█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj wysokich i okazałych drzew liściastych, posiadających zazwyczaj gruby pień i szeroką, kopulasto wysklepioną koronę. Słynące z długowieczności lipy cieszą się szacunkiem niewiele mniejszym niż dęby. Niektóre gatunki, jak na przykład rodzime w Polsce lipy drobnolistna i szerokolistna, dożywają bez trudu ponad 500 lat i tym samym są drugimi (po dębach) najdłużej żyjącymi drzewami liściastymi w Europie. Jasne i miękkie drewno lipowe jest wprawdzie zdecydowanie mniej trwałe niż dębowe (prawdopodobnie od lipowego drewna pochodzi znane chyba każdemu negatywne określenie "lipa", oznaczające coś o mizernej jakości), jednak ze względu na swoją niezwykłą plastyczność, daje się bardzo łatwo formować i stanowi wyśmienity materiał rzeźbiarski i modelarski. Głównym znakiem rozpoznawczym lip są ich sercowate liście. W zależności od gatunku (odmiany) mogą się one różnić pewnymi detalami, jednak ich charakterystyczny, szeroko-sercowaty kształt z lekko niesymetryczną nasadą obowiązuje dla całego rodzaju. Lipy to jedne z najważniejszych drzew pszczelarskich (w Polsce - najważniejsze). Zebrane w kilkukwiatowe wierzchotki, żółtobiałe, mocno pachnące kwiaty lip należą do najbardziej miododajnych i najliczniej odwiedzanych przez pszczoły, które wytwarzają z nich słynny miód lipowy. Obok liści, także i kwiaty stanowią dobrą cechę rozpoznawczą rodzaju, ponieważ są osadzone na posiadających bardzo charakterystyczny, języczkowaty kształt, dużych, jasnozielonych podsadkach. Podsadki długo utrzymują się na drzewie, po czym opadają wraz z owocami, którymi u lip są niepozorne, kuliste orzeszki okryte zdrewniałą łupinką. Lipy to ważne drzewa leśne i polne, ale też jedne z najpopularniejszych drzew ozdobnych. Są one często sadzone w parkach i ogrodach, wzdłuż dróg, przy kościołach, na cmętarzach itp. Obsadzone kilkusetletnimi drzewami słynne aleje lipowe należą do najpiękniejszych w Europie. Przemysłowe znaczenie lip jest związane głównie z pszczelarstwem, rzeźbiarstwem, modelarstwem i ziołolecznictwem.

Od niepamiętnych czasów lipy cieszą się u ludzi szczególną sympatią i są uważane za jedne z najszlachetniejszych drzew. Zajmują one drugie po dębach miejsce pod względem ilości pomników przyrody w Polsce. Także ilość poświęconych lipom utworów w polskiej literaturze jest duża; do najbardziej znanych należy niewątpliwie fraszka Jana Kochanowskiego p.t. Na lipę:

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, (...)

O lipach pisali również m.in. Juliusz Słowacki, Maria Konopnicka i Ignacy Krasicki, a także wielu zagranicznych poetów i pisarzy.
█ Lipy są uważane za drzewa obdarzone dobrą energią, pozytywnie wpływające na psychiczne i fizyczne zdrowie człowieka.
█ U Słowian i Germanów lipy były uważane za drzewa święte, chroniące m.in. przed piorunami i złymi mocami. Przekonanie to przejęli potem chrześcijanie, którzy często wieszali na lipach figurki Matki Boskiej i budowali pod lipami kapliczki.

Rodzaj obejmuje około 40 gatunków, z których w Polsce rodzime są dwa: lipa drobnolistna (T. cordata) i lipa szerokolistna (T. platyphyllos). Oba gatunki spontanicznie krzyżują się ze sobą dając w wyniku mieszańca o cechach pośrednich - lipę holenderską (T. europaea Pallida). Uprawiamy ponadto kilkanaście obcych gatunków i odmian lip - m.in. często sadzone w parkach lipy srebrzystą (T. tomentosa - liście pokryte od spodu gęstym, srebrzystobiałym kutnerem) oraz krymską (T. xeuchlora - liście wyjątkowo błyszczące). Do ciekawych, aczkolwiek bardzo rzadko (tylko w ogrodach botanicznych?) spotykanych u nas gatunków należy lipa amerykańska (T. americana) - drzewo o sercowatych liściach osiągających 20cm długości (ze względu na rozmiary przypominają one liście surmii).
█ Dwie główne sekcje rodzaju to Tilia (m.in. l. drobnolistna, szerokolistna, holenderska i krymska) i Astrophilyra (m.in. l. amerykańska i srebrzysta).

  Występowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej (wyjątek w rodzinie lipowatych), w tym Azja, Europa (jedne z ważniejszych europejskich drzew!) i Ameryka Północna.
Biotop. Na stanowiskach naturalnych lipy rosną zwykle pojedynczo lub w niewielkich grupach, najczęściej jako domieszka w ciepłych lasach liściastych i mieszanych oraz w zadrzewieniach śródpolnych. Preferencje. W większości drzewa preferujące gleby lekkie, żyzne i wilgotne (suszę lepiej znoszą gatunki o liściach pokrytych kutnerem) oraz słoneczne lub półcieniste stanowiska (rzadziej zacienione - np. l. szerokolistna), mrozoodporne. Zmorą lip są liczne atakujące je szkodniki (głównie przędziorki /nazywane potocznie czerwonymi pajączkami/, mszyce i szpeciele; na słodkiej wydzielinie mszyc rozwijają się tworzące czarny nalot grzyby sadzakowe) oraz mała odporność na zanieczyszczenia środowiska; jednym z wyjątków jest tu lipa srebrzysta.
Długość życia i tempo wzrostu. Lip słyną z długowieczności. Rodzime w Polsce T. cordata i T. platyphyllos dożywają 300-600(1000) lat i są drugimi po dębach najdłużej żyjącymi europejskimi drzewami liściastymi. Ich tempo wzrostu na bogatych glebach jest szybkie.
█ Wiek rosnącej w Oberbayern w Niemczech lipy drobnolistnej o nazwie Tassilo-Linde jest szacowany na 1200 lat; jest to prawdopodobnie najstarsza lipa w Europie. Także w Niemczech, dokładniej w Rheinland-Pfalz, rośnie około 1000-letnia lipa Schiemsheimer Effe.
█ Najstarszą (także najgrubszą) lipą w Polsce jest lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Drzewo to liczy ponad 530 lat. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

Zastosowanie Ważne drzewa leśne i polne, podstawowe dla pszczelarstwa (odpowiednio zestawione gatunki kwitną przez 2-3 miesiące!), sadzone też bardzo często jako ozdobne (aleje lipowe, kościoły, parki itp.), wreszcie dostarczające cennego drewna (szczególnie dla rzeźbiarstwa). Kwiaty lip są szeroko stosowane w ziołolecznictwie, wytwarza się z nich także ziołową herbatę. Z nasion produkuje się olej jadalny. → / →→ W Polsce lipy są w pewien sposób związane z kultem religijnym. Bardzo często można zobaczyć zawieszone na nich kapliczki, święte obrazy itp. Są to też drzewa niezwykle popularne przy kościołach i na cmentarzach. Tradycja ta może wywodzić się jeszcze z czasów prasłowiańskich, kiedy to lipy były uważane za drzewa święte. Zdjęcie po prawej stronie przedstawia słynną lipę Marysieńkę, rosnącą przy kościele w Dobczycach niedaleko Krakowa (obwód pnia ok. 5m).

  Pokrój / Korzenie / Kora

Pokrój. Rodzaj zawiera wyłącznie drzewa (brak w nim krzewów). Zwykle są to wysokie i okazałe drzewa liściaste o grubym i prostym, często wielokrotnym pniu i szerokiej, gęstej, kopulasto wysklepionej koronie. Dolne gałęzie starych drzew u wielu gatunków malowniczo zwieszają się do samej ziemi. Lipy szerokolistna i drobnolistna należą do największych drzew w Polsce. █ Najgrubszą (i równocześnie najstarszą) lipą w Polsce jest lipa drobnolistna rosnąca we wsi Cielętniki (gm. Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Obwód jej pnia wynosi prawie 11m, a wysokość - ok. 29m. System korzeniowy sercowaty, stosunkowo głęboki i mocny, wytwarzający odrośla. Kora u większości gatunków gęsto pokryta siecią rozgałęziających się podłużnych, niezbyt głębokich listewek.

		↓ Dzięki charakterystycznie zwieszającym się dolnym konarom i wyraźnie zaznaczonemu wierzchołkowi, korona młodych lip przyjmuje często formę przypominającą kształtem swój liść.
Zarówno lipa drobnolistna (←), jak i szerokolistna (→) to wysokie i bardzo okazałe drzewa liściaste.

  Wybrane okazy

█ Lipa krymska Witosław w Przyszowicach w woj. śląskim. Obwód pnia: 7.16m (Φ 2.28m) (PG+BM, 2013). Jest to zapewne jedna z najgrubszych lip krymskich w Polsce. Dzięki charakterystycznemu pniu drzewo posiada bajkowy pokrój.

█ Lipy w Parku Oliwskim w Gdańsku. W parku tym znajduje się alejka złożona z niewielkich lip o wyjątkowo dziwnym pokroju. Drzewa te zostały w specyficzny sposób poprzycinane, co dało fantastyczny efekt widoczny na zdjęciach poniżej.

  Pędy i pąki

Pędy obłe. Pąki jajowate, tępe lub lekko zaostrzone, okryte dwiema albo trzema przeważnie nierównymi łuskami, czerwone lub czerwonobrązowe (rzadziej oliwkowozielone).

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka szerokojajowata, przeważnie o niesymetrycznej - sercowatej lub skośnej nasadzie i zaostrzonym wierzchołku, na brzegu ostro i gęsto piłkowana, w zależności od gatunku o rozmiarach od kilku do dwudziestu kilku cm. Jedne z największych liści tworzy lipa amerykańka (inaczej wielkolistna - T. americana syn. T. neglecta); osiągają one ponad 20cm długości i podobną szerokość. Z wierzchu blaszka zielona do ciemnozielonej, bardzo delikatnie owłosiona, od spodu przeważnie z gwiazdkowatymi kępkami włosków w kątach nerwów (u lipy srebrzystej występuje równomierne, filcowate owłosienie całej dolnej powierzchni liścia); kolor tych włosków zależy od gatunku i jest jedną z ważnych cech identyfikacyjnych. Ustawienie: skrętoległe na dość długich ogonkach. Okres występowania: liście opadają na zimę. Jesienią u wszystkich gatunków przebarwiają się na żółto.

	Główna różnica pomiędzy liśćmi lipy drobnolistnej i szerokolistnej dotyczy koloru włosków na spodniej stronie blaszki; u lipy drobnolistnej są one rudobrązowe (po lewej), u szerokolistnej - białe (po prawej):
Kształt blaszki liściowej poszczególnych gatunków lipy jest dość podobny; jest ona zaostrzona i posiada zwykle sercowatą, niesymetryczną nasadę. Wyraźne różnice dotyczą raczej spodniej strony blaszki liściowej. Przykładowo jedna z najlepszych metod odróżnienia lipy szerokolistnej od podobnej do niej lipy drobnolistnej polega na porównaniu koloru kępek włosków w kątach nerwów na spodzie liści. Włoski te u lipy drobnolistnej (u góry po lewej) są rudobrązowe, podczas gdy u szerokolistnej (u góry po prawej) mają one śnieżnobiałe lub kremowe zabarwienie. Z kolei liście lipy srebrzystej (węgierskiej) są od spodu jednolicie pokryte gęstym, białym filcem (u dołu w środku).
Liście lipy amerykańskiej wyróżniają się dużymi rozmiarami. Osiągają one ponad 20cm długości przy niewiele mniejszej szerokości.	U lipy srebrzystej (węgierskiej) spodnia strona blaszki jest równomiernie pokryta białym, filcowatym owłosieniem.	Liście lipy krymskiej posiadają wysoki połysk.

  Kwiaty

Obupłciowe, owadopylne i bardzo miododajne, zebrane po kilka do kilkunastu sztuk w zwisające (tylko u l. drobnolistnej sterczące), wierzchotkowate lub baldaszkowate kwiatostany, których długie szypuły są zrośnięte z charakterystycznie wydłużoną, dużą, języczkowatą podsadką. Pojedyncze kwiaty nieduże, żółtawobiałe, posiadające podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat, 1-słupkowe, z licznymi pręcikami, intensywnie pachnące. Okres kwitnienia: zależny od gatunku, zwykle po rozwinięciu się liści. Najwcześniej - na początku czerwca zakwita lipa szerokolistna; kwiaty lipy drobnolistnej rozwijają się zwykle około 2-3 tygodni później, czyli w drugiej połowie czerwca.
█ W kwiatach niektórych gatunków lip (np. drobnolistnej) występują dodatkowe, płonne pręciki przekształcone w płatki. Są one nazywane prątniczkami.
█ Lipy należą do najbardziej miododajnych roślin w Polsce.

Niewielkie, żółtobiałe kwiaty lip są zebrane po kilka sztuk w wierzchotkowate kwiatostany zrośnięte z charakterystyczną, języczkowatą, jasnozieloną podsadką. Wydzielają one przyjemny zapach, dzięki czemu są bardzo lubiane przez zapylające je pszczoły (miód lipowy). Na zdjęciach od lewej kwiaty lipy drobnolistnej i szerokolistnej.

  Owoce i nasiona

1-nasienne (rzadziej 2- lub 3-nasienne), małe, kuliste orzeszki okryte zdrewniałą skorupką. Okres dojrzewania owoców: jesień.

Jedna z metod odróżnienia lipy drobnolistnej od szerokolistnej (poza wspomnianym badaniem koloru włosków na liściach) polega na sprawdzeniu żebrowania i twardości orzeszków. Orzeszki lipy drobnolistnej (←) posiadają nieżebrowaną (co najwyżej lekko kanciastą) powierzchnię i dość miękkią łupinę, podczas gdy u lipy szerokolistnej (→) są one wyraźnie żebrowane i bardzo twarde (nie dają się zgnieść w palcach).		Lipa amerykańska posiada nie tylko bardzo duże liście, ale też podsadki jej owoców (i kwiatostanów) są o wiele większe niż u poprzednich gatunków. Nie posiadające żeberek orzeszki lipy amerykańskiej są filcowato owłosione.

  Drewno

Jasne, białożółtawe o słabym, jedwabistym, czasem lekko różowawym połysku, posiada twardziel, która jednak optycznie nie odróżnia się od bielu, jest bardzo miękkie, mało wytrzymałe i nietrwałe, dość lekkie (~0.5 kg/dm³), łatwo schnie, nie wykazuje tendencji do paczenia się ani pękania, niewiele zmienia rozmiary wraz ze zmianą temperatury i wilgotności ("mało pracuje"), jest drobnoziarniste, łatwe w obróbce, bardzo dobrze się barwi i nasyca, jest łatwo zapalne. Z uwagi na miękkość, nietrwałość i bardzo małą wytrzymałość, drewno lipy zupełnie nie nadaje się do celów budowlanych, za to dzięki swojej niezwykłej plastyczności stanowi ono idealny surowiec w rzeźbiarstwie i modelarstwie, jest także używane do wyrobu instrumentów muzycznych, przyrządów kreślarskich, zabawek, zapałek itp. Drewno lipowe daje doskonałej jakości, jednolity i drobnoziarnisty węgiel drzewny (choć w bezpośrednim użyciu stanowi słaby materiał opałowy).

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)