ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2023-08-15
Licznik odwiedzin:
Roślina umiarkowanie światłolubna Roślina preferująca wilgotne gleby Roślina (bardzo) mrozoodporna
GATUNEK
Klon jawor
(Acer pseudoplatanus)
ang. Sycamore, Sycamore Maple
Gatunek rodzimy
Drzewo liściaste
zrzucające liście
na zimę
Pokrój typowy
H: 30-35(40)m
Φ: 1-1.5(2)m
Długość życia:
250-350(500)lat
Tempo wzrostu:
dosyć duże
Biotop:
lasy regla dolnego
Kwiaty:
O1-p., owadop.
V
Dekor.:
kora, skrzydlaki
Klon jawor
Cechy charakterystyczne:
♦ Wysokie i okazałe drzewo liściaste.
Kora tafelkowato spękana
na odpadające poletka

(podobna do występującej u platana).
Duże, dłoniasto klapowane, naprzeciwległe liście.
Klapy jajowate, zęby dość płytkie.
Ogonki liściowe bardzo długie,
nie wydzielają soku mlecznego.
♦ Żółtozielone kwiaty w podłużnych, zwisających kwiatostanach,
mniej efektowne od występujących
u klona zwyczajnego, bo pojawiające się po rozwoju liści (ukryte między nimi).
♦ Owoce: podwójne skrzydlaki
ustawione pod kątem 60-90°.
Orzeszki kuliste, mocno wypukłe.
 
Ciekawostki:
♦ Do jawora należy rekord Polski ceny drewna; na submisji LP w 2006 r. osiągnęła ona ponad 27 072 PLN za 1m3.
♦ Z drewna jawora zbudowano słynnego konia trojańskiego.
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Jawor to nasz największy rodzimy klon i w ogóle jeden z największych przedstawicieli swojego rodzaju. Jest to wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym i prostym, podzielonym na konary pniu oraz szerokiej, wysoko wysklepionej koronie. Podobnie jak zdecydowana większość klonów posiada duże, dłoniasto klapowane liście, a jego owoce mają postać podwójnych skrzydlaków. Cechą wyróżniającą jawora na tle innych klonów jest jego charakterystyczna kora - tafelkowato spękana na odpadające poletka przypomina ona nieco korę platana. Znalazło to nawet odbicie w łacińskiej nazwie gatunkowej jawora - pseudoplatanus ("fałszywy platan"). Jawor stanowi jeden z ważnych składników tworzących górskie lasy w Polsce (zwłaszcza te wilgotne i cieniste), jest też dość często sadzony z powodu cennego drewna.

Klon jawor Klon jawor
Naturalnym siedliskiem klona jawora są górskie lasy. Tam, gdzie wysokość jest zbyt duża
(np. na bieszczadzkich połoninach), roślina przybiera postać niewielkiego krzewu.
  Systematyka 

Jeden z trzech rodzimych gatunków klona w Polsce (obok zwyczajnego i polnego), rozpowszechniony głównie w górach i na pogórzu; na pozostałych obszarach spotykany rzadziej niż klon zwyczajny. Do jego najczęściej uprawianych odmian ozdobnych należą czerwonolistna odmiana 'Purpureum', pstrolistna odmiana 'Leopoldii' oraz 'Variegatum' - odmiana o kremowo obrzeżonych liściach.

  Występowanie

Zasięg. Europa (z wyjątkiem Skandynawii i Anglii), Kaukaz, Azja Mniejsza. W Polsce przebiega północna granica występowania jawora; jest on pospolity na południu i zachodzie kraju, głównie w górach (do 1500 m.n.p.m.) i na pogórzu, na pozostałym obszarze naturalnie nie występuje (choć jest często sadzony). Uprawiany (w tym również naturalizowany) w wielu rejonach poza naturalnym zasiegiem, w tym w Anglii, Skandynawii, a od XVII w. także w Ameryce Północnej.
Biotop. Występuje najczęściej jako domieszka w wilgotnych i cienistych górskich lasach liściastych oraz mieszanych (grądy i buczyny), na brzegach górskich potoków, w zadrzewieniach śródpolnych itp. W górach tworzy czasami zwarte drzewostany - tzw. jaworzyny górskie. Po buku i jodle stanowi 3. najważniejszy składnik lasów regla dolnego w Sudetach i Karpatach. Na nizinach bardzo rzadki (z wyj. sztucznych nasadzeń).


Jaworowy soliter
Piękny jaworowy soliter w Beskidzie Małym

Aleja jaworowa
Aleja jaworowa w Wolinie.

Preferencje. Tereny o chłodnym i wiglotnym klimacie, gleby zasobne, średnie do głębokich (w tym także kamieniste), w młodości dobrze znosi półcień, jako dorosłe drzewo jest światłolubny, odporny na szkodniki i zanieczyszczenia środowiska.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo stosunkowo długowieczne, dość szybko rosnące. Osiąga wiek 250-350(500) lat. Tempo wzrostu 50-100cm/rok.
█ Wg przewodnika C. Pacyniaka NAJSTARSZE DRZEWA W POLSCE, najstarszy jawor rośnie we wsi Wysoka w gm. Leśnica w woj. opolskim i liczy ok. 350 lat.
█ Wzrost jawora jest szybki mniej więcej do 20. roku życia, potem stopniowo słabnie. W wieku około 100 lat wzrost na wysokość praktycznie ustaje.

  Zastosowanie

Ważne drzewo leśne, występujące zarówno naturalnie jak i w uprawach leśnych, sadzone też jako użytkowe (drewno) i ozdobne (np. alejowe), posiada jednak mniejszą wartość dekoracyjną niż klon zwyczajny (m.in. "brzydka kora", kwiaty niewidoczne wśród liści, mniej intensywne zabarwienie liści jesienią).

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Jawor jest największym polskim klonem i równocześnie jednym z największych w ramach całego rodzaju. Jest to wysokie i okazałe drzewo liściaste o prostym, grubym pniu i szerokiej, wysoko wysklepionej koronie. W wysokich położeniach górskich może wyjątkowo przybierać postać krzewiastą.
Rozmiary. Wysokość 30-35(40)m. Średnica pnia 1-1.5(2)m.
█ Jak podaje strona Tall Trees, dwa najwyższe klony jawory w Europie rosną w Danii i Anglii; oba drzewa mierzą około 40m, jednak ich pomiary nie są potwierdzone. Najwyższy natomiast potwierdzony, znany autorowi strony jawor w Europie (i na świecie!) rośnie w Polsce, a dokładniej w parku miejskim na zboczach Góry Św. Anny w Tarnowie i mierzy 38.1m (ŁW+PW, 2023, laser). Tylko nieznacznie niższe są obecnie (2023 r.) jawory rosnące w Rosji (37.9m) i w Polsce, w Białowieskim Parku Narodowym (37.2m).
█ Najgrubszy w Polsce klon jawor rośnie prawdopodobnie na terenie Nadleśnictwa Krzyż w powiecie pilskim (woj. wielkopolskie); obwód jego pnia wynosi 6.21m (Φ 1.98), a wysokość - 25m. Prawie tak samo gruby (6.20m) jest podobno okaz z Nadleśnictwa Suchedniów w woj. świętokrzyskim. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień gruby, prosty i regularny, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach oczyszczony z gałęzi do poziomu kilkunastu metrów, u rosnących w odosobnieniu - przeważnie nisko rozgałęziony. Korona szeroka, odwrotnie jajowata lub kulista, wysoko kopulasto wysklepiona, dość gęsto ugałęziona. Konary grube i mocne, stosunkowo proste i zwykle dość stromo wznoszące się ku górze.
System korzeniowy sercowaty, mocny; drzewo znane z dużej odporności na przewrócenie przez wiatr.

Klon jawor - pokrój Klon jawor - pokrój Klon jawor - pień
Klon jawor - pokrój Klon jawor - pokrój Klon jawor - pień
Klon jawor jest wysokim i okazałym drzewem liściastym. Osiąga on największe rozmiary
spośród wszystkich naszych rodzimych klonów.

  Wybrane okazy

Jawory w Wysokiej. Jedne z najgrubszych jaworów w Polsce rosną we wsi Wysoka w woj. śląskim. Drzewa są zlokalizowane na terenie mocno zaniedbanego przykościelnego parku. W parku tym rośnie wyjątkowo dużo jaworów; z nich co najmnej dwa zasługują na uwagę. Są to potężne drzewa, należące zapewne do jednych z najbardziej okazałych przedstawicieli swojego gatunku w Polsce. Pierwszy jest już mocno wiekowy i znajduje się w słabej kondycji zdrowotnej. Jeden z pary jego rozdzielających się na wysokości 130cm pni składowych całkowicie spróchniał i zwalił się. Obwód podwójnego pnia drzewa mierzony na wysokości 130cm (minimalny w zakresie 0-130cm), a więc dokładnie w miejscu rozwidlenia wynosi 5.49m (Φ 1.75m), zaś wysokość drzewa jest równa 27.5m (PG+BM, 2013, laser). Drugi potężny jawor, aczkolwiek o mniejszym obwodzie pnia, robi jednak znacznie większe wrażenie. Drzewo to znajduje się w dużo lepszym stanie zdrowotnym niż poprzednio omawiane, a na dodatek posiada pojedynczy pień o pięknej, regularnie walcowatej kolumnie. Obwód pnia na wysokości 130cm wynosi 4.29m (Φ 1.37m). Osobnik ten jest nieco wyższy, mierzy bowiem 28.2m (PG+BM, 2013, laser).

Rekordowy klon w Wysokiej Rekordowy klon w Wysokiej Rekordowy klon w Wysokiej Rekordowy klon w Wysokiej
Sędziwy jawor w przykościelnym parku w Wysokiej na Śląsku jest już w bardzo słabej kondycji. Jego wysokość wynosi 27.5m,
natomiast obwód podwójnego, rozwidlającego się na poziomie 130cm pnia jest równy 5.49m (Φ 1.75m).

Rekordowy klon w Wysokiej Rekordowy klon w Wysokiej Rekordowy klon w Wysokiej
Młodszy jawor jest w dużo lepszym stanie. Jego potężny, pojedynczy pień o pięknej kolumnie posiada obwód 4.29m (Φ 1.37m).
Drzewo to jest wyższe od poprzedniego o kilkadziesiąt cm; jego wysokość wynosi 28.2m.

  Kora

W młodości srebrzystoszara i gładka (miejscami z czarnym nalotem przypominającym sadzę), z biegiem czasu staje się brązowawa, szara lub szaroczarna i bardzo charakterystycznie, tafelkowato spękana na odpadające poletka.
█ Spękana na odpadające poletka kora jawora upodobnia go do platanów, stąd łacińska nazwa gatunkowa pseudoplatanus.

Kora klona jawora Kora klona jawora
Kora jawora należy do najbardziej charakterystycznych. Jest ona tafelkowato spękana
na odpadające poletka, podobnie jak u platana (stąd nazwa gatunkowa pseudoplatanus).
Zarówno kolor, jak i forma spękań są bardzo zmienne.

  Więcej...  


  Więcej...  







  Pędy i pąki

Młode pędy walcowate i grube, tegoroczne żywo ciemnozielone, nagie, starsze czerwonawobrązowe, chropowate, z licznymi drobnymi, brodawkowatymi przetchlinkami. Pąki jajowate, na końcu lekko zaostrzone, długości do 1cm, posiadają zielone (także w zimie), brązowawo obrzeżone, delikatnie zaostrzone łuski. Pąki boczne znacznie mniejsze od wierzchołkowych, luźno przylegające od pędu.

Pędy klona jawora Pąki klona jawora Pąki klona jawora
Tegoroczne pędy jawora mają żywy, ciemnozielony kolor. Jajowate pąki są okryte zielonymi łuskami.

/
Duże, dłoniasto klapowane liście
jawora posiadają 5 jajowatych,
zaostrzonych klap. Ich brzeg jest
niezbyt głęboko, nieregularnie
ząbkowany. Liście są osadzone
na bardzo długich ogonkach.
Młode liście na początku maja
bywają bardzo intensywnie
jaskrawozielone.
Młode liście klona jawora
Liście klona jawora

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka w ogólnym zarysie okrągława, dłoniasto klapowana, duża: długości 10-20cm i mniej więcej takiej samej szerokości, ciemnozielona (pod spodem szarozielona), matowa, delikatnie owłosiona tylko w kątach nerwów na spodzie. Klapy w liczbie 5, jajowate, na końcu zaostrzone, oddzielone od siebie średnio głębokimi, ostrymi, klinowatymi wcięciami, na brzegu grubo i nieregularnie ząbkowane lub piłkowane. Ząbki dużo płytsze i łagodniejsze niż u klona zwyczajnego (nie są wyciągnięte). Unerwienie bardzo wyraźnie widoczne, od spodu nerwy żółte, odstające. Ustawienie: naprzeciwległe na bardzo długich ogonkach. Ogonki rynienkowate, długości 10-15(20!)cm, jasnozielone do (ciemno)czerwonych, nie wydzielają mlecznego soku (różnica w stosunku do klona zwyczajnego). Okres występowania: V-X. Liście rozwijają się dopiero na początku maja, znacznie później niż u innych popularnych klonów (np. jesionolistnego, srebrzystego i zwyczajnego). Jesienne przebarwienie wczesne, na jasnożółty kolor.
█ U dużej liczby osobników w Krakowie zauważyłem przebarwianie się liści już na przełomie sierpnia i września, a więc najwcześniej ze wszystkich drzew!




Jesienne liście klona jawora


Jesienią liście jaworu prawbarwiają się
na żółto, jednak nie tak atrakcyjne
jak u klonu pospolitego
Jesienne liście klona jawora
Chore liście klona jawora
Czerniak klonowy na liściu jawora

  Kwiaty

Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe (wówczas rozmieszczone jednopiennie), owadopylne i bardzo nektarodajne, zebrane po 20-50 sztuk w zwisające, na szczytach tegorocznych przyrostów podłużne wiechy o długości 5-15cm i grubości 2-5cm. Pojedyncze kwiaty drobne (do 1cm średnicy), żółtozielone, posiadają bardzo niepozorny, podwójny, 5-krotny okwiat. Okres kwitnienia: V (zaraz po rozwinięciu się liści - różnica w stosunku do klona zwyczajnego).
█ Jawor rosnący na otwartej przestrzeni zaczyna kwitnąć w wieku 25-30 lat, w zwartym drzewostanie - około 40. roku życia.

/ →→
Drobne, żółtozielone kwiaty jawora są osadzone
na dość długich, lekko owłosionych szypułkach
i zebrane w zwisające, podłużne kwiatostany.
Po prawej pojedyncze kwiaty w znacznym
powiększeniu.
Owoce klona jawora
Owoce klona jawora są zebrane
w podłużne, zwisające grona.

  Więcej...  

  Owoce i nasiona

Podwójne skrzydlaki z bardzo wypukłymi, prawie kulistymi orzeszkami (różnica w stosunku do klona zwyczajnego!) i skrzydełkami długości 3-5cm, ustawionymi pod kątem 60-90°. Rozpadają się po dojrzeniu. Okres dojrzewania owoców: IX-X.
█ Lata obfitego owocowania jawora przypadają co 2. rok. Zdolność kiełkowania nasion jest wysoka - ok. 85%.

/ →→
Owoce klona jawora
to podwójne skrzydlaki
z kulistym orzeszkiem
i skrzydełkami ustawionymi
pod kątem lekko ostrym
do prostego.

  Drewno

Bardzo jasne i "czyste", żółtawobiałe do niemal białego (żółknące pod wpływem światła), atłasowo połyskujące, beztwardzielowe, o wyraźnych słojach i widocznych gołym okiem naczyniach, stare pnie mogą posiadać ciemne pręgowanie. Parametry techniczne: drewno zwarte i dość ciężkie (0.6-0.7 kg/dm3), twarde a równocześnie bardzo elastyczne, średnio trwałe (bardziej niż u klona zwyczajnego), trudno łupliwe, skłonne do paczenia i pęknięć, średnio kurczliwe, suche wrażliwe na zmiany temperatury i wilgotności ("mocno pracuje"), poza tym łatwe w obróbce, dobrze się gnie, poleruje i barwi, źle natomiast klei, jest łatwo zapalne. Drewno jawora jest cenione w meblarstwie i tokarstwie, używane m.in. do produkcji mebli, oklein, wyrobów galanteryjnych i instrumentów muzycznych.
█ W wydanej przez Centrum Informacyjne Lasów Państwowych książce TEGO NIE WIESZ O DRZEWACH można przeczytać, że w 2006 r. za kłodę rezonansowego jaworu, wystawionego na sprzedaż przez RDLP w Krośnie, zaoferowano 27 072 złotych za 1 m3, co stanowi niepobity wciąż rekord w cenie drewna w Polsce. Ta kłoda miała zaledwie 3 m długości i 68 cm średnicy.


Beztwardzielowe drewno jawora posiada
jasny, żółtawobiały kolor.


  Więcej...  

  Inne informacje

█ Jesienią liście jawora przebarwiają się na jasnożółty kolor. Przebarwienie to jest zwykle jaśniejsze i mniej intensywne niż u klona zwyczajnego; nie zawiera także pomarańczowych ani czerwonych odcieni.

█ Klon jawor (podobnie jak zwyczajny) często bywa atakowany przez czerniaka klonowego powodującego powstawanie na liściach czarnych, okrągłych plamek (zdjęcie po prawej stronie).


  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...