█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Wysokie i bardzo okazałe drzewo liściaste o grubym pniu oraz gęstej, szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie. Od niepamiętnych czasów lipy cieszą się u ludzi dużym szacunkiem i sympatią. W pewnej mierze wynika to zapewne z ich długowieczności; są one drugimi (po dębach) najdłużej żyjącymi drzewami liściastymi w Europie. Bez trudu osiągają wiek 300-500 lat, a wyjątkowo zdarzają się nawet dwa razy starsze osobniki. Znane z miękkości i wyjątkowej plastyczności, jasne drewno lipowe jest mimo swojej małej trwałości bardzo cenione i stanowi jeden z najlepszych materiałów stosowanych w rzeźbiarstwie i modelarstwie. Wielu ludzi rozpoznaje lipy po ich sercowatych liściach. U lipy drobnolistnej są one gwiazdkowato owłosione od spodu, przy czym, co bardzo ważne w procesie identyfikacji, kępki włosków mają rudobrązowy kolor. Jest to dobra cecha rozpoznawcza, pozwalająca odróżnić lipę drobnolistną od bardzo podobnej do niej lipy szerokolistnej, u której kępki włosków są kremowobiałe. Kolejnym znakiem rozpoznawczym lip są bardzo licznie tworzone, niezbyt duże, żółtobiałe kwiaty. Są one zebrane po kilka sztuk w wierzchotki osadzone na charakterystycznych, języczkowatych, jasnozielonych podsadkach. Kwiaty te są jednymi z najbardziej miododajnych, a produkowany z nich miód lipowy należy do najlepszych pod względem zarówno odżywczym jak i smakowym. Owoce lip wyglądają niepozornie. Są to osadzone na długich szypułkach, małe, kuliste orzeszki otoczone zdrewniałą skorupką. W odróżnieniu od lipy szerokolistnej, u lipy drobnolistnej nie mają one wyraźnych żeberek, a ich delikatna skorupka bez trudu daje się rozgnieść w palcach. Kryterium identyfikacji oparte na orzeszkach ma tę przewagę nad porównywaniem liści, że pozwala odróżnić oba gatunki nawet w okresie bezlistnym (ponieważ orzeszki nie kiełkują tego samego roku, pod drzewami zawsze można znaleźć kilka z nich).

Jak wyżej wspomniano, lipy są uważane za jedne z najszlachetniejszych drzew. Nie powinno więc dziwić, że są one dość powszechnie sadzone nie tylko jako drzewa użytkowe (np. drewno- i miododajne czy lecznicze), ale i typowo ozdobne. Bardzo często można je spotkać w parkach, na skwerach, wzdłuż dróg itp. Słynne aleje lipowe obsadzone kilkusetletnimi okazami należą do najpiękniejszych tego typu naturalnych zabytków w Europie. W Polsce lipy kojarzą się również w pewnym sensie z kultem religijnym; są one jednymi z drzew najczęściej sadzonych przy kościołach i na cmętarzach, to właśnie na nich wiesza się zazwyczaj różnego rodzaju kapliczki, święte obrazy, ołtarzyki itp.

Jeden z dwóch (obok lipy szerokolistnej) rodzimych gatunków lipy w Polsce, najbardziej rozpowszechniony (zwłaszcza na wyżynach). Posiada liczne odmiany ozdobne, z których jednak prawie żadne nie są uprawiane w Polsce; do najciekawszych należy 'Minima-Komsta' - polska odmiana karłowata przypominająca bonsai.
█ Lipa drobnolistna krzyżuje się z szerokolistną na obszarach ich wspólnego występowania. Powstający w wyniku tego procesu mieszaniec - lipa holenderska (T. europaea Pallida) jest drzewem jeszcze wyższym niż gatunki rodzicielskie. Posiada ona wiele cech pośrednich, np. białobrunatne kępki włosów na spodzie liści i słabo żeberkowane orzeszki.

Więcej...     Występowanie Zasięg. Europa, Kaukaz, zachodnia Syberia, Bliski Wschód. W Polsce pospolita na terenie całego kraju. Biotop. Występuje od nizin do piętra pogórza, rzadziej w wyższych partiach gór, głównie jako domieszka w ciepłych, nizinnych lasach liściastych (najczęściej dębowo-grabowych), a także w zadrzewieniach śródpolnych. Preferencje. Gatunek ogólnie mniej wymagający niż lipa szerokolistna. Lubi świeże i żyzne, piaszczysto-ilaste gleby, dobrze znosi zacienienie, jest najbardziej mrozoodporna ze wszystkich lip, ale też jak większość z nich atakowana przez liczne szkodniki i mało odporna na zanieczyszczenia powietrza. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo długowieczne, średnio szybko rosnące. Osiąga wiek 300-500(700) lat. Tempo wzrostu wynosi około 50-100cm/rok. █ Lipy są drugimi po dębach najdłużej żyjącymi europejskimi drzewami liściastymi. █ Lipa drobnolistna o nazwie Tassilo-Linde, rosnąca w Oberbayern w Niemczech jest najstarszą lipą w Europie. Jej wiek jest szacowany na około 1200 lat. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy. █ Najstarszą lipą w Polsce jest lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki w gm. Dąbrowa Zielona (woj. śląskie). Drzewo to liczy ponad 530 lat i jest o około 30 lat starsze od najstarszej polskiej lipy szerokolistnej, rosnącej w Czarnym Potoku (patrz też punkt Wybrane okazy).   Zastosowanie Drzewo leśne i polne, ale także ważna roślina ozdobno-użytkowa. Jest często sadzona w parkach, wzdłuż dróg, na osiedlach, przy kościołach itp. Jasne i wyjątkowo plastyczne drewno lip jest niezwykle cenione w rzeźbiarstwie i modelarstwie. Lipy są też jednymi z najważniejszych drzew pszczelarskich - z ich miododajnych kwiatów pszczoły wytwarzają bardzo dobry gatunkowo miód lipowy. Kwiaty lip są szeroko stosowane w ziołolecznictwie, a także wytwarza się z nich herbatę ziołową. Z nasion natomiast produkuje się olej jadalny. █ Lipy są odporne na przycinanie, co znajduje zastosowanie w ogrodnictwie do tworzenia rozmaitych ciekawych form, np. kulistych koron, zielonych tuneli itp.

Lipa drobnolistna to potężne drzewo liściaste o gęstej i szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie.   Pokrój Wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i gęstej, szerokiej, kopulasto wysklepionej koronie. Rozmiary. Wysokość do 30(35)m. Średnica pnia do 2(3)m. █ Lipa drobnolistna jest ogólnie uważana za drzewo nieco mniejsze niż podobna do niej lipa szerokolistna. Takie stwierdzenie wydaje się w pełni uzasadnione jeśli chodzi o osiąganą wysokość, jednak w odniesieniu do grubości pnia jest ono dość kontowersyjne. Okazuje się bowiem, że zdecydowana większość polskich rekordów średnicy pnia wśród lip należy właśnie do lipy drobnolistnej, a nie, jak mogłoby się wydawać, potężniejszej od niej lipy szerokolistnej (patrz Tabela rekordów). █ Najwyższe w Europie lipy drobnolistne rosną w Puszczy Białowieskiej. Wysokość tych ponad 300-letnich olbrzymów dochodzi do 37m, a ich pierśnica - do 2m. Obecny (2011) rekord wysokości należy do drzewa rosnącego na terenie BPN i mierzącego 37.2m (TN, 2011, laser). Więcej informacji na ten temat - patrz strona Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego . █ Najgrubszą lipą w Polsce była (jest?) lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki w gm. Dąbrowa Zielona (woj. śląskie), której obwód pnia w 2015 r. wynosił aż 10.77m (Φ 3.43m) (PG, 2015), a wysokość była równa 29.4m (PG, 2015, laser). Po przejściu orkanu Ksawery w 2017 r. drzewo bardzo ucierpiało i obecnie trudno orzec czy to, co z niego pozostało, należy uwzględniać w rankingach (patrz też punkt Wybrane okazy). Cielętnicka lipa była znacznie grubsza od naszej rekordowej lipy szerokolistnej z Czarnego Potoku (8.51m / 2.71m). Trzeba jednak brać pod uwagę fakt, iż stanowi(ła) ona prawie na pewno zrost kilku(nastu?) drzew. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.. Szczegóły pokroju. Pień gruby, zazwyczaj regularnie walcowaty, u drzew rosnących samotnie przeważnie nisko rozwidlony na potężne konary, w zwartych drzewostanach natomiast długi i do dużej wysokości oczyszczony z gałęzi. Korona gęsto ugałęziona, u młodych drzew posiada regularnie sercowaty kształt z wyraźnie zaznaczonym wierzchołkiem (patrz notka poniżej), z czasem staje się (bardzo) szeroka i wysoko, kopulasto wysklepiona. Konary bardzo grube, dolne zwykle charakterystycznie łukowato wygięte, u starych drzew często zwieszające się niemal do samej ziemi. Końcowe gałązki krótkie, cienkie i delikatne, nie zwieszają się, płasko rozpostarte tworzą gęsty i misterny układ, który po bliższym przyjrzeniu się (najlepiej zimą) przypomina nieco pajęczynę. █ Korona młodych drzew lipy drobnolistnej często do złudzenia przypomina kształtem swój liść. Jest to cecha, którą w różnym stopniu można zaobserwować także u wielu innych drzew, ale chyba właśnie u lipy drobnolistnej podobieństwo jest najbardziej uderzające i najczęstsze. Taki kształt korony jest związany z dość regularnym zmniejszaniem się długości gałęzi w miarę wzrostu wysokości, a także z charakterystycznym wygięciem i zwieszaniem się dolnych konarów.

Korona młodych drzew lipy drobnolistnej przypomina kształtem swój liść.	Cienkie i delikatne gałązki lipy tworzą układ przypominający pajęczynę.

Ze względu na wytwarzanie dużej ilości odrośli lipy rosnące na wolnej przestrzeni przyjmują często gęste, wielopniowe formy krzaczaste.

Lipy rosnące samotnie bywają niezwykle malownicze. Posiadają one bardzo szeroką koronę, a ich dolne konary łukowato zwieszają się niemal do samej ziemi. Na zdjęciach poniżej piękny okaz rosnący w Beniowej niedaleko Bukowca (Bieszczady); obwód pnia tego drzewa wynosi 4.91m (Φ około 1.56m) (PG, 2013), a szerokość korony prawie 25m! Jak podaje Edward Marszałek w książce Ballady, drzewo to zostało niemal cudem ocalone przez leśników przed grożącą mu wycinką podczas prac rekultywacyjnych.

  Wybrane okazy

█ Lipa w Cielętnikach. Rosnąca w miejscowości Cielętniki w woj. małopolskim lipa drobnolistna do 2017 r. była najgrubszym polskim drzewem. Jej pień składał się z kilku, a być może nawet kilkunastu pni składowych, które jednak rozwidlały się powyżej 130cm. Jeszcze w 2015 r., obwód wielokrotnego pnia cielętnickiej lipy, mierzony na wys. 130cm, wynosił 11.23m (Φ 3.54m) (PG, 2015), a wysokość - ok. 29.4m (PG, 2015, laser). Minimum obwodu w zakresie 0-130cm wypadało na poziomie ok. 0.6m i wynosiło 10.77m (Φ 3.43m) (PG, 2015), co wówczas dawało lipie pierwsze miejsce na liście najgrubszych drzew w Polsce.
7 października 2017 r. przechodzący przez Polskę orkan Ksawery prawie całkowicie zniszczył lipę, powalając wszystkie jej pnie za wyjątkiem jednego. Opis i zdjęcia ze zdarzenia można zobaczyć na stronie Dziennika Zachodniego. Dziś bardzo zniszczona cielętnicka lipa to tzw. drzewo-świadek i trudno jednoznacznie stwierdzić czy powinna ona być brana pod uwagę przy tworzeniu listy najgrubszych drzew. Jeśli tak, to z ostatniego, wykonanego przez Marka Kaziaka pomiaru z 2023 r., wynika, że cielętnicka lipa z obwodem pnia równym 10.69m jest 2. najgrubszym polskim drzewem (po platanie "Olbrzymie" z Chojny).
Legenda głosi, że cielętnicka lipa stanowi zrost 18 małych lipek, posadzonych niegdyś przez pewnego wojewodę. I jeszcze mała ciekawostka dotycząca lipy. Otóż drzewo to zostało ogrodzone w celu zabezpieczenia go przed obgryzaniem kory przez pątników. Wierzyli oni, że kora cielętnickiej lipy uśmierza ból zębów (na ścianie kościoła, obok którego lipa rośnie jest obraz św. Apolonii - patronki od bólu zębów). Podawany w literaturze wiek 530 lat jest znacznie młodszy niż ten, który figuruje na tablicy znajdującej się pod drzewem, ale i tak czyni on nestorkę z Cielętników najstarszą polską lipą.

Cielętnicka lipa w 2015 r. (przed przejściem orkanu Ksawery)...

... i po przejściu orkanu Ksawery w 2017 r. Fot. Krzysztof Borkowski.

█ Lipa w Chyszówkach w gm. Dobra w powiecie limanowskim w woj. małopolskim. To potężne, wysokie na 25.5m (PG+KW, 2014) i prawie tak samo szerokie (ok. 25m rozpiętości korony) drzewo największe wrażenie robi swoim monstrualnym pniem. Jego obwód, uzyskany metodą poszukiwana minimum na odcinku 0-130cm, wynosi 8.83m (Φ 2.81m) (PG+KW, 2014); mierzony na 130cm osiąga wartość 9.30m. Lipa powstała prawdopodobnie ze zrośnięcia ze sobą kilku (5?) drzew. Składowe pnie rozdzielają się na wysokości ok. 2.5m. Pień wydaje się być w stosunkowo dobrym stanie, jednak w koronie jest sporo ubytków, a mocno rozwierające się pnie składowe wręcz proszą się o spięcie ich wiązaniami elastycznymi. Jak mówili właściciele posesji (tak na marginesie - wyjątkowo mili i sympatyczni ludzie!), ekspert z Poznania stwierdził, że drzewo liczy około 350 lat. Mi osobiście wydaje się to mocno wątpliwe ze względu na fakt wielopniowości i stosunkowo niewielkiej (jak na taki wiek) grubości poszczególnych pni składowych. Lipa rośnie na prywatnej posesji; jest ona widoczna z drogi głównej w Chyszówkach. Aby do niej dotrzeć, należy skręcić w górę w boczną uliczkę zaraz obok jedynej we wsi kaplicy.

█ Lipa w Polanie. Lipa drobnolistna może osiągać bardzo duże rozmiary. Pokazany na zdjęciach poniżej kilkusetletni okaz (pomnik przyrody) rosnący we wsi Polana niedaleko Soliny posiada pień o obwodzie 7.21m (Φ 2.30m) (PG, 2013).

Lipa w Polanie w latach 2006 i 2013.

  Korzenie

System korzeniowy stosunkowo głęboki i rozłożysty, początkowo palowy, potem sercowaty, mocny, z dużą ilością drobnych korzeni. Intensywnie tworzy odrośla do późnego wieku. Korzenie wrażliwe na zbitą glebę i brukowanie.
█ Z moich obserwacji wynika, że system korzeniowy lipy drobnolistnej nie jest wcale tak stabilny, jak to podaje literatura. Po silnych wichurach obserwowałem stosunkowo dużą liczbę wyrwanych z korzeniami zarówno starych, jak i młodych drzew tego gatunku, relatywnie mało natomiast było drzew z odłamanymi konarami. Może to oznaczać, że lipy raczej wywracają się niż łamią. Świadczyłoby to z jednej strony o niezbyt stabilnym systemie korzeniowym, z drugiej zaś - o odpornym na złamania drewnie. Więcej na ten temat w artykule Drzewa i wiatr.

Więcej...

  Kora / Pędy i pąki / Liście

Kora u młodych drzew zielonkawa i gładka, z czasem staje się (srebrzysto)szara do szarobrunatnej i pokryta gęstą siecią niezbyt głębokich, rozgałęziających się, podłużnych listewek. Młode pędy żółtawe do brunatnoczerwonych, błyszczące, z drobnymi przetchlinkami, początkowo bardzo lekko owłosione, potem zupełnie nagie. Drzewo tworzy dużą ilość pędów odroślowych od pnia. Pąki jajowate, z dwiema nierównymi łuskami, błyszczące, od strony nasłonecznionej brązowawe, od cienistej - zielonkawe. Pąki boczne nieco mniejsze niż wierzchołkowe, odstające od pędu. Liście blaszkowate, pojedyncze. Blaszka sercowata, często o niesymetrycznej nasadzie, na szczycie nagle zaostrzona w wyciągnięty wierzchołek, stosunkowo szeroka (czasem szersza niż dłuższa), długości 4-6(10)cm (mniejsza niż u l. szerokolistnej), na brzegu ostro i drobno piłkowana (brzeg blaszki podniesiony, ząbki są skierowane do przodu), z wierzchu ciemnozielona, matowa lub lekko połyskująca i naga, od spodu jaśniejsza, z gęstymi kępkami rudobrązowych włosków w kątach nerwów (różnica w stosunku do lipy szerokolistnej, u której włoski są kremowobiałe!). Ustawienie: skrętoległe (w dwóch prostnicach) na 2-5cm ogonkach. Okres występowania: IV-X. Liście rozwijają się z końcem kwietnia, nieco później niż u lipy szerokolistnej. Jesienią przebarwiają się na żółto. █ Przebarwienie liści rozpoczyna się zwykle na początku października, a ich intensywne opadanie trwa przez drugą połowę tego miesiąca. Na początku listopada drzewa są już w większości bezlistne.

↑ Początkowo zielonkawa i gładka kora lipy drobnolistnej, z biegiem czasu staje się szara i dość płytko, listewkowato spękana. → / →→ Pąki lipy drobnolistnej posiadają dwie nierówne łuski. Jesienią i zimą są one intensywnie czerwone , wiosną natomiast stają się jasno zielonkawobrązowe. ↓ Jak sama nazwa wskazuje, liście lipy drobnolistnej są mniejsze niż u szerokolistnej.

↓ Włoski w kątach nerwów liści lipy drobnolistnej mają brązowawy kolor; jest to jedna z głównych cech pozwalających odróżnić to drzewo od lipy szerokolistnej, u której włoski są kremowobiałe. → Jesienią liście lipy drobnolistnej przebarwiają się na mniej lub bardziej jaskrawy, żółty kolor.

  Kwiaty

Obupłciowe, owadopylne i bardzo miododajne, wytwarzane w dużych ilościach, zebrane po 5-7(12) w wierzchotkowate, przynajmniej częściowo wzniesione (nawet ponad liście - wyjątkowa cecha tylko tego gatunku!) kwiatostany, których bardzo długie i cienkie szypułki są zrośnięte z charakterystycznie wydłużoną, języczkowatą, jasnozieloną podsadką długości 6-8cm. Pojedyncze kwiaty niewielkie (do 1cm średnicy; mniejsze niż u lipy szerokolistnej), żółtawobiałe, posiadające podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat, 1-słupkowe, z licznymi pręcikami (do 30; ich długość jest w przybliżeniu taka sama jak płatków korony) i występującymi prątniczkami (płonne pręciki), intensywnie pachnące. Okres kwitnienia: VI-VII (po rozwinięciu się liści). Kwiaty lipy drobnolistnej zakwitają zwykle w drugiej połowie czerwca, około 2-3 tygodni później niż u lipy szerokolistnej.
█ Lipy należą do najbardziej miododajnych roślin w Polsce.

→ Złożone z kilku żółtobiałych kwiatów, wierzchotkowate kwiatostany lipy drobnolistnej są zrośnięte z jasnozieloną, języczkowatą podsadką. Są one tworzone w dużych ilościach, pachnące i bardzo lubiane przez pszczoły, które wytwarzają z nich znany miód lipowy.

Więcej...

Więcej...     Owoce i nasiona 1-nasienne, małe, w przybliżeniu kuliste (często jednak nieco niesymetryczne) orzeszki o średnicy 5-8mm (nieco mniejsze niż u l. szerokolistnej), okryte zdrewniałą skorupką. Są one filcowato omszone, a ich kolor jest brązowawy. Orzeszki posiadają czasem delikatnie zaznaczone kanty, nigdy jednak nie są one wyraźnie żebrowane. Ich cienka łupina dość łatwo daje się zgnieść w palcach. Obie ostatnie cechy odróżniają lipę drobnolistną od szerokolistnej, u której wyraźnie żebrowane orzeszki posiadają grubszą i dużo twardszą łupinę. Okres dojrzewania owoców: VIII-IX(X). Owoce częściowo pozostają na drzewie przez okres zimy. █ Lipa drobnolistna rosnąca na otwartej przestrzeni zaczyna owocować w wieku 10-15 lat, w zwarciu - około 30. roku życia. Owocuje obficie prawie każdego roku. → Owoce lipy drobnolistnej to małe, kuliste orzeszki, okryte zdrewniałą łupinką. W odróżnieniu od lipy szerokolistnej nie są one żebrowane, a ich miękka skorupka dość łatwo daje się zgnieść w palcach.

Więcej...     Drewno Ogólne właściwości drewna lipowego zostały podane na stronie z opisem rodzaju. W tym miejscu dodajmy tylko, że jedna z najważniejszych różnic pomiędzy drewnem lipy drobnolistnej i szerokolistnej dotyczy właściwości związanych z wyginaniem. Otóż drewno lipy drobnolistnej gnie się dużo lepiej niż u lipy szerokolistnej. → Jasne drewno lipy drobnolistnej jest bardzo miękkie i lekkie.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...