♦ Pojedyncze, wąskoeliptyczne lub owalno-lancetowate, błyszcząco ciemnozielone liście o mocno "zębatym" brzegu, grube i skórzaste w dotyku. |
♦ Zebrane w pęczki długie i sztywne, nieco powyginane, "drutowate" kwiatostany żółtawego koloru, tworzone licznie na całym drzewie. |
♦ Kuliste, jasnozielone okrywy owoców pokryte długimi i cienkimi kolcami ("jeżowate"). Zawierają po kilka błyszczącobrązowych orzechów (tzw. marony) podobnych do kasztanów kasztanowców, jednak posiadających zaostrzony wierzchołek i jadalnych. |
♦ Kasztana jadalnego nie należy mylić z występującymi u nas powszechnie i często błędnie określanymi jako kasztany kasztanowcami. |
♦ Kasztan jadalny symbolizuje mądrą przezorność. |
♦ Pierwszego opisu kasztana jadalnego dokonał Phillip Miller w 1768 r. |
♦ W Niemczech z owoców kasztana robi się zupę kasztanową. |
█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.
Pochodzący z południowo-wschodniej Europy kasztan jadalny to wysokie i okazałe drzewo liściaste, znane przede wszystkim z wytwarzania bardzo smacznych owoców. Nazywane maronami albo identycznie jak sama roślina czyli po prostu kasztanami jadalnymi, są one cenione jako przysmak w całej Europie, a najlepsze z nich rosną oczywiście... na placu Pigalle :). W Polsce rzadko uprawiany kasztan jadalny jest prawowitym właścicielem swojej nazwy rodzajowej, w odróżnieniu od występującego u nas powszechnie i podszywającego się pod tą samą nazwę kasztanowca białego. Od tego ostatniego, bardzo popularnego u nas drzewa, "prawdziwy" kasztan różni się przede wszystkim pojedynczymi liśćmi o "ościstym" brzegu oraz cienkimi i długimi, kłosowatymi kwiatostanami przypominającymi raczej kawałki drutu gęsto oklejone drobnymi kwiatami niż stożkowate "świece" kasztanowca. Owoce obu drzew są już dużo bardziej zbliżone, choć ich zewnętrzna, kulista i początkowo jasnozielona okrywa jest u kasztana pokryta dużo bardziej gęstymi, dłuższymi i cieńszymi kolcami, a same "kasztany" posiadają wyciągnięty, zaostrzony wierzchołek z kępką zaschniętych resztek słupka. No i oczywiście, w odróżnieniu od kasztanów kasztanowca, są jadalne.
Obok sztywnych, ostro ząbkowanych, błyszcząco ciemnozielonych liści oraz tworzonych na całym drzewie żółtawych kwiatostanów,
duże, jasnozielone, "jeżowate" owoce stanowią największy walor ozdobny tego bez wątpienia niezwykle atrakcyjnego drzewa.
W Polsce kasztan jadalny pełni taką właśnie dekoracyjną rolę, choć niestety jest u nas bardzo rzadko spotykany.
Na południu i zachodzie Europy występuje bez porównania częściej, w tym także w roli drzewa owocowego.
Systematyka |
Jeden z 12, w tym jedyny rodzimy w Europie i równocześnie jedyny uprawiany w Polsce gatunek
kasztana.
Zasięg. Południowo-wschodnia Europa (gł. Bałkany), Kaukaz, Azja Mniejsza, północna Afryka. Obecnie rozpowszechniony poprzez uprawę w całej niemal Europie (szczególnie południowej i zachodniej; brak go natomiast jedynie w Skandynawii) oraz dużej części Azji (np. subkontynent indyjski, niższe partie Himalajów). Biotop. Ciepłe i wilgotne lasy. Preferencje. Kasztan jadalny preferuje łagodny, ciepły i wilgotny klimat, nie znosi ani zbytnich upałów, ani bardzo silnych mrozów. W południowo-wschodniej, a nawet centralnej Polsce często mocno przemarza. Lubi gleby głębokie i świeże (najlepiej zdrenowane) o lekko kwaśnym odczynie. Gatunek ciepło- i światłolubny, znoszący jednak lekkie ocienienie. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo długowieczne, szybko rosnące. Osiąga wiek 500(-1000) lat. Początkowo rośnie niezbyt szybko, jednak po 10 latach znacznie przyspiesza. Zastosowanie. Drzewo dostarczające szeroko znanych i cenionych w wielu rejonach świata jadalnych kasztanów, poza tym efektowna roślina ozdobna. Drewno posiada wysoką wartość użytkową ze względu na dużą trwałość i ładny mazerunek.
Pokrój. Wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym pniu i rozłożystej koronie.
Rozmiary.
Wysokość 20-30(35)m. Średnica pnia 1.5-2.5(3)m.
█
Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższy w Europie kasztan jadalny rośnie w Belgii
i mierzy 35.8m (JPh, 2011, laser).
Wg tej samej strony, najgrubszy osobnik tego gatunku rośnie w Hiszpanii;
jego obwód pnia jest równy 14.80m (Φ 4.71m) (GB77, 2012).
█
Najgrubszy w Polsce kasztan jadalny rośnie prawdopodobnie w Tarnowskich Górach w woj. śląskim.
Obwód pnia tego drzewa wynosi 8.44m (Φ 2.69m) (PG+BM, 2011),
a jego wysokość około 20m.
Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
Szczegóły pokroju.
Pień gruby, dosyć często skręcony wzdłuż osi, czasami wielokrotny, stosunkowo nisko rozwidlony.
Korona szeroka, przeważnie nisko osadzona.
System korzeniowy palowy, głęboki.
█ Kasztan jadalny w dzielnicy Repty Śląskie w Tarnowskich Górach. Jest to prawdopodobnie najgrubszy kasztan w Polsce i z pewnością jeden z najstarszych (jeśli nie najstarszy). Drzewo rośnie w pięknie utrzymanym ogrodzie na terenie plebanii parafii p.w. Św. Mikołaja. Obwód jego wielopniowego pnia wynosi 8.44m (Φ 2.67m) (PG+BM, 2011), a wysokość - ok. 20m (patrz też dodatek Rekordy). Jak głosi tablica informacyjna, wiek kasztana szacuje się na 400-450 lat. Drzewo zostało prawdopodobnie wyhodowane z nasion przywiezionych z Włoch przez jednego z tutejszych proboszczów. 21 maja 1960 r. kasztanowiec otrzymał status pomnika przyrody. W 1994 roku, w miejsce dotychczasowej plomby z cegieł i betonu oraz 150 kg wiązania złożonego z metalowych obręczy połączonych linami, zastosowano nowoczesne wiązania elastyczne typu Cobra.
█ Kasztan jadalny w Celbowie. Drzewo rośnie w nieco zaniedbanym parku we wsi Celbowo w woj. pomorskim. Obwód jego pnia wynosi 6.60m (Φ 2.10m) (PG+KW, 2014), co daje mu drugie miejsce w Polsce w ramach swojego gatunku. Na wysokości ok. 2m pień kasztana rozwidla się na dwie części. Wysokość drzewa jest równa 22m. Pomnik przyrody.
KoraPoczątkowo gładka i szara, z wiekiem staje się dość głęboko siatkowato spękana i (ciemno)szarobrązowa, przypominająca nieco korę jesiona wyniosłego lub klona zwyczajnego. Podobnie jak kora dębu, zawiera garbniki (kilkanaście %). Spękania na korze kasztana jadalnego tworzą siatkowaty wzór złożony z przeplatających się listewek.
Pędy i pąkiMłode pędy omszone, potem łysiejące. Pąki jajowate, okryte 2-4 brązowymi łuskami o ciemniejszych brzegach, suche (różnica w stosunku do kasztanowców!), wyrastają nad dużymi bliznami liściowymi, pąków szczytowych brak. |
Owoce kasztana jadalnego - tzw. marony lub inaczej kasztany jadalne - są szeroko znane
i w wielu regionach świata uznawane za jeden z największych przysmaków (szczeg. w zachodniej Europie).
Są to przypominające popularne "kasztany" (tj. nasiona tworzone przez kasztanowce) orzechy, zebrane po 2-4(7)
w dużych (5-10cm), kulistych, gęsto pokrytych długimi i cienkimi kolcami ("jeżowatych"), początkowo jasnozielonych,
z czasem brązowiejących okrywach (kupulach), pękających po dojrzeniu 3-4 klapami.
Jak już wspomniano, orzechy kasztana jadalnego są podobne do "kasztanów" kasztanowców - między innymi tak samo posiadają
gładką, błyszczącobrązową powierzchnię przypominającą słoje politurowanego drewna oraz matowy, żółtawoszary znacznik
zwany hilum. Różnią się natomiast wydłużonym, szpiczastym wierzchołkiem zwieńczonym przez charakterystyczny pęczek
zeschniętych pozostałości po słupku; są także nieco mniejsze - o średnicy ok. 3cm.
Wnętrze orzecha jest okryte swiema skórkami: zewnętrzną - grubą i skórzastą oraz wewnętrzną - cieńszą i bardziej delikatną;
zawiera ono mąkowatą masę o słodkawym smaku.
Marony są jadalne, także na surowo (po uprzednim zdjęciu obu skórek), jednak swoje prawdziwe walory smakowe
ujawniają po upieczeniu - mówi się, że im bardziej są gorące, tym smaczniejsze. Oprócz bezpośredniego spożycia,
często suszy się je i mieli na mąkę używaną do wypieku chleba i do gotowania zup (w tym także zupy kasztanowej).
Okres dojrzewania owoców:
X.
█
Kasztany zawierają ok. 70% skrobii, 10% białka i tylko 7% tłuszczu. Są wyjątkowo niskokaloryczne: 100g ich jadalnej treści
daje zaledwie 180 kcal, czyli dużo mniej niż orzechy włoskie, migdały czy suszone owoce (ok. 600 kcal).
█
Na otwartej przestrzeni kasztan jadalny zaczyna owocować po 20-30 latach, w zwartym drzewostanie dzieje się to jeszcze później -
w wieku 40-50 lat. Istnieją jednak odmiany (np. 'Marron de Lyon', 'Paragon') owocujące już od 5. roku życia.
█
Zdolność kiełkowania nasion kasztana jadalnego wynosi ok. 60%.
Podobne do popularnych u nas "kasztanów" tworzonych przez kasztanowce, owoce kasztana jadalnego (tzw. marony) są ukryte wewnątrz charakterystycznej "jeżowatej" okrywy. |
||
Pierścieniowonaczyniowe, strukturą przypominające drewno dębu (jednak bez widocznych promieni drzewnych), o szerokiej, ciemnobrązowej twardzieli i wąskim, żółtawym bielu, bardzo trwałe i odporne na wilgoć, wartościowo nie ustępujące dębinie.