Kłęk kanadyjski (Gymnocladus dioica) ang. Kentucky coffeetree

W niniejszym opisie, oprócz źródeł opisanych na stronach Literatura i Linki, wykorzystano artykuł Kłęk amerykański (Gymnocladus dioica (L.) K.Koch) w Polsce autorstwa prof. Mieczysława Czekalskiego, prof. Władysława Danielewicza i mgr inż. Piotra Kicińskiego, który ukazał się na łamach Rocznika Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego z 2016 r.

Znana szkółka drzew Konieczko na swojej stronie internetowej (https://www.drzewa.com.pl/klek-kanadyjski.html) tak pisze o kłęku: "jest drzewem ogromnym, tajemniczym i majestatycznym". Nic dodać, nic ująć. Rzeczywiście, to pochdzące z Ameryki Północnej okazałe drzewo liściaste ma bardzo oryginalny, w sezonie egzotyczny, poza nim - nieco "surrealistyczny" wygląd. Uwagę zwracają głównie wielkie, podwójnie pierzaste liście kłęka. Ich długość może dochodzić do 1m, a szerokość do 70cm, przez co wyglądają jak ulistnione gałązki. Nie mniej ciekawie robi się wczesną jesienią, kiedy to te cytrynowożółte już wówczas "gałązki" opadają i odsłaniają unikalny pokrój drzewa z rzadko ugałęzioną koroną zbudowaną z nielicznych grubych, widlastych konarów i gałęzi przy całkowitym braku cienkich gałązek. To, w połączeniu z szaroczarną, jakgdyby osmaloną korą sprawia, że drzewo może niektórym wydawać się martwe z powodu podpalenia (czasami nawet zdarzało się, że z tego powodu zdrowe kłęki były omyłkowo wycinane przez służyby miejskie!). Trzeba tu dodać, że kłęk w nietypowy sposób buduje swoją koronę: drzewo początkowo szybko rośnie w górę i prawie się nie rozgałęzia, dopiero po kilku latach zaczyna konstruować koronę, która na starość stanie się rozłożysta, nisko osadzona i kopulasta.

Systematyka

Jedyny uprawiany w Europie gatunek kłęka.

Zdjęcie pobrano z witryny angielskiej Wikipedii

Występowanie

Zasięg. Pn.-wsch. obszary USA, dużo mniej licznie (zaledwie ok. 500 dorosłych drzew) w pd.-wsch. Kanadzie. Drzewo w naturze rzadkie, a nawet zagrożone. W Polsce drzewo rzadko spotykane, głównie na zachodzie kraju. Do uprawy w Europie kłęk kanadyjski został wprowadzony w Wielkiej Brytanii w 1748 r. Do Polski drzewo to dotarło na początku XIX w.
Biotop. Wilgotne lasy w dolinach rzek i wąwozach, na bogatych glebach, zwykle razem z orzechem czarnym, wiązowcem zachodnim, dębami czerwonym i błotnym, jesionem amerykańskim, klonem cukrowym i klonem jesieniolistnym. Występuje na wys. do ok. 600 m.n.p.m. Nie tworzy litych drzewostanów.
Preferencje. Preferuje gleby żyzne i wilgotne, gliniaste i gliniastopiaszczyste, próchniczne, jest światłolubny, dorosłe drzewa odporne na niskie temperatury (wytrzymują nawet -30*C; młode mogą przemarzać w Polsce, są też wrażliwe na wiosenne przymrozki), odporne także suszę i mocne wiatry, bardzo rzadko atakowane przez choroby i szkodniki.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, żyjące 100-150 lat, o zmiennym tempie wzrostu. Początkowo rośnie wolno, ale po osiągnięciu ok. 2m wysokości bardzo przyspiesza i przez kilka lat może przyrastać w tempie nawet ponad 1.5m/rok, następnie wzrost bardzo spowalnia.

Zastosowanie

Drzewo głównie ozdobne, sadzone w parkach, ogrodach i rezydencjach, bardzo dekoracyjne: duże i rozłożyste, o oryginalnym pokroju, z egzotycznie wyglądającymi, ogromnymi, podwójnie pierzastymi liśćmi, efektowne zwłaszcza jako soliter. Drewno kłęka jest wykorzystywane w stolarce.

Pokrój

Duże drzewo liściaste o nisko osadzonej, szerokiej i kopulastej, luźnej koronie. Charakterystyczną jego cechą jest rzadkie ugałęzienie, z grubymi i krótkimi konarami i gałęziami, bez cienkich gałązek.

Rozmiary. Wysokość do 25(30)m. Średnica pnia 1-1.5m.
█ Najwyższy notowany na świecie kłęk rośnie na terenie USA i mierzy 31.5m wysokości; podobnie szeroka jest jego korona! Najgrubszy i najwyższy w Polsce znany autorowi kłęk rósł na terenie Parku Zdrojowego w Busku-Zdroju; drzewo to posiadało pień o obwodzie 3.81m (Φ 1.21m) i mierzyło 26.6m wysokości (PG, 2012, laser). W 2014 r. zostało ono wycięte z powodu zagrożenia, jakie stwarzało z uwagi na zły stan zdrowotny, w szczególności wypróchnienie w odziomkowej części pnia. W/w praca prof. Czekalskiego wymienia 7 rosnących w naszym kraju kłęków o obwodzie pnia powyżej 3m; większość z nich mierzy ok. 20m wysokości. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

Szczegóły pokroju. Korona nisko osadzona ale wysoko wyniesiona, szeroka i kopulasta, luźna z powodu rzadkiego ugałęzienia. Poza konarami występują niezbyt liczne krótkie i grube gałęzie. Brak tu cienkich gałązek, którym trudno byłoby utrzymać ogromne liście. Młode drzewa prawie się nie rozgałęziają.


Kłęk kanadyjski to okazałe, często bardzo rozłożyste drzewo o nisko osadzonej, luźnej koronie zbudowanej z rzadkich, grubych konarów i gałęzi	Młode drzewa przez pewnien czas praktycznie się nie rozgałęziają, rosnąc jedynie w górę


Pokrój kłęka kanadyjskiego jest nietypowy ze względu na bardzo rzadkie ugałęzienie i brak cienkich gałęzi. W połączeniu z ciemną, jak gdyby "osmaloną" korą gałęzi powoduje to, że drzewo zimą może niektórym wydawać się martwe.

Korzenie

System korzeniowy z silnym, głębokim korzeniem palowym oraz szeroko rozrastającymi się, grubymi i mięsistymi (choć słabo rozgałęzionymi) korzeniami bocznymi, daje liczne odrośla (także daleko od pnia).
█ Wg w/w artykułu prof. Czekalskiego, większość starych kłęków rosnących dziś w Polsce to odrośla korzeniowe jednych z pierwszych drzew posadzonych tu na początku XIX w.

Kora

Ciemnoszara do szaroczarnej, gruba i łuskowato spękana.


Szaroczarna kora kłęka amerykańskiego jest gruba i głęboko spękana. Spękania pojawiają się nawet u młodych, kilkuletnich drzew (←).

Pędy i pąki

Pędy słabo rozgałęzione, bardzo grube (grubości palca), młode lekko owłosione ale szybko łysiejące, roczne i 2-letnie pokryte sinym nalotem, starsze szarobrązowe, z licznymi przetchlinkami i dużymi, tarczowatymi bliznami liściowymi, rdzeń pomarańczowy. Końce pędów na zimę zasychają. Pąki drobne, kopulaste, nadległe, zagłębione w korze, okryte dwiema łuskami. Pąków szczytowych brak.


Końce pędów kłęka kanadyjskiego każdego roku zasychają i w takim stanie utrzymują się na drzewie przez wiele lat. Z tego powodu (jak i z uwagi na brak pąków szczytowych) przedłużenie pędu odbywa się z pąków bocznych.

Nadległe, drobne pąki kłęka mają kopulasty kształt.
Tworzą się one nad dużymi bliznami liściowymi.

Grube i sztywne pędy kłęka są pokryte sinym nalotem.
Główna oś liścia rozwija się podobnie jak... wąż strażacki.

Liście

Blaszkowate, podwójnie pierzastozłożone, bardzo duże - o łącznej długości nawet 1m i szerokości do 70cm (wyglądają jak gałązki), z (3)6-7(9) parami naprzeciwległych osi bocznych z siedzącymi, jajowatymi, na szczycie krótko zaostrzonymi, całobrzegimi listkami o długości 5-8cm. Na początku osi głównej zamiast 1-3 osi bocznych występują czasem pojedyncze, zwykle nieco większe listki. Okres występowania: V-X. Liście rozwijają się bardzo późno, zazwyczaj dopiero po połowie maja i są wtedy różowawe, zaczynają opadać już na przełomie września i października; powoduje to, że kłęk kanadyjski należy w Polsce do drzew o najkrótszym sezonie wegetacyjnym. Jesienią liście przebarwiają się na żółto. Zwykle najpierw opadają listki i część osi bocznych; ogołocone osie główne wraz z pozostałą częścią osi bocznych utrzymują się na drzewie dłużej.
█ Uwaga. Liście kłęka są trujące!


Podwójnie pierzasto złożone liście kłęka kanadyjskiego osiągają ogromne rozmiary i wyglądają jak gałązki.


Jesienią liście kłęka przebarwiają się na pastelowy lub nieco bardziej jaskrawy żółty kolor.

Ogołocone z listków osie główne wraz z częścią osi bocznych utrzymują się na drzewie
jeszcze przez pewien czas po opadnięciu listków, co nadaje drzewu osobliwy wygląd

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie (stąd nazwa gatunku dioica), tworzone zazwyczaj tylko w górnych partiach korony, zebrane na końcach tegorocznych pędów w szczytowe, stożkowate wiechy - żeńskie dł. do 25cm, męskie krótsze (do 10cm). Pojedyncze kwiaty promieniste, 5-płatkowe, o średnicy ok. 1.5cm, zielonkawobiałe, owłosione, przyjemnie pachnące, owadopylne i miododajne. Okres kwitnienia: VI (po rozwinięciu się liści).

Owoce i nasiona

"Portmonetkowate", szerokie strąki z nasionami, długości 10-15(w ojczyźnie do 25)cm, szerokości 3.5-5cm i grubości ok. 1cm, ciemnoczerwone do brązowych z woskowym nalotem, grubościenne i twarde (skórzaste), osadzone na grubych, ok. 5cm ogonkach, pękają jednym szwem, otwierają się z trudem i niecałkowicie. W każdym strąku znajduje się kilka pastylkowatych, ciemnobrązowych, twardych nasion o średnicy ok. 2cm, zatopionych w słodkawym, "budyniowatym" miąższu. Okres dojrzewania owoców: X. Owoce wiszą do wiosny na drzewach, po czym opadają zamknięte i długo leżą na ziemi zanim zaczną się delikatnie otwierać. Drzewo zaczyna owocować w wieku ok. 10 lat. Obfite owocowanie przypada mniej więcej co 3 lata.
█ Zdolność kiełkowania nasion kłęka kanadyskiego w ojczyźnie jest bardzo wysoka - sięga 95-100%, jednak w Polsce prof. Czekalski szacuje ją na zaledwie 20% ze względu na stosunkowo niskie panujące u nas temperatury.
█ Uwaga. Surowe strąki i nasiona kłęka zawierają cytyzynę i są trujące! (także dla bydła) Po upieczeniu (min. 3 godziny w 65*C) są jednak jadalne. Prażone nasiona były stosowane jako surogat kawy.

Drewno

Jasnobrązowe, ciężkie ale kruche, gruboziarniste, bardzo trwałe w kontakcie z ziemią, piękne po wypolerowaniu, stosowane w stolarstwie.

Inne informacje

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)