Jabłoń domowa (Malus domestica) ang. Orchard Apple

Niewielkie drzewo liściaste o krótkim pniu i szerokiej, gęsto ugałęzionej koronie. Niewątpliwie najbardziej charakterystyczne, a równocześnie najważniejsze z użytkowego punktu widzenia są owoce jabłoni domowej, czyli znane wszystkim doskonale jabłka. W związku ciągłym ulepszaniem takich parametrów jabłek jak wielkość, kolor, smak czy trwałość, w uprawie pojawiły się tysiące sztucznie wyhodowanych odmian szlachetnych jabłoni. To właśnie te odmiany w swej ogromnej liczbie, idącej w kilkanaście tysięcy, tworzą gatunek zbiorowy o nazwie jabłoń domowa. Powstały one wskutek odpowiedniego krzyżowania ze sobą dziko rosnących gatunków jabłoni, dzięki czemu z małych, niezbyt efektownie zabarwionych, twardych i niesmacznych dzikich jabłek powstały jabłka duże, różnokolorowe, ale przede wszystkim bardzo soczyste i smaczne. Poza różnicami w wyglądzie i smaku jabłek, drzewa jabłoni domowej są zwykle niższe a przez to wygodniejsze przy zbiorze owoców, same zaś jabłka charakteryzują się wydłużonym okresem przydatności do spożycia.

Jabłonie są najważniejszymi drzewami owocowymi strefy umiarkowanej i drugimi po roślinach cytrusowych na świecie. Obecnie największym producentem jabłek, wytwarzającym rocznie ponad 20 milionów ton tych owoców (co stanowi prawie połowę produkcji światowej!) są Chiny. Drugie miejsce zajmuje Argentyna (15%), trzecie - USA (7.5%). W Polsce roczna produkcja jabłek wynosi około 2 miliony ton. Oprócz znaczenia w sadownictwie, jabłonie są także uprawiane jako drzewa ozdobne. Istnieją nawet specjalnie wyhodowane odmiany typowo ozdobne. Wytwarzają one małe i niejadalne, za to efektownie zabarwione owoce. Walor dekoracyjny posiadają również tworzone licznie na wiosnę różowobiałe kwiaty jabłoni. Jabłonie są jednymi z najdłużej uprawianych przez człowieka roślin użytkowych. Z wykopalisk wiadomo, że początek ich uprawy sięga okresu neolitu.

Systematyka

Jeden z około 40 gatunków jabłoni. Jest gatunkiem zbiorczym, skupiającym w sobie kilkanaście tysięcy uprawianych odmian sadowniczych i ozdobnych. Do niedawno sądzono, że większość z tych odmian powstała wskutek sztucznego krzyżowania dziko rosnących gatunków naturalnych, głównie M. sieversii, ale też M. sylvestris, M. dasyphylla i innych. Najnowsze jednak badania, oparte na analizie DNA wskazują, że w powstawaniu jabłoni domowej proces hybrydyzacji nie odegrał znaczącej roli i że ma ona jednego naturalnego protoplastę. Jest nim pochodząca z niewielkiego, górzystego obszaru Tien-szan środkowej Azji jabłoń rajska (M. sylvestris syn. M. pumila). Przyjmując tą ostatnią wersję, nazwa jabłoń domowa - M. domestica stanowi synonim nazw jabłoń rajska - M. sylvestris syn. M. pumila; wszystkie one wskazują na ten sam, dziko rosnący azjatycki gatunek posiadający tysiące uprawianych na całym swiecie odmian sadowniczych.
█ Często mianem jabłoni rajskiej określa się błędnie rozmaite inne jabłonie, głównie te posiadające bardzo małe owoce.

Ilość uprawianych odmian jabłoni domowej jest ogromna - jak wyżej wspomniano sięga ona kilkunastu tysięcy. Oczywiście różne odmiany są uprawiane w różnych częciach świata. W Polsce do najbardziej znanych należą 'Idared', 'Szampion', 'Jonagold', 'Golden delicious', 'Lobo', 'Gala' oraz 'Oliwka inflandzka' zwana potocznie 'Papierówką'. Jabłoń domowa jest rozmnażana prawie wyłącznie przez oczkowanie i szczepienie, przy czym jako podkładki stosuje się gatunki naturalne, takie jak jabłoń dzika, jagodowa i śliwolistna.

Występowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej, w tym Europa, Azja i Ameryka Północna. Biotop. Brak (drzewa wyłącznie sztucznie uprawiane).
█ Określenie gatunku M. domestica jako zbioru sztucznie wyhodowanych odmian implikuje oczywiście, że drzewa te nie występują nigdzie na stanowiskach naturalnych. Niektóre odmiany wykazują jednak tendencję do dziczenia i w takiej formie można je czasami spotkać poza terenami upraw. Preferencje. Jabłonie posiadają dość wysokie wymagania glebowe; preferują gleby zasobne, żyzne, głębokie i wilgotne, najlepiej o zasadowym odczynie. Są to drzewa światłolubne (choć znoszące lekkie zacienienie), stosunkowo odporne na suszę i mróz, jednak należy je chronić przed wiosennymi przymrozkami i przed silnym wiatrem w zimie. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, dosyć wolno rosnące. W zależności od odmiany i warunków bytowania osiąga wiek 20-100 lat. Tempo wzrostu 30-60cm/rok.

Zastosowanie

Jedno z najważniejszych drzew owocowych świata. Roczna światowa produkcja jabłek wynosi prawie 50 milionów ton (w Polsce 2 miliony ton), co stanowi drugi po roślinach cytrusowych wynik na świecie. Owoce jabłoni są smaczne i bardzo zdrowe, ponieważ zawierają duże ilości witamin oraz soli mineralnych a także rozpuszczalny w wodzie błonnik. Wszystkie te cenne składniki znajdują się głównie w skórce jabłka i w cienkiej warstwie miąższu bezpośrednio pod nią. Ze względu na efektowne kwiaty i duże, kolorowe owoce, jabłonie są chętnie sadzone jako drzewa ozdobne. Drewno jabłoni należy do bardziej wartościowych i jest czasami wykorzystywane w stolarstwie i tokarstwie.

Pokrój

Niewielkie drzewo liściaste o krótkim, często pochylonym pniu i szerokiej, gęsto ugałęzionej koronie (czasami w celu prześwietlenia korony wycina się część gałęzi).
Rozmiary. Wysokość 5-10(12)m. Średnica pnia 0.4-0.5(0.6)m.
Szczegóły pokroju. Pień krótki (nisko rozgałęziony) i stosunkowo gruby (krępy), zwykle pochylony, często wyraźnie skręcony wokół osi. Korona bardzo szeroka, nisko osadzona, gęsto ugałęziona. Konary dość grube i nieregularnie powyginane. Gałązki bardzo gęsto rozgałęzione, grube (różnica w stosunku do j. dzikiej), nie zwieszające się, gęsto pokryte grubymi krótkopędami.

	← / ↓ Jabłoń domowa to niewielkie drzewo liściate o krótkim, przeważnie krzywym pniu i nisko osadzonej, bardzo szerokiej, gęsto ugałęzionej koronie.

		Gałęzie jabłoni są gęsto pokryte grubymi krótkopędami.


Niektóre odmiany jabłoni domowej charakteryzują się bardzo niskim pokrojem, pozwalającym na łatwiejszy zbiór jabłek.

Korzenie

System korzeniowy płytki, ale dobrze rozwinięty i stosunkowo rozległy. Główna masa korzeni znajduje się na głębokosci 10-80cm, przy czym najpłycej korzenią się odmiany karłowate (10-40cm).

Kora / Pędy i pąki

Kora jasnoszara do szarobrunatnej, od wczesnego wieku płytko, łuskowato spękana na odpadające poletka. Młode pędy czerwonawobrązowe do ciemnobrązowych, początkowo pokryte gęstym białym kutnerem, potem szarobrązowe, nagie i błyszczące, pokryte mniej lub bardziej licznymi przetchlinkami. Pąki mieszane, jajowate do stożkowatych, na końcu lekko zaostrzone, długości 0.5-1cm, czerwonobrązowe, początkowo bardzo gęsto filcowato, biało owłosione. Pąki boczne wąskojajowate, przylegające do pędu, mniejsze od wierzchołkowych.

→
Kora jabłoni domowej jest łuskowato spękana.

→→
Młode pędy jabłoni mają czerwonawobrunatny kolor.
Czerwonobrązowe pąki są pokryte gęstym, białym kutnerem.

Eliptyczne, matowozielone liście
jabłoni domowej mają zagięte do góry
brzegi blaszki.

Jesienią liście jabłoni
przebarwiają się na matowy,
żółtoczerwonawy kolor.

Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczna lub owalno-jajowata, z krótko zaostrzonym wierzchołkiem, długości 5-10(12)cm, na brzegu drobno, pojedynczo lub podwójnie karbowana lub piłkowana, z wierzchu matowozielona i nieco pomarszczona, od spodu jaśniejsza, szarozielona, trwale, biało owłosiona (różnica w stosunku do skąpo i nietrwale owłosionych liści jabłoni dzikiej!), z wyraźnie wytłoczoną nerwacją złożoną zwykle z 4 par nerwów bocznych. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach o długości równej mniej więcej 1/3 długości blaszki. Okres występowania: (IV/V)V-X. Liście jabłoni rozwijają się stosunkowo późno, zwykle dopiero na przełomie kwietnia i maja (wraz z kwiatami). Jesienią przebarwiają się niezbyt efektownie, zwykle najpierw na kolor matowo żółtoczerwonawy, a następnie na brązowo.

Kwiaty

Obupłciowe, owadopylne, tworzone w dużych ilościach (jednak nie tak licznie jak u wiśni, czereśni i śliwy), szczytowe na krótkopędach zebrane po kilka sztuk we wzniesione baldachgrona. Pojedyncze kwiaty duże - o średnicy 2-3cm, osadzone na ok. 3cm szypułkach, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony wewnątrz białe, z zewnątrz różowe. Działki kielicha zielone, filcowato owłosione od wewnątrz (różnica w stosunku do j. dzikiej!). Pręciki w liczbie kilkunastu, ustawione w kilku 5-10 członowych okółkach, z żółtymi pylnikami. Słupek wielokrotny, dolny, owocolistki zrośnięte u podstawy (zalążnia dolna). Okres kwitnienia: V (równocześnie z rozwojem liści lub niedługo po nich). Jabłoń jest stosunkowo późno kwitnącym drzewem owocowym. Jej kwiaty rozwijają się na początku maja, a więc po zakwitnięciu większości śliw, czereśni i gruszy.

→ / →→
Kwiaty jabłoni posiadają 5 wolnych płatków korony,
które od wewnątrz są białe, z zewnątrz zaś jasnoróżowe.
Pylniki są żółte, a wielokrotny słupek - zielonawy.

Owoce i nasiona

Tzw. jabłka - osadzone na krótkich i dość grubych ogonkach w przybliżeniu kuliste twory, zbudowane ze skórzastej, półprzezroczystej komory zawierającej nasiona oraz otoczającego ją grubego i soczystego miąższu okrytego cienką skórką. Komora nasienna jest podzielona na 5 gwiaździsto ułożonych części, z których każda zawiera 1-2 (rzadko 3) ciemnobrązowe nasiona o kształtcie i rozmiarach przypominających kroplę wody. Kształt owoców prawie kulisty, o średnicy 5-10(15)cm, kolor zależny od odmiany, najczęściej czerwony lub żółty. Owoce są bardzo soczyste i smaczne. Okres dojrzewania owoców: VI-X (mocno zależny od odmiany).
█ Owoc jabłoni stanowi przykład tzw. owocu rzekomego, czyli takiego, w którego budowie obok zalążni uczestniczą także inne części kwiatu. W przypadku jabłoni taką częścią jest silnie rozrastające się dno kwiatowe, tworzące miąższ. Właściwym owocem natomiast, powstającym ze zrośniętych owocolistków, jest sama skórzasta torebka otaczająca nasiona.

↓ Najwcześniejsze odmiany jabłoni domowej to tzw. 'Papierówki'. Niektóre z nich dojrzewają już na początku lipca.


Główną część owocu rzekomego jabłoni stanowi soczysty miąższ, utworzony z silnie rozrośniętego dna kwiatowego. Właściwym owocem jest natomiast znajdująca się w środku mała, skórzasta komora nasienna. Jest ona jest podzielona na 5 gwiaździsto ułożonych części, z których każda zawiera 1-2(3) brązowe nasiona.

Drewno

Czerwonobrązowe, twarde i ciężkie, posiada ładne słoje i przyjemny, słodkawy zapach. Jest używane w stolarstwie i tokarstwie.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)