NAGONASIENNE (PINOPHYTA, CONIFEROPHYTA) ang. Conifers

Systematyka

Druga najważniejsza (po okrytozalążkowych) gromada roślin nasiennych (Spermatophyta). Obejmuje kilkanaście rodzin, w tym kilkadziesiąt rodzajów i tylko 700-800 gatunków. Jeden z częstych podziałów wyodrębnia w gromadzie nagonasiennych 5 podgromad (w tym 7 klas): Pteridospermatophytina - obejmuje klasę paproci nasiennych (Pteridospermatophyta - wymarłe), Cycadophytina (nagozalążkowe wielkolistne) - obejmuje klasy benedytowych (Bennettitopsida - wymarłe) i sagowcowych (Cycadopsida), Ginkgoophytina - obejmuje klasę miłorzębowych (Ginkgoopsida - jeden żyjący gatunek), Gnetophytina - obejmuje klasę gniotowych (Gnetopsida) oraz Pinophytina = Conipherophytina (nagozalążkowe drobnolistne) z klasami kordaitowych (Cordaitopsida - wymarłe) i iglastych (Pinopsida = Coniferopsida). Z wymienionych klas jedynie 4 zawierają żyjące obecnie rośliny; są to klasy sagowcowych, miłorzębowych, gniotowych i iglastych.
█ System APG w miejsce nagonasiennych wprowadza cztery nowe taksony w randze gromad. Każda z nich obejmuje po jednej klasie; są to: Cycadophyta, Ginkgophyta, Gnetophyta i Pinophyta.

Nagonasienne są starszą i bardziej prymitywną gromadą niż okrytonasienne; dominowały one na Ziemi pod koniec paleozoiku i przez większość mezozoiku (dokładniej w okresie ok. 360 mln - 100 mln lat temu), aby na końcu kredy oddać panowanie roślinom okrytonasiennym. Obecnie całkowita liczba gatunków roślin nagonasiennych wynosi około 800 i stanowi zaledwie 2-3 promili (ok. 1/400) liczby gatunków roślin okrytonasiennych! Wskazuje to na zaawansowanie procesu wspomnianego "przejmowania inicjatywy" przez rośliny okrytonasienne. Warto jednak podkreślić, że mimo tej miażdżącej dominacji gatunkowej roślin okrytonasiennych, to właśnie nagonasienne, za sprawą swoich głównych przedstawicieli - drzew i krzewów iglastych, nadal posiadają zdecydowanie największy zasięg występowania i zajmują największy obszar na Ziemi (więcej - patrz rozdział Wprowadzenie - prehistoria).

→
Najstarsze żyjące dziś rośliny nagonasienne
należą do klasy sagowcowych.

Rośliny nagonasienne nie tworzą owoców;
ich odpowiednikami są różnego typu
kontenery nasion, przybierające najczęściej
postać zdrewniałych szyszek.

Główni przedstawiciele i ich cechy morfologiczne

Nagonasienne to rośliny kwiatowe, u których zalążki (a więc i nasiona)
tworzą się nieosłonięte na powierzchni łusek nasiennych
(nie zaś wewnątrz zalążni, jak ma to miejsce w przypadku roślin okrytonasiennych).

Kwiaty nagonasiennych są bardzo prymitywne. Nie posiadają one okwiatu, są zawsze rozdzielnopłciowe i wiatropylne, przewżnie zebrane w szyszeczkowate kwiatostany. Kwiat żeński nagozalążkowych stanowi pojedynczy owocolistek zwany łuską nasienną. Łuski nasienne nie zrastają się (brak tu więc słupka i zalążni), a na umieszczonych na nich zalążkach osiadają bezpośrednio ziarnka pyłku. Po zapłodnieniu zalążki przekształcają się w nasiona, a łuski nasienne przeważnie drewnieją (rzadziej mięśnieją jak u cisów czy jałowców). Obok łusek nasiennych w kwiatostanie żeńskim występują często pełniące funkcje mechaniczne łuski wspierające. W związku z brakiem w kwiatach słupka i zalążni, rośliny nagonasienne nie tworzą owoców. Ich odpowiednikami są specjalne kontenery nasion, mające zazwyczaj postać szyszek (inaczej strobili). Są to organy zbudowane z osadzonych na długiej osi licznych (zwykle o nieokreślonej liczbie), otwartych na zewnątrz, zdrewniałych łusek nasiennych, które na swojej powierzchni zawierają nieosłonięte nasiona. Zupełnie wyjątkowo, bo zaledwie w przypadku kilku rodzajów zamiast szyszek występują kontenery innego typu, na przykład mięsiste nibyjagody (np. cis, czwórczak) lub szyszkojagody (np. jałowiec). Liczba łusek nasiennych (a więc i nasion) w strobilu jest najczęściej nieokreślona i duża. Kwiatostany męskie są zbudowane podobnie do żeńskich, z tym, że zamiast łusek nasiennych, na długiej osi są umieszczone pręciki.

Nagozalążkowe to wyłącznie rośliny drzewiaste. Obecnie główną ich grupę stanowią drzewa i krzewy iglaste należące do klasy iglastych (Pinopsida, Coniferopsida), nazwywane czasami właściwymi nagonasiennymi. Rośliny te mimo, że jako nagozalążkowe już dawno utraciły gatunkową dominację, do dziś stanowią główny składnik lasów na naszej planecie. Porastają one największe obszary i występują praktycznie na całej kuli ziemskiej, nawet w zupełnie zdawałoby się niedostępnych miejscach. Poza iglastymi, do gromady nagozalążkowych należy jeszcze 6 klas reprezentowanych przez bardzo nieliczne już i rzadko występujące lub w ogóle wymarłe gatunki. Trzy z nich: paprocie nasienne (Pteridospermatophyta), benetytowe (Bennettitopsida) i kordaitowe (Cordaitopsida) zawierają wyłącznie rośliny kopalne. Sagowcowe (Cycadopsida), wśród których znajdują się najstarsi żyjący obecnie przedstawiciele drzewiastych roślin nagozalążkowych, obejmują około 180 żyjących jeszcze gatunków. W większości są to rośliny o pokroju podobnym do palmy i wytwarzające ogromne nasiona (długie do 1m i ważące do kilkudziesięciu kg!). Kolejna klasa - gniotowe (Gnetopsida) liczy około 100 gatunków zebranych w 3 rodzajach. W porównaniu do innych nagonasiennych są to rośliny zaskakująco wysoko rozwinięte, pod wieloma względami przypominające okrytozalążkowe. Gniotowe posiadają bardzo zróżnicowaną budowę: od pnączy, takich jak gniot (Gnetum) po jedną z najbardziej niezwykłych roślin naczyniowych - welwiczję przedziwną (Welwitschia mirabilis) - skarłowaciałe pustynne drzewo potrafiące wegetować bez wody przez wiele miesięcy, którego nasiona zachowują żywotność przez ponad 2000 lat! Welwiczja tworzy tylko dwa bardzo długie, wstęgowate liście, które rosną niezwykle wolno, ale za to przez całe życie. W naszej strefie klimatycznej występuje tylko jesen gatunek gniotowych: przęśl ostra (Ephedra distachya). Ostatnia klasa - miłorzębowych (Ginkgoopsida) zasługuje na szczególną uwagę. Zawiera ona tylko jeden jedyny żyjący obecnie, zupełnie reliktowy gatunek - miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba). Więcej informacji o wspomnianych tu klasach znajduje się na stronach z ich opisami, a także w rozdziale Elementy systematyki roślin, zamieszczonym we wprowadzeniu.

Pokrój nagonasiennych jest bardzo uzależniony od niższych jednostek systematycznych. Ponieważ jednak zdecydowanie najliczniejszą i najbardziej reprezentatywną grupę stanowią tu rośliny należące do klasy iglastych, to z dobrym przybliżeniem można stwierdzić, że typowe rośliny nagozalążkowe to duże, klasycznie zbudowane drzewa iglaste. Poza niewieloma wyjątkami liście nagonasiennych są zimotrwałe. Mają one zazwyczaj postać małopowierzchniowych szpilek lub łusek (klasa iglastych), co w połączeniu z pokrywającą je warstewką wosku skutecznie chroni roślinę przed utratą wilgoci. Dużo rzadziej można u nagonasiennych spotkać liście pierzaste, podobne do występujących u paproci (klasa sagowcowych) lub typowo blaszkowate (miłorząb, klasa gniotowych). Nagozalążkowe to w większości rośliny jednopienne o kwiatach zawsze rozdzielnopłciowych i prawie wyłącznie wiatropylnych. Ich kwiaty oraz kontenery nasion zostały opisane wyżej. Drewno nagonasiennych ma prostszą budowę niż u roślin okrytonasiennych - m.in. jako elementy przewodzące występują tu prawie wyłącznie cewki, natomiast w łyku znajdują się komórki sitowe bez komórek towarzyszących. Pozostałe cechy są zależne od niższych jednostek systematycznych (patrz też klasa iglastych).

↑ Najbardziej reprezentatywną grupę roślin nagonasiennych tworzą duże drzewa iglaste, takie jak pokazana na zdjęciu powyżej jodła pospolita. → Liście nagonasiennych mają zazwyczaj postać szpilek (np. świerk) lub łusek (np. żywotnik), bardzo rzadko natomiast są one blaszkowate (miłorząb, klasa gniotowych).

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)