ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / NAGONASIENNE / IGLASTE / CYPRYSOWCE /
CYPRYSOWATE / Jałowiec / pospolity - sabiński - fenicki - ...
Licznik odwiedzin:
Roślina o właściwościach leczniczych
Roślina wybitnie światłolubna (światłżądna) Roślina preferująca wilgotne gleby Roślina (bardzo) mrozoodporna
GATUNEK
Jałowiec pospolity
(Juniperus communis)
ang. Common Juniper
Podobne gatunki:
Jałowiec sabiński
Gatunek rodzimy
Krzew iglasty
zimozielony
Pokrój krzaczasty, bardzo gęsty
H: 5-8(14)m
Φ: 0.2-0.3(0.4)m
Długość życia:
100-200 lat
Tempo wzrostu:
wybitnie małe
Biotop:
nasłonecznione zbocza, widne bory sosnowe
Kwiaty:
2-p., wiatrop.
IV-VI
Dekor.:
igły!, nasiona!
Jałowiec pospolity
Cechy charakterystyczne:
Igły szydlaste (płaskie i cienkie), bardzo kłujące, bezogonkowe,
z białym paskiem na wierzchu,
w okółkach po 3
.
Kuliste, niebieskie szyszkojagody.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Zimozielony, bardzo wolno rosnący krzew iglasty. Kształt jego niezwykle gęsto ugałęzionej korony jest zależny od odmiany i ewentualnego sposobu przycinania, ale najczęściej jest on kolumnowy. Niewielkie, płaskie i cienkie igły jałowca wyrastają w okółkach po trzy, a na wierzchu posiadają szeroki, biały pasek. Mimo, że dość elastyczne, to jednak z powodu swoich mocno zaostrzonych wierzchołków są wyraźnie kłujące. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jałowców jest to, że nie tworzą one typowych dla większości drzew i krzewów iglastych, zdrewniałych szyszek. Ich odpowiednikami są tzw. szyszkojagody, czyli zmięśniałe utwory zbudowane z kilku nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę. U jałowca pospolitego osnówka jest zabarwiona na niebiesko i zawiera wewnątrz trzy nasiona.

Jak sama nazwa rodzajowa wskazuje, jałowiec jest rośliną o bardzo skromnych wymaganiach glebowych, udającą się dobrze nawet na wyjątkowo jałowych, suchych i piaszczystych nieużytkach. Podobnie jak inne jałowce, jałowiec pospolity charakteryzuje się dużą zmiennością form i posiada wiele odmian ozdobnych. Wraz z odmianami innych krzewów i drzew iglastych (w tym m.in. żywotników, cyprysików oraz pozostałych jałowców) tworzą one grupę tzw. iglaków, które poza funkcjami typowo dekoracyjnymi są często używane do budowy zimozielonych żywopłotów.

  Systematyka 

Jeden z dwóch (obok j. sabińskiego) rodzimych gatunków jałowca w Polsce, zdecydowanie najczęściej spotykany. Posiada trzy główne grupy odmian (występujące w randze podgatunków) różniące się pokrojem i szpilkami. I tak: J. communis subsp. communis to odmiany typowe o stojącym, kolumnowym pokroju i szpilkach o wymiarach 1-2cm x 1-1.5mm, J. communis subsp. hemispaerica - odmiany także stojące, jednak posiadające nieco szersze igły (1.3-2mm) oraz j. halny (J. communis subsp. saxitilis) - górski, wybitnie mrozoodporny podgatunek tworzący niskie i gęste łany, posiadający igły długości 1-1.5cm. W Alpach zasięg występowania jałowca halnego dochodzi do wysokości 3700 m.n.p.m.!

  Występowanie

Zasięg. Europa, Azja, północna Afryka, Ameryka Północna. Biotop. Występuje od niżu po góry, najczęściej na słonecznych, skalistych zboczach, na wrzosowiskach i łąkach oraz w widnych borach sosnowych. Preferencje. Gatunek dobrze rosnący na suchych i piaszczystych glebach, jałowych nieużytkach itp., wybitnie światłolubny (nie znoszący zacienienia), bardzo odporny na mróz i suszę. Długość życia i tempo wzrostu. Krzew dosyć długowieczny, wybitnie wolno rosnący. Osiąga wiek 100-200 lat. Tempo wzrostu tylko 5-15cm/rok.
█ Najstarszy w Polsce jałowiec pospolity rósł w Rezerwacie Jałowców w Lipowcu i liczył około 220 lat.

  Zastosowanie

Jeden z popularnych iglaków, powszechnie sadzony w parkach i ogrodach jako roślina dekoracyjna, często też używany do budowy zimozielonych żywopłotów. Jest ważną rośliną leczniczą - jego igły i szyszkojagody wykorzystuje się zarówno w medycynie naturalnej, jak i do produkcji licznych leków m.in. przeciwko artretyzmowi, cukrzycy i nadczynności tarczycy. Drewno jałowca ze względu na swój specyficzny aromat jest używane do wędzenia wyrobów mięsnych i ryb. Szyszkojagody wykorzystuje się czasami przy produkcji wódek (np. jałowcówki i ginu /do produkcji ginu używa się niedojrzałych, zielonych szyszkojagód/), nalewek, syropów oraz win.



Pokrój formy naturalnej jałowca pospolitego
Rosnąca na górskich stanowiskach naturalnych odmiana halna
charakteryzują się nieregularnym, niskim pokrojem.

  Pokrój

Krzew iglasty, rzadziej małe drzewo o wysokości do 10(-14)m. Posiada wielokrotny, nisko rozgałęziony pień i bardzo gęstą koronę, której kształt jest zwykle formowany przez przycinanie. Wykazuje dużą zmienność form i rozmiarów.
Rozmiary. Wysokość 0.5-6(10)m. Średnica pnia 0.2-0.3(0.4)m.
█ Jak podaje C. Pacyniak w swoim przewodniku z 1992 r., najgrubszy jałowiec w Polsce rósł w Neplach k. Białej Podlaskiej - przy wysokości 12.9m posiadał on pień o obwodzie 3.02m (Φ 0.96m). Niestety w 1958 r. roślina została przewrócona przez wiatr (jej szczątki znajdują się w kórnickim muzeum dendrologicznym). Nie żyje już także inny nasz znany i bardzo okazały jałowiec pospolity, rosnący niegdyś w Rezerwacie Jałowców w Lipowcu (woj. warmińsko-mazurskie). Drzewo posiadało pień o obwodzie 2.04m (Φ 0.65m) i mierzyło 13.7m wysokości. Uschło ono na przełomie XX i XXI w. Obecny rekord, wg strony Najgrubsze drzewa w Lasach Państwowych, , należy do drzewa rosnącego w nadl. Świerczyna, k. Szczecinka i wynosi 1.34m (Φ 0.43m). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień wielokrotny, niezbyt gruby, mocno rozgałęziony. Korona bardzo gęsto ugałęziona od samej ziemi, o kształcie zależnym od odmiany i ewentualnego sposobu przycinania, zwykle kolumnowa, ale istnieją też odmiany o rozłożystym i nieregularnym, pokładającym się pokroju (np. j. halny - subsp. saxitilis).

Pokrój ozdobnej formy jałowca pospolitego
Najczęściej spotykane w uprawie krzewy jałowca pospolitego
mają kolumnowy pokrój. Dużo rzadziej spotyka się niskie,
rozłożyste drzewka tego gatunku ().


Pokrój ozdobnej formy jałowca pospolitego

  Korzenie / Kora / Pędy i pąki

System korzeniowy rozłożysty, z biegnącymi płytko pod powierzchnią ziemi bardzo długimi i elastycznymi korzeniami, delikatny (uważać przy przesadzaniu!).

Kora czerwonobrunatna do szarobrunatnej, cienka, podłużnie łuszcząca się długimi, wąskimi pasmami.

Młode pędy trójgraniaste z wąskimi listewkami, zielonawe, słomianożółte lub czerwonawobrązowe, po złamaniu aromatycznie pachną. Pąki wąsko-jajowate, szpiczaste, okryte wieloma luźnymi, ostrokończystymi łuskami, początkowo zielonkawe, potem jasnobrązowe.

Igły jałowca pospolitego
  Więcej...  

  Liście

Szpilkowate, płaskie i cienkie, zaostrzone (kłujące), małe, długości 1-2cm i szerokości 1-2mm, z góry rynienkowate, ciemnozielone z szerokim i wyraźnym białym paskiem biegnącym podłużnie przez środek, pod spodem wypukłe, zielone. Ustawienie: w okółkach po 3, siedzące. Okres występowania: cały rok (roślina zimozielona). Trwałość igieł 3-4 lat.



Płaskie, ostrokończyste igły jałowca pospolitego
posiadają na wierzchu podłużny, biały pasek.
Wyrastają one w okółkach po 3 sztuki.

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe (bardzo rzadko obupłciowe), rozmieszczone dwupiennie (rzadko jednopiennie), wiatropylne. Wyrastają w kątach jednorocznych igieł na środku gałązek. zebrane w bardzo małe kwiatostany (strobile) wyrastające jesienią w pachwinach jednorocznych igieł; kwiatostany męskie jajowate, dł. 4–8 mm, żółtoczerwone, żeńskie jeszcze mniejsze – ok. 2 mm, żółtawozielone. Okres kwitnienia: IV-VI.


  Owoce i nasiona

Roślina nie tworząca owoców (nagonasienna). Odpowiednikami owoców są tzw. szyszkojagody - kuliste utwory wielkości ziarna grochu (o średnicy 6-9mm), zbudowane z trzech nasion otoczonych przez zamkniętą, mięsistą osnówkę. Szyszkojagody ciemnoniebieskie (przed dojrzeniem zielone), pokryte woskowatym nalotem, osadzone na bardzo krótkich szypułkach, mało soczyste i nieprzyjemne w smaku. Nasiona wydłużone, łagodnie trójkanciaste, jasnobrązowe, posiadają twardą łupinę i są pokryte gruczołkami zawierającymi olejek eteryczny. Dzięki mięsistej i kolorowo zabarwionej osnówce szyszkojagody jałowców są chętnie zjadane przez ptaki, które w ten sposób roznoszą nasiona. Okres dojrzewania nasion: IX-X w drugim lub trzecim roku.
█ Z botanicznego punktu widzenia "owoce" jałowca to szyszkojagody, czyli mięsiste utwory powstałe ze zrośnięcia kilku łuskowatych owocolistków kwiatostanu żeńskiego i zawierające po kilka nasion (w tym przypadku po trzy).


Odpowiednikami owoców u jałowca pospolitego
są tzw. szyszkojagody - kuliste utwory zbudowane
z trzech nasion otoczonych przez mięsistą,
ciemnoniebieską osnówkę.

  Drewno

Posiada biały biel i czerwonawą twardziel, jest pięknie słojowane, lekkie do średnio ciężkiego (0.5-0.6 kg/dm3), średnio twarde, wytrzymałe, wyjątkowo trwałe w kontakcie z glebą, bardzo odporne na działanie grzybów i owadów, trudno łupliwe, mało kurczliwe, łatwo zapalne, wykazuje słabą tendencję do paczenia i pękania, jest łatwe w obróbce, aromatycznie pachnie. Mimo wymienionych zalet, ze względu na małe rozmiary i nieregularny pień, drewno jałowca nie znajduje większego zastosowania w przemyśle. Kiedyś było używane do wyrobu mebli ogrodowych, obecnie jest czasami stosowane w snycerstwie, w Skandynawii produkuje się z niego małe pojemniki na produkty spożywcze, takie jak masło i sery oraz drewniane noże do masła.


  Inne informacje

█ W wierzeniach ludowych wielu regionów jałowce należały do roślin drzewiastych otaczanych wielkim kultem. Najczęściej były one uznawane za rośliny święte, mające chronić przed diabłem i chorobami.


  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...