ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2023-04-02
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / NAGONASIENNE / IGLASTE / CYPRYSOWCE /
CYPRYSOWATE / Cyprys - Cyprysik - Cedrzyniec - Żywotnik - Biota - Mikrobiota - Żywotnikowiec - Jałowiec - ...
Licznik odwiedzin:
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków trujących
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków preferujących wilgotne gleby
RODZAJ
Żywotnik
(Thuja)
inne nazwy: tuja
Zawiera:
5 gatunków
w tym rodzimych w Polsce:
0
Gatunki:
Żywotnik zachodni
Żywotnik
zachodni

Thuja
occidentalis



Żywotnik
olbrzymi

Thuja plicata



...
Cechy charakterystyczne:
♦ Duże drzewa iglaste o regularnym, stożkowatym pokroju i wyprostowanym wierzchołku.
♦ Cienka i miękka kora łuszcząca się
włóknistymi, pionowymi pasmami.
Łuski nakrzyżległe, ściśle przylegające do pędu, nie posiadają białych plamek ani linii, dolne i górne
zwykle z wypukłym gruczołkiem (boczne bez takiego gruczołka).
Szyszeczki małe, jajowate, złożone w zależności od gatunku z 6-12
zdrewniałych lub skórzastych łusek.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj średnich i wysokich, zimozielonych drzew iglastych o regularnie stożkowatym, bardzo gęstym i zwartym pokroju. Wierzchołek żywotników jest prawie zawsze wyprostowany (nigdy się nie zwiesza - różnica w stosunku do podobnych cyprysików), a ich gałązki zazwyczaj wachlarzowato rozpostarte w jednej płaszczyźnie. Igły żywotników mają postać drobnych i sztywnych łusek ułożonych na pędzie nakrzyżlegle i ściśle do niego przylegających. Pod względem pokroju i budowy igieł żywotniki są bardzo podobne do cyprysów i cyprysików, z którymi zresztą często bywają mylone. Najlepszą cechą odróżniającą te rodzaje jest kształt i rozmiar szyszeczek. U żywotników są one wyraźnie wydłużone (jajowate)1, nie zaś kuliste, jak u cyprysów i cyprysików. Pod względem rozmiarów małe, osiągające zaledwie ok. 1cm długości szyszeczki żywotników są zbliżone do występujących u cyprysików, ale znacznie mniejsze od tworzonych przez większość cyprysów. Skórzaste łuski nasienne szyszeczek żywotników są zwykle podłużne i rozchylają się po dojrzeniu. Żywotniki to drzewa długowieczne, wolno rosnące, charakteryzujące się dużą zdolnością do regeneracji (nawet po ścięciu).

Zwane popularnie tujami, pochodzące z Ameryki Północnej i Azji żywotniki stały się w wielu rejonach świata bardzo lubianymi i jednymi najczęściej uprawianych drzew ozdobnych. Ich liczne odmiany dekoracyjne wraz z innymi krzewami i drzewami iglastymi (np. jałowcami, cyprysikami, cyprysami itp.) wchodzą w skład tzw. iglaków, które poza funkcjami typowo ozdobnymi są często używane do budowy zimozielonych żywopłotów. Ze względu na niewielkie wymagania siedliskowe, oryginalny pokrój, charakterystyczne (łuskowate) i atrakcyjnie zabarwione igły oraz tworzone obficie małe szyszeczki, żywotniki (w szczególności żywotnik zachodni) należą w Polsce do najczęściej uprawianych drzew iglastych obcego pochodzenia (wśród drzew o łuskowatych igłach zajmują one zdecydowanie pierwsze miejsce).


  Systematyka 

Rodzaj żywotnik obejmuje 5 gatunków, z których żaden nie występuje w Europie w stanie naturalnym. W Polsce najczęściej uprawiane są dwa gatunki pochodzące z Ameryki Północnej - żywotnik zachodni (T. occidentalis) i żywotnik olbrzymi (T. plicata). Gatunki te są bardzo podobne do siebie i trudne do odróżnienia. Żywotnik olbrzymi osiąga wprawdzie większe rozmiary, jednak rzadko zdarzają się wystarczająco stare i duże drzewa, aby to kryterium miało praktyczne zastosowanie. Pewniejszy sposób identyfikacji jest związany z występowaniem delikatnego, białawego deseniu na spodzie gałązek żywotnika olbrzymiego oraz mniej wyraźnymi gruczołkami na jego łuskach. Spotykany u nas bardzo rzadko żywotnik koreański (T. koraiensis) to krzew lub małe drzewko o gałązkach ze srebrzysto połyskującymi spodami.
█ Najbliżej spokrewniony z żywotnikiem jest żywotnikowiec (Thujopsis) - rodzaj zawierający jedyny gatunek żywotnikowiec japoński (Thujopsis dolabrata). Łuski żywotnikowca są skórzaste i sztywne, a jego szyszki bardziej masywne niż u żywotników.

  Występowanie

Zasięg. Trzy gatunki występują naturalnie w Azji (żywotnik koreański, japoński i T. sutchuenensis), dwa pozostałe - w Ameryce Północnej (żywotnik zachodni i olbrzymi). O ile żywotnik zachodni zasiedla głównie wschodnią część Ameryki Północnej (dokładniej północno-wschodnie rejony USA i południowo-wschodnie rejony Kanady), to żywotnik olbrzymi występuje w zachodniej części tego kontynentu (dokładniej w północno-zachodnich rejonach USA, w tym na Alasce i w południowo-zachodnich rejonach Kanady). Biotop. Lasy o typie zależnym od gatunku, zwykle jednak chłodne i wilgotne (także rosnące na bagnach), często położone w niższych partiach gór. Preferencje. Żywotniki są generalnie drzewami lubiącymi łagodny i wilgotny klimat. Poza żywotnikiem zachodnim wykazują one stosunkowo małą odporność na zanieczyszczenia powietrza i dlatego słabo rosną w przemysłowych dzielnicach miast. Żywotnik olbrzymi może przemarzać w Polsce w czasie wyjątkowo surowych zim. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa długowieczne, o zróżnicowanym tempie wzrostu. Przykładowo dożywający 500-800(1000) lat żywotnik olbrzymi charakteryzuje się bardzo dużym - jednym z największych spośród drzew iglastych(!) tempem wzrostu, podczas gdy doyżwający podobnego (a nawet nieco starszego - do ok. 1000 lat) wieku żywotnik zachodni rośnie wolno.
█ Największym tempem wzrostu - około 80cm/rok - cechuje się mieszaniec 'Green Giant' żywotników olbrzymiego i japońskiego.

  Zastosowanie

Na terenach naturalnego występowania ważne drzewa leśne oraz dostarczające cennego drewna (np. żywotnik japoński jest jednym z najważniejszych przeysłowo drzew w Japonii). W Europie żywotnik zachodni należy do najpopularniejszych drzew ozdobnych (sadzonych zwłaszcza w ogrodach oraz stosowanych do budowy wysokich, zimozielonych żywopłotów), żywotnik olbrzymi natomiast stanowi cenne drzewo parkowe.
█ Żywotnik olbrzymi został introdukowany w Europie w 1853 r., w Polsce zaś - w 1853 r. (Kórnik).

  Gatunki szczegółowo opisane w serwisie 

Żywotnik zachodni Średniej wysokości zimozielone drzewo iglaste o bardzo gęstym i zwartym, regularnie stożkowatym pokroju. Wierzchołek żywotnika zachodniego prawie zawsze jest wyprostowany (nie zwiesza się), a jego gałązki wachlarzowato rozpostarte w jednej płaszczyźnie (zazwyczaj poziomo). Igły mają postać ułożonych nakrzyżlegle i ściśle otulających pęd, drobnych i sztywnych łusek. Charakterystyczną cechą gatunku jest duża różnica w odcieniu obu stron gałązek - górna strona jest błyszcząco ciemnozielona, dolna zaś matowo jasnozielona. Tworzone bardzo obficie małe, jajowate szyszeczki żywotnika zachodniego składają się z kilku skórzastych łusek nasiennych, które po dojrzeniu znacznie się rozchylają.
Więcej informacji...

  Pokrój

Pokrój. Drzewa o zróżnicowanej wielkości, w zależności od gatunku osiągają wysokość (3)10-60m. Największy w ramach rodzaju jest żywotnik olbrzymi, którego wysokość w ojczyźnie dochodzi do 60m, a średnica pnia może przekraczać 3m (notowane są nawet osobniki ponad 5-metrowe!). Najmniejszym z kolei przedstawicielem rodzaju jest żywotnik koreański - krzew lub niewielkie drzewko o wysokości 3-10m. Korona żywotników jest przeważnie regularnie stożkowata lub kolumnowa, gęsta i zwarta, z pniem utrzymującym się do samego wierzchołka, który jest prawie zawsze wyprostowany (nigdy się nie zwiesza jak u cyprysików).
█ W ubiegłym wieku na kanadyjskiej wyspie Vancouver rósł ok. 700-letni żywotnik olbrzymi mierzący 71m wysokości. Był to najwyższy notowany okaz swojego rodzaju. Drzewo spłonęło w 1972 r. podpalone przez wandali.
█ Wg Wikipedii, najgrubszy znany obecnie żywotnik olbrzymi rośnie w stanie Waszyngton i mierzy 53m wysokości oraz prawie 19m obwodu pnia (Φ 6.04m)!
█ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższy żywotnik w Europie to rosnący w Szkocji żywotnik olbrzymi o wysokości 42m. Nieco niższy, 39.8m okaz rośnie w Holandii (LG, 2011, laser).
█ Najgrubszy w Polsce żywotnik (olbrzymi) rośnie w pobliżu miejscowości Drezdenko (powiat strzelecko-drezdencecki, woj. lubuskie). Obwód jego pnia wynosi 5.25m (Φ 1.67m), a wysokość 23m. Okazałe żywotniki olbrzymie rosną także w woj. zachodniopomorskim - na samej tylko wyspie Wolin autor strony podczas krótkiego, 3-dniowego pobytu w 2014 r. naliczył bez mała 10 okazów o obwodzie pnia przekraczającym 2m i wysokości powyżej 20m (m.in. w miejscowościach Wolin - obwód 2.33m, Lubiń - obwód 2.27m i Wisełka). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

Pokrój żywotnika zachodniego Pokrój żywotnika olbrzymiego
Żywotnik zachodni () to okazałe drzewo iglaste o zwartym i gęstym, stożkowatym pokroju.
Podobnie zbudowany żywotnik olbrzymi () jest największym przedstawicielem swojego rodzaju.

Pień żywotnika olbrzymiego
Ciekawy okaz żywotnika olbrzymiego o wyjątkowo "skomplikowanym" pokroju można podziwiać w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie

  Korzenie

Drzewa korzeniące się niezbyt głęboko.

  Kora

Pomarańczowobrązowa do szarobrunatnej, najczęściej cienka i miękka, podłużnie spękana i łuszcząca się pionowymi, wąskimi, włóknistymi pasmami.


Pomarańczowobrązowa, cienka i miękka kora
żywotników łuszczy się włóknistymi pasmami
(na zdj. kora żywotnika olbrzymiego.)

  Pędy i pąki

Tegoroczne młode pędy zielone (koloru podobnego jak łuski), z czasem brązowieją. Młode gałązki silnie spłaszczone i wachlarzowato rozpostarte w jednej płaszczyźnie. Pąki bardzo drobne, ciemnozielone, trudne do zauważenia wśród łusek.

  Liście

Łuskowate (młodociane zawsze igiełkowate). Łuski ściśle przylegające do pędu (szczelnie go otulające), z góry błyszcząco ciemnozielone, od spodu wyraźnie jaśniejsze (np. ż. zachodni, ż. olbrzymi), rzadziej podobnie zabarwione, po roztarciu aromatycznie pachną. Na łuskach w płaszczyźnie gałązek występuje pojedynczy, mniej lub bardziej wyczuwalny w dotyku gruczołek żywiczny; łuski boczne zwykle bez takiego gruczołka. Szczególnie efektowne łuski posiada żywotnik olbrzymi; są one ciemnozielone i bardzo błyszczące, a od spodu posiadają biały, woskowaty wzór. Ustawienie: nakrzyżległe (łuski są rozmieszczone wokół gałązek w czterech rzędach). Okres występowania: cały rok (rośliny zimozielone).

/ →→
Ustawione nakrzyżlegle łuski żywotników szczelnie otulają pęd.
Te w górnej i dolnej płaszczyźnie pędu posiadają
wypukły gruczołek żywiczny (łuski boczne bez takiego gruczołka).
Obok łuski żywotnika zachodniego () i olbrzymiego (→→).
Zasadnicza różnica pomiędzy nimi to mniej wyraźny gruczołek
na łuskach ż. olbrzymiego oraz występowanie na ich spodniej stronie
białego, woskowatego wzoru (u ż. zachodniego łuski od spodu
są także zdecydowanie jaśniejsze niż z góry, ale zabarwienie to
nie wynika z obecności woskowatego wzoru, którego tu brak).
Łuski żywotnika zachodniego Łuski żywotnika olbrzymiego

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w bardzo drobne, jajowate kwiatostany wyrastające na wierzchołkach gałązek. Kwiaty żeńskie w nieco większych (1-2cm), najczęściej stojących, zielonawych lub żółtawych szyszeczkach. Okres kwitnienia: wiosna.


Małe, jajowate kwiatostany męskie żywotników wyrastają
na końcach pędów. Są one zabarwione na czerwonawy kolor.
Na zdj. kwiaty żywotnika zachodniego.

→→
Kwiaty żeńskie żywotników (na zdj. żywotnika olbrzymiego)
mają postać stojących szyszeczek koloru zielonawego.

  Owoce i nasiona

Drzewa nie tworzące owoców (rośliny nagonasienne). Odpowiednikami owocostanów są małe (1-2cm), jajowate, początkowo zielone, po dojrzeniu najczęściej brązowe szyszeczki, złożone w zależności od gatunku z 6-12 skórzastych, z czasem drewniejących łusek, które po dojrzeniu mniej lub bardziej się rozchylają. Na każdej z płodnych łusek znajduje się 1-3 soczewkowatych nasion opatrzonych dwoma skrzydełkami. Okres dojrzewania nasion: szyszeczki dojrzewają jesienią pierwszego roku.

/ →→
Niewielkie szyszki żywotników mają jajowaty kształt. Są one
zbudowane z kilku(nastu) podłużnych, najpierw skórzastych,
po dojrzeniu zdrewniałych i rozchylających się na zewnątrz łusek.
Na zdj. dojrzałe szyszki żywotników zachodniego i olbrzymiego.

  Drewno / Inne informacje

Drewno generalnie jasne, miękkie i łatwe w obróbce (twarde u ż. olbrzymiego), bardzo aromatyczne, odporne na gnicie, stosowane m.in. w meblarstwie i modelarstwie oraz do produkcji opakowań i elementów instrumentów muzycznych. Inne informacje. UWAGA! Żywotniki są roślinami trującymi.