne, ściśle przylegające do pędu. Czasami obie formy igieł (szpilki i łuski) występują równocześnie na tej samej roślinie (np. jałowce wirginijski i wyniosły). Ustawienie: w okółkach po 3 lub nakrzyżległe, bezogonkowe. Okres występowania: cały rok (rośliny zimozielone).


Płaskie i kłujące (szydlaste) igły jałowca pospolitego
posiadają na wierzchu szeroki, biały pasek.
Wyrastają one w okółkach po 3 sztuki.

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe (bardzo rzadko obupłciowe), rozmieszczone dwupiennie (rzadko jednopiennie), wiatropylne. Kwiaty męskie pojedyncze, małe, jajowate, żółte. Kwiaty żeńskie bardzo niepozorne, w maleńkich, zielonych szyszeczkach. Okres kwitnienia: wiosna.

  Owoce i nasiona

Rośliny nie tworzące owoców (nagonasienne). Odpowiednikami owoców są tzw. szyszkojagody - niewielkie (5-20mm), kuliste lub jajowate utwory zbudowane w zależności od gatunku z 1-9 bezskrzydełkowych, posiadających żywiczne kieszonki nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę. Początkowo zielona osnówka w czasie dojrzenia efektownie się zabarwia (najczęściej na niebiesko lub czerwono) i w ten sposób wabi ptaki rozsiewające nasiona. Największe szyszkojagody tworzy jałowiec pestkowaty; osiagają one średnicę 2cm. Okres dojrzewania nasion: Szyszkojagody dojrzewają najczęściej jesienią w drugim lub trzecim roku.
█ Z botanicznego punktu widzenia "owoce" jałowca to szyszkojagody, czyli mięsiste utwory powstałe ze zrośnięcia kilku łuskowatych owocolistków kwiatostanu żeńskiego i zawierające po kilka nasion. Innego typu, choć podobnie wyglądające kontenery nasion tworzą cisy - mają one postać nibyjagód powstałych z jednego owocolistka, a więc zawierających pojedyncze nasiono otoczone przez mięsistą, zwykle kubkowato otwartą z góry osnówkę.


Odpowiednikami szyszek są u jałowców tzw. szyszkojagody -
przeważnie kuliste utwory zbudowane z kilku nasion otoczonych
przez mięsistą osnówkę (obok szyszkojagody j. pospolitego).

  Drewno

W zależności od gatunku mlecznobiałe do czerwonobrunatnego (biel przeważnie biały, twardziel zdecydowanie ciemniejsza, często poprzerastana z bielem), średnio twarde, gęste, bardzo trwałe, aromatycznie pachnące.
█ Drewno jałowców wytwarza cenny, używany w medycynie olej.