█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki niewielkich poprzez średnie aż do dużych drzew liściastych (rzadziej krzewów), wyróżniających się przede wszystkim naprzeciwległymi, stosunkowo dużymi, dłoniasto klapowanymi liśćmi oraz owocami mającymi postać podwójnych skrzydlaków. Budowa skrzydlaków klonów powoduje, że spadając kręcą się one wokół własnej osi i w ten sposób spowalniają opadanie, co umożliwia rozsiewanie nasion w większej odległości od macierzystego drzewa. W Polsce klony należą do najpopularniejszych drzew ozdobno-użytkowych, ale też występują jako domieszkowe drzewa leśne (zwłaszcza jawor i klon zwyczajny). Tym, co czyni wiele gatunków klona wyjątkowo dekoracyjnymi drzewami, są ich niezwykle pięknie przebarwiające się jesienią liście. Panuje powszechne przekonanie, że pod względem intensywności jesiennych barw niektóre klony (m.in. zwyczajny, palmowy i tatarski) nie mają sobie równych.

Rodzaj klon jest dość liczny gatunkowo. Obejmuje on 120-150 gatunków, z których w Polsce jako rodzime występują trzy: klon zwyczajny (A. platanoides), klon jawor (A. pseudoplatanus) oraz klon polny (A. campestre). Do najczęściej uprawianych u nas gatunków obcego pochodzenia należą klony jesionolistny (A. negundo) i srebrzysty (A. saccharinum). Pierwszy z nich - klon jesionolistny pochodzi z Ameryki Północnej i stanowi prawdziwy wyjątek w ramach swojego rodzaju. To niewielkie drzewo wyróżnia się m.in. pierzasto złożonymi liśćmi podobnymi do występujących u jesionów, a na dodatek w odróżnieniu od pozostałych klonów jest rośliną dwupienną i wiatropylną. Pochodzący także z Ameryki Północnej klon srebrzysty to z kolei okazałe drzewo, posiadające niezwykle długie i proste konary oraz bardzo głęboko powcinane, srebrzysto owłosione od spodu liście. Znacznie rzadziej uprawiany jest w Polsce występujący w ponad 1000 odmianach ozdobnych(!) klon palmowy (A. palmatum) - małe drzewko o egzotycznym pokroju i bardzo ciekawie powcinanych liściach. Do rzadkości należą także posiadający stosunkowo niewielkie, trójklapowe liście klon francuski (A. monspessulanum) oraz bezklapowe klony tatarski (A. tataricum) i grabolistny (A. carpinifolium); drzewa te można u nas spotkać właściwie tylko w ogrodach botanicznych. Z innych ciekawych gatunków, niestety nie uprawianych w Polsce, należy wymienić pochodzącego z basenu Morza Śródziemnego klona wieczniezielonego (A. sempervirens), który, jak sama nazwa wskazuje, jest gatunkiem nie tracącym liści na zimę (wyjątkowa cecha wśród klonów).

Klony są bardzo zróżnicowane pod względem cech morfologicznych. Jednym z przykładów tego zróżnicowania jest różnorodność kształtu ich liści, która przywodzi na myśl znane w świecie zwierząt zjawisko mimikry. Mamy bowiem, obok klonów o typowych, dłoniastych liściach, także klony grabolistne, głogolistne, lipolistne, a nawet wspomniane wyżej jesionolistne. Również kora klonów jest zróżnicowana - od typowej bruzdowanej u klona pospolitego poprzez łuskowatą u klona srebrzystego, "platanopodobną" u jawora aż do efektownej, intensywnie zielonej, srebrzysto-biało pionowo prążkowanej kory klonu Dawida i innych tzw. klonów wężowych. Rodzaj dzieli się na szereg sekcji; najważniejsze z nich to:
- Platanoidea - liście pojedyncze, klapowane, całobrzegie lub odlegle ząbkowane, ogonki wydzielają sok mleczny, kwiaty z podwójnym, żółtozielonym okwiatem i dyskiem miodnikowym, orzeszki płaskie. Należą tu m.in. klony zwyczajny oraz polny.
- Acer - liście pojedyncze, klapowane, zwykle karbowane lub piłkowane, kwiaty z dyskiem miodnikowym, orzeszki wypukłe. Przedstawicielami tej sekcji są m.in. klony jawor i cukrowy.
- Rubrum - liście pojedyncze, klapowane, na brzegu piłkowane, kwiaty niepozorne, często bez płatków korony i dysku miodnikowego, rozwijają się przed rozwinięciem liści, orzeszki wypukłe. Do sekcji należą np. klony srebrzysty i czerwony.
- Negundo - liście nieparzystopierzaście złożone, drzewa dwupienne, kwiaty często bardzo drobne, bez okwiatu i dysku miodnikowego, rozwijają się przed rozwinięciem liści, orzeszki lekko wypukłe, unerwione. Głównym przedstawicielem tej sekcji jest klon jesionolistny.
- Palmata - liście pojedyncze, klapowane, na brzegu zwykle piłkowane, kwiaty najczęściej z czerwonawymi działkami kielicha i białymi płatkami korony, pąków szczytowych brak, orzeszki przeważnie wypukłe. Główny przedstawiciel sekcji to klon palmowy.
- Trifoliata - liście trójlistkowe, kwiaty z dyskiem miodnikowym, zazwyczaj zebrane po 3, orzeszki wypukłe, o silnie zdrewniałej łupinie. Do sekcji należy m.in. klon nikkoński (A. maximowiczianum).

Zdjęcie pobrano z witryny angielskiej Wikipedii   Występowanie Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej, północna Afryka. Zdecydowana większość, bo aż około 105 gatunków pochodzi z Azji (w tym ok. 80 z Chin i 20 z Japonii), pozostałe z Ameryki Północnej (9 gatunków) i Europy (ok. 6 gatunków). Biotop. Klony występują zwykle domieszkowo w lasach liściastych różnego typu (np. łęgowych i dolnoreglowych), wiele gatunków to rośliny górskie. Preferencje. Większość gatunków klona nie posiada specjalnych wymagań glebowych. Generalnie preferują one klimat umiarkowany do umiarkowanie chłodnego, wilgotny, z dużą ilością opadów. W zależności od gatunku lubią półcień lub stanowiska nasłonecznione, ale jako młode osobniki w większości są cieniolubne. Młode drzewa należy chronić przed mroźnymi wiatrami. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa generalnie stosunkowo krótkowieczne do średnio długo żyjących (wyjątkowo także długowieczne), dość szybko rosnące. W zależności od gatunku osiągają wiek 80-350(500) lat. Jednym z najbardziej długowiecznych klonów jest jawor; drzewo to bez trudu dożywa wieku 250-350 lat (a może nawet osiągnąć 500 lat), natomiast na drugim końcu skali znajduje się rzadko przekraczający 80 lat klon srebrzysty. Tempo wzrostu większości często spotykanych gatunków jest stosunkowo duże i wynosi 50-100cm/rok. Dużo wolniej (najwolniej ze wszystkich klonów) rośnie klon polny.

  Zastosowanie

Klony to przede wszystkim bardzo popularne w wielu regionach świata drzewa ozdobno-użytkowe, głównie parkowe, przydrożne, osiedlowe itp. Są one również uprawiane ze względu na cenne drewno oraz dużą miododajność. W Kanadzie i Stanach Zjednoczonych klon cukrowy jest wykorzystywany do pozyskiwania bardzo popularnego tam syropu klonowego. Syrop ten ze względu na niezwykle bogaty i dobrze zbilansowany zestaw cukrów, witamin i mikroelementów należy do najzdrowszych produktów pochodzenia drzewnego. Wśród rdzennych Amerykanów klony odgrywają istotną rolę w ziołolecznictwie.
█ Okres przydatności do spożycia syropu klonowego wynosi przeciętnie 300 lat!

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Od krzewów poprzez małe i średnio duże drzewa aż do wysokich i okazałych drzew liściastych. Do największych należą osiągające w ojczyźnie 40m wysokości klony cukrowy, czerwony i srebrzysty; tylko niewiele ustępuje im nasz największy rodzimy klon - jawor, którego wysokość może dochodzić nawet do 30-35m (Φ pnia - do 1.5m) oraz osiągający 25-30m wysokości klon zwyczajny. Zdecydowanie mniejsze są klony jesionolistny i polny, do najmniejszych należy rzadko przekraczający 6m wysokości klon palmowy. System korzeniowy u większości gatunków niezbyt głęboki (z wyjątkiem m.in. klonu polnego), gęsty i włóknisty, rzadko tworzący odrośla.

  Kora / Pędy i pąki

Kora zależna od gatunku, w starszym wieku zazwyczaj dość mocno spękana. Pędy i pąki Pąki okryte kilkoma parami łusek (rzadziej jedną), często duże (wyjątkiem jest m.in. k. jesionolistny) u gatunków kwitnących przed rozwojem liści (np. k. zwyczajny) zróżnicowane na wegetatywne i kwiatowe.

Klon zwyczajny posiada ciemną, drobno i gęsto, niezbyt głęboko podłużnie bruzdowaną korę:	Pod względem kory najbardziej wyróżnia się jawor. Jego spękana na cienkie, odpadające poletka kora przypomina nieco korę platana:	Kora klona polnego jest głęboko spękana (często skorkowaciała):

Kora klona srebrzystego łuszczy się podłużnymi, cienkimi pasmami.	Kora k. jesionolistnego jest podobna do jak u zwyczajnego, jednak jaśniejsza i zwykle gęsto pokryta chropowatymi naroślami. Jedną z bardzo charakterystycznych cech tego klona są zielone, pokryte łatwo ścierającym się, białawym nalotem młode pędy.		Niewątpliwie do najbardziej atrakcyjnych pod względem kory należą zielonokore klony Grossera i pensylwański.

→ Jajowate pąki klona zwyczajnego są (ciemno)czerwone. Pąki szczytowe są o wiele większe od bocznych. →→ Zielone, jajowate pąki klona jawora są na końcu lekko zaostrzone. →→→ Wydłużone pąki klona polnego posiadają na zewnętrznych łuskach brunatnoczarny pasek.

→ / →→ Jajowate pąki liściowe klona srebrzystego (po lewej) różnią się wyraźnie od jego kulistych, zebranych w główki pąków kwiatowych (po prawej). →→→ Klon jesionolistny posiada pąki najmniejsze ze wszystkich klonów. Mają one białoróżowy kolor.

  Liście

Blaszkowate, zwykle pojedyncze, rzadko pierzastozłożone (np. k. jesionolistny) lub trójlistkowe (np. k. cisolistny). Blaszka o zróżnicowanym kształcie, najczęściej dłoniasto klapowana. Kształt i głębokość klap są jednymi z cech pozwalających rozróżnić poszczególne gatunki. Najgłębiej powcinane klapy występują u klonów klonów palmowego i srebrzystego - ich blaszka jest czasami niemal dłoniasto-sieczna, z kolei klapy klonów zwyczajnego i jawora są średnio głęboko wcięte. Wyjątkowo zdarzają się gatunki o bezklapowych liściach - np. klony tatarski i grabolistny. Rozmiary liści w zależności od gatunku wahają się w dużym zakresie. Jedne z najmniejszych liści posiada klon wieczniezielony; ich długość zawiera się w przedziale 1-4cm, a szerokość wynosi 1-3cm. Z kolei liście klona zwyczajnego mogą czasami osiągać rozmiary zbliżone do 20x20cm. Ustawienie: naprzeciwległe, zwykle na bardzo długich ogonkach. Ogonki niektórych gatunków klona (np. klona zwyczajnego i cukrowego) po złamaniu wydzielają obficie gęsty, najczęściej mlecznobiały lub przezroczysty sok. Okres występowania: drzewa w większości tracące liście na zimę (jednym z wyjątków jest klon wieczniezielony). Jesienne przebarwienie u niektórych gatunków (zwłaszcza u klonów zwyczajnego, cukrowego i palmowego) jest niezwykle efektowne i obejmuje całą gamę pięknych, żywych odcieni koloru żółtego, pomarańczowego i czerwonego. Wyjątkowo wśród klonów występują gatunki o słabym przebarwieniu liści; jednym z nich jest klon jesionolistny, którego jesienne liście są bladożółte.
█ Dłoniasty liść klonu jest symbolem niedoświadczonego kierowcy.
█ Liść klonu cukrowego widnieje na fladze Kanady.

Klony zwyczajny (po lewej) i jawor (po prawej) są posiadaczami najbardziej typowych dla swojego rodzaju liści. U klona zwyczajnego mają one dłuższe i ostrzejsze zęby, a ich ogonki po złamaniu wydzielają sok mleczny.

Klon polny posiada dużo mniejsze i bardziej łagodnie klapowane liście niż dwa poprzednie gatunki.	Liście klona srebrzystego wyróżniają się bardzo głęboko wciętymi klapami, długimi zębami oraz srebrzystym owłosieniem spodniej strony blaszki.	Jeszcze głęniej powcinane są liście klona palmowego.

Nietypowe liście posiadają klony tatarski i grabolistny. U klona tatarskiego (u dołu po lewej) mają one bardzo małe i niewyraźne klapy, u grabolistnego natomiast (u dołu po prawej) są całkowicie bezklapowe (podobne do występujących u graba - stąd nazwa).
		Najbardziej jednak nietypowe są pierzasto złożone liście klona jesionolistnego.

Młode (↑↑) i dojrzałe (↑) liście klona Ginnala.	Niektóre gatunki klona (np. przedstawiony na zdjęciach powyżej klon zwyczajny) są znane z niezwykle efektownego przebarwiania się liści jesienią. Mamy tu do czynienia z całą gamą pięknych, żywych odcieni, głównie koloru żółtego, ale również pomarańczowego i czerwonego. Cecha ta sprawia, że klony należą do jednych z najbardziej dekoracyjnych drzew (zwłaszcza jesienią).

  Kwiaty

Przeważnie obupłciowe (rzadko rozdzielnopłciowe, wówczas rozmieszczone zwykle jedno-, rzadziej dwupiennie), u większości gatunków owadopylne i miododajne (jednym z wyjątków jest klon jesionolistny, będący rośliną dwupienną o kwiatach wiatropylnych), zebrane w kwiatostany mające postać wiech, podbaldachów, gron lub wiązek. Pojedyncze kwiaty nieduże, posiadają podwójny (rzadziej pojedynczy - bez płatków korony) 5-krotny (rzadziej 4-krotny) okwiat, którego działki kielicha i płatki korony są zazwyczaj podobnie zabarwione - najczęściej na żółto, zielono lub czerwono. Każdy kwiat zawiera 4-10 pręcików oraz 1 lub 2 słupki (jeśli 1, to zwykle z dwoma znamionami); elementy te są często otoczone okrągłym, zwykle żółtozielonym dyskiem miodnikowym. Okres kwitnienia: od późnej zimy do środkowej wiosny, zwykle wraz z rozwojem liści lub nieco po nich (jednym z wyjątków jest zakwitający na długo przed rozwojem liści klon srebrzysty). Z popularnych w Polsce (także w uprawie) klonów najwcześniej - około połowy marca - zakwitają klony srebrzysty i jesionolistny, nieco później - na początku kwietnia - kwitnie klon zwyczajny, jeszcze później - na przełomie kwietnia i maja - jawor.

Klon zwyczajny tworzy jedne z większych kwiatów. Są one zebrane na szczytach pędów w wyprostowane, żółtozielone baldachgrona.	Żółtozielone kwiatostany klona jawora mają postać zwisających, podłużnych wiech.	Kwiaty klona polnego są zebrane we wzniesione, stożkowate baldachogrona.

↑ Frędzelkowate kwiatostany żeńskie klona srebrzystego są jaskrawoczerowone.

↑ Kolejny raz największym wyjątkiem wśród klonów okazuje się klon jesionolistny. Jego bardzo małe i niepozorne kwiaty nie dość, że są rozdzielnopłciowe i rozmieszczone dwupiennie, to jeszcze na dodatek są wiatropylne. Zebrane licznie na bardzo długich i cienkich szypułkach tworzą one kwiatostany mające postać gęstych, zwisających wiązek (na zdjęciu obok kwiaty męskie).

Drobne, białe kwiaty klona Ginnala są zebrane w wyprostowane wiechy.

  Owoce i nasiona

Owoce klonów to popularne podwójne skrzydlaki (nazywane czasem "noskami"). Są one lubiane zwłaszcza przez dzieci, ponieważ opadając efektownie kręcą się wokół własnej osi. Każdy skrzydlak (stanowiący połowę owocu) ma postać płaskiego lub wypukłego, 1-nasiennego orzeszka jednostronnie opatrzonego wydłużonym skrzydełkiem. Skrzydełka są stosunkowo duże i ustawione względem siebie pod kątem zależnym od gatunku (ważna cecha rozpoznawcza!) - od prawie równoległego (np. klon francuski), poprzez prostopadły (np. klon srebrzysty) aż do poziomego (np. klon polny). U niektórych gatunków skrzydlaki przed dojrzeniem przybierają efektowny, czerwony kolor (np. k. tatarski, k. palmowy). Okres dojrzewania owoców: owoce większości gatunków dojrzewają jesienią i kiełkują następnej wiosny, rzadziej - np. u klonów srebrzystego i czerwonego - opadają już w maju lub czerwcu i od razu kiełkują, jeszcze rzadziej utrzymują się na drzewie do wiosny (np. k. jesionolistny). U większości gatunków nasiona charakteryzują się bardzo dużą skutecznością kiełkowania, przekraczającą zwykle 80%. Kiełkują one po kilku tygodniach do max. 6 miesięcy. Absolutnym rekordzistą pod tym względem jest klon srebrzysty, którego skrzydlaki kiełkują niemal w 100% i to zaledwie w kilka dni po opadnięciu, a siewki jeszcze do końca roku mogą przekroczyć nawet 1m wysokości!
█ Wiele gatunków klona (rodzime, ale także m.in. jesionolistny, srebrzysty i tatarski) wydzielają specjalne substancje hamujące wzrost siewek innych gatunków.

Owoce klonów to podwójne skrzydlaki. Jednymi z ważnych cech gatunkowych są wzajemne ustawienie skrzydełek oraz wypukłość orzeszków:
U klona jawora (↓) skrzydełka tworzą kąt 60-90°, a orzeszki są prawie kuliste. Z kolei kąt pomiędzy skrzydełkami klona zwyczajnego (po prawej u góry) jest mocno rozwarty, a orzeszki płaskie. Najszerzej rozstawione skrzydełka (prawie w jednej linii) posiada klon polny (po prawej w środku).		↓ Skrzydlaki klona palmowego należą do najmniejszych spośród tworzonych przez klony.

Skrzydlaki klona srebrzystego wyróżniają się sierpowato zagiętymi do środka skrzydełkami, ustawionymi pod kątem około 90°. Często jeden ze skrzydlaków jest mniejszy, jak gdyby niedorozwinięty.	Klon jesionolistny posiada także łukowato zagięte do wewnątrz skrzydełka. Są one jednak ustawione pod wyraźnie ostrym kątem.	Skrzydlaki klona tatarskiego, podobnie jak jesionolistnego, są ustawione pod kątem ostrym, a ich orzeszki są stosunkowo mało wypukłe.

  Drewno / Inne informacje

Drewno. U większości gatunków klona jest twarde i trwałe, dlatego cenione w przemyśle; najlepsze jakościowo dają klony cukrowy i jawor, jedno z najgorszych - klony jesionolistny i srebrzysty.

Inne informacje.
█ Klony często padają ofiarą rozmaitych infekcji grzybowych. Przykładem jest czerniak klonowy - grzyb powodujący powstawanie na liściach wielu gatunków klona okrągłych, czarnych plamek (patrz np. zdjęcia liści klona zwyczajnego).
█ Klony należą do drzew najczęściej formowanych jako bonsai.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)