Wierzba iwa (Salix caprea) ang. Goat Willow

Każdy rodzaj posiada pewien zestaw typowych dla siebie cech, reprezentowanych przez większość gatunków tego rodzaju. Dla wierzby będą to przykładowo higrolubność, a więc występowanie w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, wąskolancetowate liście, dwupienność czy wreszcie łatwe zakorzenianie się zetkniętych z ziemią gałązek. Zdarza się jednak, że w ramach rodzaju istnieją gatunki niezupełnie do niego "pasujące", tj. nie spełniające dużej części "sztandarowych" cech rodzaju. W przypadku topól takim gatunkiem jest osika; u klonów jest to np. klon jesionolistny. Także i rodzaj wierzba ma swoje "indywidum" - jest nim właśnie opisywana wierzba iwa. To niewielkie drzewo, występujące równie często (a nawet częściej) w postaci mocno wyrośniętego krzewu, nie tylko nie wymaga, jak większość wierzb, bliskiej obecności wody, ale wręcz przeciwnie - najlepiej radzi sobie w dość suchym terenie i jest typowo leśnym gatunkiem. Coś nam to przypomina? Oczywiście tak - osikę :). Kolejna cecha iwy, która łamie standard rodzaju wiąże się z kształtem liści. U iwy mają one eliptyczny lub jajowaty kształt i są dosyć szerokie; wyglądają więc zupełnie inaczej niż te powszechnie kojarzone z wierzbami (wąskolancetowate). Wyjątkowe w ramach rodzaju są także kwiatostany męskie wierzby iwy. Są to znane wszystkim doskonale bazie, zbierane na Święta Wielkanocne. Mają one postać delikatnych i bardzo puszystych, jajowatych kotek, zupełnie innych niż cienkie i stosunkowo długie kotki większości pozostałych wierzb. Jeśli dodamy do tego, że gałązki iwy nie wykazują tak typowej dla wierzb zdolności ukorzeniania się przy zetknięciu z ziemią, dostajemy obraz gatunku zupełnie "nie pasującego" do swojego rodzaju. Taka właśnie jest wierzba iwa - niepozorne, małe drzewo "chodzące" swoimi drogami.

Systematyka

Jeden z ok. 400 gatunków wierzby, w tym 25-30 naturalnie występujących w Polsce, obok wierzby białej oraz wierzby kruchej najbardziej tu rozpowszechniony. Tworzy mieszańce z wieloma innymi wierzbami (głównie tymi małymi, krzewiastymi). Z uprawianych odmian można wymienić dwie o zwisających gałązkach i często parasolowatym pokroju: 'Kilmarnock' (odmiana męska, bardzo efektowna w czasie kwitnienia) i 'Weeping Sally' (odmiana żeńska).
█ Męskie okazy, jako bardziej dekoracyjne (bazie) i użytkowe (pyłek), są czasami wyodrębniane jako odmiana 'Mas' (łac. masculus = męski).

Występowanie

Zasięg. Europa, zachodnia i centralna Azja. W Polsce pospolita na terenie całego kraju od niżu aż po regiel górny. Biotop. W odróżnieniu od pozostałych wierzb występujących w Polsce, iwa nie jest gatunkiem ściśle związanym z wodą, a raczej leśnym. Najczęściej można ją spotkać w widnych lasach, gdzie stanowi domieszkę do innych drzew, występując pojedynczo w podszycie lub liczniej w miejscach bardziej doświetlonych, takich jak skraje lasów, polany i zręby. Oczywiście można ją spotkać także w pobliżu rzek i jezior, ale środowiska te nie są dla niej typowe. Preferencje. Roślina mało wymagająca w stosunku do gleby (pionierska!), nieco bardziej co do wilgoci (ale nie tak bardzo jak inne wierzby) - preferuje gleby żyzne i wilgotne, ale nie mokre (bagniste), poza tym mniej światłożądna od pozostałych wierzb, mrozoodporna. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo krótkowieczne, szybko rosnące. Długość życia do 60 lat, wzrost ustaje po ok. 20 latach.

Zastosowanie

Gatunek miododajny, ceniony w pszczelarstwie przede wszystkim ze względu na bardzo wczesny okres kwitnienia. Osobniki męskie sadzone czasem jako rośliny ozdobne z uwagi na piękne bazie, które w wielu rejonach są także elementem tradycji wielkanocnej. Kora była używana jako środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy.

Pokrój / Korzenie

Duży krzew o wzniesionych gałęziach lub niewielkie drzewo o nie wyróżniającym się pokroju.
Rozmiary. Wysokość formy krzewiastej do 9m; w przypadku drzewa 8-12(15)m. Średnica pnia 0.5-0.75m.
█ W niektórych rejonach zdarzają się, choć rzadko, nawet ponad 20m osobniki (np. w Puszczy Białowieskiej - do 25m).
Szczegóły pokroju. Pień niezbyt gruby, wyżej lub niżej rozgałęziony na cienkie konary. Korona dość szeroka, nisko osadzona, kulistawa.
System korzeniowy - brak danych.


Wierzba iwa ma najczęściej postać dużego krzewu o wyprostowanych w górę gałęziach; często też wyrasta w formie niewielkiego drzewa osiągającego około 10m wysokości.

Kora / Pędy i pąki

Kora początkowo zelonkawoszara, potem szara, u dołu pnia dość głęboko bruzdowato spękana, wyżej z płytszymi, ustawionymi pionowo w rzędach rombowatymi spękaniami o ciemnym zabarwieniu (cecha rozpoznawcza!), zawiera garbniki (ok. 16%) i salicynę (ok. 5%). Młode pędy grube, oliwkowozielone (głównie osobniki żeńskie) do brunatnoczerwonych (głównie osobniki męskie), początkowo omszone, potem nagie i błyszczące, w odróżnieniu od innych wierzb słabo ukorzeniają się po zetknięciu z ziemią. Odrośla od pnia nieliczne. Pąki jajowate, podobnie jak pędy początkowo owłosione, z czasem łysiejące.


Kora iwy wyróżnia się charakterystycznymi, rombowatymi spękaniami o ciemnym kolorze.	Pędy wierzby iwy są początkowo delikatnie, biało omszone.

Liście

Blaszkowate, szerokoeliptyczne - tylko ok. 2 razy dłuższe niż szersze (cecha wyjątkowa wśród "wąskolistnych" wierzb!), o rozmiarach 6-10(12) x 3-6(8)cm, na końcu krótko zaostrzone, całobrzegie lub o słabo i nieregularnie piłkowanym, często też falistym brzegu, z góry żywozielone, matowe lub lekko połyskujące, o lekko pomarszczonej powierzchni, nagie, od spodu matowo szarozielone, jasnoszaro owłosione, z bardzo wystającą, jasną nerwacją, ogólnie miękkie w dotyku. Ustawienie: skrętoległe na krótkich, ok. 1cm owłosionych ogonkach. Okres występowania: IV-X. Jesienią liście przebarwiają się na żółto lub opadają bez przebarwienia.

Więcej...

Szerokoeliptyczne liście wierzby iwy mają
zupełnie inny kształt niż u większości wierzb.
Z góry są one lekko pomarszczone,
a ich spodnia strona ma zielonkawobiałą,
wyraźnie wytłoczoną nerwację.

Jesienią liście przebarwiają się czasami na żółto.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone dwupiennie, owadopylne, zebrane w krótkie, stojące kotki. Kotki męskie - tzw. bazie - efektowne: puszyste i niezwykle delikatne w dotyku, jajowate, długości 3-5cm, o jaskrawożółto punktowanej (pylniki), prześwitującej powierzchni i białawym wnętrzu (nitki), na bardzo krótkich szypułkach. Pojedyncze kwiaty posiadają 2 pręciki o długich, białawych nitkach i żółtych pylnikach. Kotki żeńskie zdecydowanie mniej dekoracyjne, podłużnojajowate, długości do 6cm (w miarę dojrzewania jeszcze się wydłużają), zielonkawe. Pojedyncze kwiaty posiadają 1 słupek bez szyjki ze stulonymi ramionami. Okres kwitnienia: III-IV (długo przed rozwojem liści). █ Iwa to najwcześniej na wiosnę kwitnąca polska wierzba.



Kotki męskie wierzby iwy to znane wszystkim doskonale *bazie*. Są one bardzo dekoracyjne i delikatne w dotyku (puszyste).

Dużo mniej efektownie niż męskie bazie
prezentują się wydłużone, zielonkawe
żeńskie kwiatostany wierzby iwy.

Czasami męskie i żeńskie osobniki wierzby iwy żyją jak ludzie - w parach ;-).

Owoce i nasiona

Wytwarzane w ogromnych ilościach bardzo drobne (5-10mm), podłużne, suche, wielonasienne torebki pękające 2-klapowo. Są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona bardzo drobne - o rozmiarach 0.1-0.2mm, z puszystymi pęczkami białych włosków, tworzą roznoszony przez wiatr biały puch nasienny. Okres dojrzewania owoców: V-VI.
█ W związku ze słabym ukorzenianiem się gałązek (zrzezów), rozmnażanie wierzby iwy odbywa się głównie generatywnie, za pomocą nasion.

Białe, puszyste owocostany wierzby iwy
przypominają watę.

Drewno

Miękkie i lekkie z czerwonobiałym bielem i żółtawobrunatną twardzielą.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)