♦ Wysokie i okazałe drzewo liściaste. |
♦ Kora tafelkowato spękana na odpadające poletka (podobna do występującej u platana). |
♦ Duże, dłoniasto klapowane, naprzeciwległe liście. Klapy jajowate, zęby dość płytkie. |
♦ Ogonki liściowe bardzo długie, nie wydzielają soku mlecznego. |
♦ Żółtozielone kwiaty w podłużnych, zwisających kwiatostanach, mniej efektowne od występujących u klona zwyczajnego, bo pojawiające się po rozwoju liści (ukryte między nimi). |
♦ Owoce: podwójne skrzydlaki ustawione pod kątem 60-90°. Orzeszki kuliste, mocno wypukłe. |
♦ Do jawora należy rekord Polski ceny drewna; na submisji LP w 2006 r. osiągnęła ona ponad 27 072 PLN za 1m3. |
♦ Z drewna jawora zbudowano słynnego konia trojańskiego. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Jawor to nasz największy rodzimy klon i w ogóle jeden z największych przedstawicieli swojego rodzaju. Jest to wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym i prostym, podzielonym na konary pniu oraz szerokiej, wysoko wysklepionej koronie. Podobnie jak zdecydowana większość klonów posiada duże, dłoniasto klapowane liście, a jego owoce mają postać podwójnych skrzydlaków. Cechą wyróżniającą jawora na tle innych klonów jest jego charakterystyczna kora - tafelkowato spękana na odpadające poletka przypomina ona nieco korę platana. Znalazło to nawet odbicie w łacińskiej nazwie gatunkowej jawora - pseudoplatanus ("fałszywy platan"). Jawor stanowi jeden z ważnych składników tworzących górskie lasy w Polsce (zwłaszcza te wilgotne i cieniste), jest też dość często sadzony z powodu cennego drewna.
Jeden z trzech rodzimych gatunków klona w Polsce (obok zwyczajnego i polnego), rozpowszechniony głównie w górach i na pogórzu; na pozostałych obszarach spotykany rzadziej niż klon zwyczajny. Do jego najczęściej uprawianych odmian ozdobnych należą czerwonolistna odmiana 'Purpureum', pstrolistna odmiana 'Leopoldii' oraz 'Variegatum' - odmiana o kremowo obrzeżonych liściach.
Występowanie
Zasięg.
Europa (z wyjątkiem Skandynawii i Anglii), Kaukaz, Azja Mniejsza. W Polsce przebiega północna granica występowania jawora;
jest on pospolity na południu i zachodzie kraju, głównie w górach (do 1500 m.n.p.m.) i na pogórzu, na pozostałym obszarze naturalnie
nie występuje (choć jest często sadzony). Uprawiany (w tym również naturalizowany) w wielu rejonach poza naturalnym zasiegiem,
w tym w Anglii, Skandynawii, a od XVII w. także w Ameryce Północnej.
|
Piękny jaworowy soliter w Beskidzie Małym |
Preferencje.
Tereny o chłodnym i wiglotnym klimacie, gleby zasobne, średnie do głębokich (w tym także kamieniste), w młodości
dobrze znosi półcień, jako dorosłe drzewo jest światłolubny, odporny na szkodniki i zanieczyszczenia środowiska.
ZastosowanieWażne drzewo leśne, występujące zarówno naturalnie jak i w uprawach leśnych, sadzone też jako użytkowe (drewno) i ozdobne (np. alejowe), posiada jednak mniejszą wartość dekoracyjną niż klon zwyczajny (m.in. "brzydka kora", kwiaty niewidoczne wśród liści, mniej intensywne zabarwienie liści jesienią).
Pokrój / Korzenie
Pokrój. Jawor jest największym polskim klonem i równocześnie jednym z największych w ramach całego rodzaju.
Jest to wysokie i okazałe drzewo liściaste o prostym, grubym pniu i szerokiej, wysoko wysklepionej koronie.
W wysokich położeniach górskich może wyjątkowo przybierać postać krzewiastą.
|
Klon jawor jest wysokim i okazałym drzewem liściastym. Osiąga on największe rozmiary spośród wszystkich naszych rodzimych klonów. |
█ Jawory w Wysokiej. Jedne z najgrubszych jaworów w Polsce rosną we wsi Wysoka w woj. śląskim. Drzewa są zlokalizowane na terenie mocno zaniedbanego przykościelnego parku. W parku tym rośnie wyjątkowo dużo jaworów; z nich co najmnej dwa zasługują na uwagę. Są to potężne drzewa, należące zapewne do jednych z najbardziej okazałych przedstawicieli swojego gatunku w Polsce. Pierwszy jest już mocno wiekowy i znajduje się w słabej kondycji zdrowotnej. Jeden z pary jego rozdzielających się na wysokości 130cm pni składowych całkowicie spróchniał i zwalił się. Obwód podwójnego pnia drzewa mierzony na wysokości 130cm (minimalny w zakresie 0-130cm), a więc dokładnie w miejscu rozwidlenia wynosi 5.49m (Φ 1.75m), zaś wysokość drzewa jest równa 27.5m (PG+BM, 2013, laser). Drugi potężny jawor, aczkolwiek o mniejszym obwodzie pnia, robi jednak znacznie większe wrażenie. Drzewo to znajduje się w dużo lepszym stanie zdrowotnym niż poprzednio omawiane, a na dodatek posiada pojedynczy pień o pięknej, regularnie walcowatej kolumnie. Obwód pnia na wysokości 130cm wynosi 4.29m (Φ 1.37m). Osobnik ten jest nieco wyższy, mierzy bowiem 28.2m (PG+BM, 2013, laser).
Sędziwy jawor w przykościelnym parku w Wysokiej na Śląsku jest już w bardzo słabej kondycji. Jego wysokość wynosi 27.5m, natomiast obwód podwójnego, rozwidlającego się na poziomie 130cm pnia jest równy 5.49m (Φ 1.75m). |
Młodszy jawor jest w dużo lepszym stanie. Jego potężny, pojedynczy pień o pięknej kolumnie posiada obwód 4.29m (Φ 1.37m). Drzewo to jest wyższe od poprzedniego o kilkadziesiąt cm; jego wysokość wynosi 28.2m. |
W młodości srebrzystoszara i gładka (miejscami z czarnym nalotem przypominającym sadzę), z biegiem czasu staje się brązowawa,
szara lub szaroczarna i bardzo charakterystycznie, tafelkowato spękana na odpadające poletka.
█
Spękana na odpadające poletka kora jawora upodobnia go do platanów,
stąd łacińska nazwa gatunkowa pseudoplatanus.
Więcej... |
|
|
Pędy i pąkiMłode pędy walcowate i grube, tegoroczne żywo ciemnozielone, nagie, starsze czerwonawobrązowe, chropowate, z licznymi drobnymi, brodawkowatymi przetchlinkami. Pąki jajowate, na końcu lekko zaostrzone, długości do 1cm, posiadają zielone (także w zimie), brązowawo obrzeżone, delikatnie zaostrzone łuski. Pąki boczne znacznie mniejsze od wierzchołkowych, luźno przylegające od pędu.
|
Jesienią liście jaworu prawbarwiają się na żółto, jednak nie tak atrakcyjne jak u klonu pospolitego |
Czerniak klonowy na liściu jawora |
Kwiaty
Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe (wówczas rozmieszczone jednopiennie), owadopylne i bardzo nektarodajne,
zebrane po 20-50 sztuk w zwisające, na szczytach tegorocznych przyrostów podłużne wiechy o długości 5-15cm i grubości 2-5cm.
Pojedyncze kwiaty drobne (do 1cm średnicy), żółtozielone, posiadają bardzo niepozorny, podwójny, 5-krotny okwiat.
Okres kwitnienia:
V (zaraz po rozwinięciu się liści - różnica w stosunku do klona zwyczajnego).
Drobne, żółtozielone kwiaty jawora są osadzone na dość długich, lekko owłosionych szypułkach i zebrane w zwisające, podłużne kwiatostany. Po prawej pojedyncze kwiaty w znacznym powiększeniu. |
Owoce i nasiona
Podwójne skrzydlaki z bardzo wypukłymi, prawie kulistymi orzeszkami (różnica w stosunku do klona zwyczajnego!)
i skrzydełkami długości 3-5cm, ustawionymi pod kątem 60-90°. Rozpadają się po dojrzeniu.
Okres dojrzewania owoców:
IX-X.
Owoce klona jawora to podwójne skrzydlaki z kulistym orzeszkiem i skrzydełkami ustawionymi pod kątem lekko ostrym do prostego. |
Drewno
Bardzo jasne i "czyste", żółtawobiałe do niemal białego (żółknące pod wpływem światła), atłasowo połyskujące, beztwardzielowe,
o wyraźnych słojach i widocznych gołym okiem naczyniach, stare pnie mogą posiadać ciemne pręgowanie.
Parametry techniczne: drewno zwarte i dość ciężkie (0.6-0.7 kg/dm3), twarde a równocześnie bardzo elastyczne,
średnio trwałe (bardziej niż u klona zwyczajnego), trudno łupliwe, skłonne do paczenia i pęknięć, średnio kurczliwe,
suche wrażliwe na zmiany temperatury i wilgotności ("mocno pracuje"), poza tym łatwe w obróbce, dobrze się gnie, poleruje i barwi,
źle natomiast klei, jest łatwo zapalne.
Drewno jawora jest cenione w meblarstwie i tokarstwie, używane m.in. do produkcji mebli, oklein, wyrobów galanteryjnych
i instrumentów muzycznych.
Beztwardzielowe drewno jawora posiada jasny, żółtawobiały kolor. |
Inne informacje█ Jesienią liście jawora przebarwiają się na jasnożółty kolor. Przebarwienie to jest zwykle jaśniejsze i mniej intensywne niż u klona zwyczajnego; nie zawiera także pomarańczowych ani czerwonych odcieni. █ Klon jawor (podobnie jak zwyczajny) często bywa atakowany przez czerniaka klonowego powodującego powstawanie na liściach czarnych, okrągłych plamek (zdjęcie po prawej stronie). |