ATLAS DRZEW POLSKI - publikacja na podstawie niniejszej strony
ATLAS DRZEW POLSKI - wydanie 2
Ostatnia
modyfikacja:
2019-01-04
Systematyka:
ROŚLINY / NACZYNIOWE / NASIENNE / OKRYTONASIENNE / (ROSOPSIDA) / OLIWKOWCE /
OLIWKOWATE / Oliwka - Jesion - Lilak - Forsycja - Jaśmin - Ligustr - ...
Licznik odwiedzin:
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków o właściwościach leczniczych
Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków (bardzo) światłolubnych Zawiera relatywnie dużą ilość gatunków preferujących wilgotne gleby
RODZAJ
Jesion
(Fraxinus)
ang. Ash
Zawiera:
60(-65) gatunków
w tym rodzimych w Polsce:
1
Grzyby:
smardz jadalny
Cechy charakterystyczne:
♦ Matowe, naprzeciwległe pąki.
Liście nieparzystopierzaste, naprzeciwległe.
Samary - pojedyncze,
języczkowate skrzydlaki

zebrane w gęste wiązki.
 
Ciekawostki:
♦ Jesiony należą do najstarszych
gatunkowo drzew liściastych
(np. jesion wyniosły istnieje na Ziemi
ok. 10 mln lat).
♦ Według skandynawskiej mitologii
pierwszy mężczyzna został uformowany
z drewna jesiona (pierwsza kobieta natomiast z drewna wiązu).
 

█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki średnich i wysokich drzew liściastych, rzadziej krzewów. Charakterystycznymi cechami jesionów są naprzeciwległe, nieparzystopierzaste liście oraz owoce mające postać zebranych w gęste wiązki tzw. samar czyli pojedynczych, języczkowatych skrzydlaków. Kwiaty jesionów, w odróżnieniu od większości pozostałych roślin wchodzących w skład rodziny oliwkowatych, są na ogół drobne i niepozorne, nie posiadające korony, a czasami także i kielicha.

  Systematyka 

Rodzaj jesion obejmuje około 60(-65) gatunków, z których w Polsce rodzimy jest tylko jeden - jesion wyniosły (F. excelsior); jest to także zdecydowanie najbardziej rozpowszechniony gatunek jesiona w naszym kraju. Drugi pod względem częstości występowania jest u nas sprowadzony z Ameryki Północnej jesion pensylwański (F. pennsylvanica). To nieduże, sadzone tu głównie w celach dekoracyjnych drzewo wyróżnia się spośród innych jesionów przede wszystkim pojawiającym się już w drugiej połowie września, niezwykle efektownym, jaskrawożółtym zabarwieniem liści (podczas gdy ogólnie jesiony są znane z braku przebarwienia liści). Podobny do jesiona pensylwańskiego i często z nim mylony, jednak znacznie wyższy (do 25m), a poza tym dużo rzadziej spotykany w Polsce jest jesion amerykański (F. americana). Drzewo to stanowi najważniejszy gatunek jesiona w Ameryce Północnej. Z innych rzadko występujących w Polsce gatunków można wymienić jesiona wąskolistnego (F. angustifolia) - drzewo występujące naturalnie w pd. i częściowo wsch. Europie, posiadające liście o lancetowatych listkach i purpurowobrunatne, szaro owłosione zimowe pąki oraz pochodzącego z pd. Europy i pd.-zach. Azji, odznaczającego się wydzielaniem w miejscach uszkodzeń specjalnego soku (tzw. "manny") jesiona mannowego (F. ornus). Oba ostatnie gatunki osiągają znacznie mniejsze rozmiary niż jesion wyniosły. Warto dodać, że jesion mannowy stanowi pewnego rodzaju ewenement w ramach rodzaju. Należy on mianowicie do specjalnej sekcji Ornus, charakteryzującej się stosunkowo dużymi i atrakcyjnymi kwiatami. Ze względu na budowę i ozdobny wygląd kwiaty te są nietypowe dla rodzaju jesion, za to bardziej odpowiadają rodzinie oliwkowatych.

Rodzaj jesion dzieli się na dwie główne sekcje: Fraxinus i Ornus.
- Sekcja Fraxinus charakteryzuje się niepozornymi kwiatami, które albo w ogóle nie posiadają okwiatu - podsekcja Fraxinus, albo posiadają tylko kielich - podsekcja Melioides. Bezlistne i nie wsparte liśćmi kwiatostany gatunków sekcji Fraxinis rozwijają się na ubiegłorocznych przyrostach. Do podsekcji Fraxinus należą m.in. j. wyniosły (F. excelsior) i j. wąskolistny (F. angustifolia), do Melioides - m.in. j. pensylwański (F. pennsylvanica).
- Sekcja Ornus wyróżnia się w ramach rodzaju relatywnie dużymi i ozdobnymi kwiatami, posiadającymi pełny okwiat lub co najmniej wyposażonymi w kielich. Kwiatostany rozwijają się na szczytach tegorocznych, ulistnionych pedów. Głównym przedstawicielem tej sekcji jest j. mannowy (F. ornus).

  Gatunki szczegółowo opisane w serwisie 

Jesion wyniosły Okazały, osiągający nawet 45(-50)m wysokości jesion wyniosły jest uważany, wraz z bukiem pospolitym, za jedno z najwyższych rodzimych drzew liściastych w Europie. I jedno z najbardziej eleganckich pod względem pokroju. Istotnie, już sama nazwa gatunkowa "wyniosły" nawiązuje do jego wysokiej, regularnej i strzelistej, a przez to niezwykle eleganckiej sylwetki, dzięki której bywa on czasami nazywany "arystokratą wśród drzew". Gruby, ale przede wszystkim prosty i wysoki pień jesiona wyniosłego jest zwykle regularnie walcowaty, zaś wysoko wysklepiona, wsparta na grubych i długich konarach korona - luźna i wyraźnie prześwitująca. Oczywiście drzewa rosnące na wolnej przestrzeni mogą posiadać bardziej krępą i rozłożystą sylwetkę, a ich konary mogą być jeszcze potężniejsze. Poza pokrojem, charakterystyczne dla jesiona wyniosłego są stosunkowo duże, pierzasto złożone, matowozielone liście, które jesienią opadają bez przebarwienia. Owoce, podobnie jak u innych jesionów, mają postać zebranych w gęste wiązki pojedynczych, języczkowatych skrzydlaków (tzw. samar). Bardzo dobrą cechą rozpoznawczą gatunku są matowoczarne pąki. Okazuje się zresztą, że ten matowoczarny kolor dotyczy nie tylko pąków - także pokryta delikatnym rysunkiem bruzd kora starszych drzew jest niemal czarna, a na srebrzystoszarych gałęziach w górnej części korony występuje tu i ówdzie matowoczarny nalot do złudzenia przypominający sadzę.
Więcej informacji...

Jesion pensylwański To nieduże lub co najwyżej średniej wielkości drzewo liściaste wyróżnia się przede wszystkim niezwykle efektownym, intensywnie jaskrawożółtym przebarwieniem liści jesienią. Przebarwienie to pojawia się już w drugiej połowie września i trwa tylko około dwóch tygodni, a więc ma miejsce w czasie, gdy praktycznie wszystkie inne drzewa są jeszcze zielone. Owe dwa tygodnie to czas, w którym niepozorny przez resztę roku jesion pensylwański staje się najpiękniejszym i zdecydowanie najbardziej wyróżniającym się kolorystycznie z otoczenia elementem miejskiego krajobrazu. Nie powinno zatem dziwić, że ten sprowadzony w 1783 r. z Ameryki Północnej gatunek szybko zdołał zadomowić się w Europie i obecnie jest tu (także w Polsce) jednym z bardziej popularnych drzew ozdobnych.
Więcej informacji...

  Występowanie

Zasięg. Strefa umiarkowana półkuli północnej. Biotop. Lasy łęgowe i inne, niektóre gatunki dochodzą w górach do wysokości 1000 m.n.p.m. Preferencje. Wymagania glebowe jesionów wahają się od niskich (np. j. pensylwański) poprzez przeciętne (większość gatunków) aż do dość wysokich (np. j. wyniosły). Przeważnie rosną one najlepiej na glebach głębokich, żyznych i bogatych w składniki pokarmowe oraz wilgotnych do mokrych (ale nie ze stagnującą wodą). Są światłolubne, choć u niektórych gatunków (np. u jesiona wyniosłego) siewki i bardzo młode drzewa wymagają stanowisk zacienionych. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa w większości krótkowieczne do średnio długo żyjących (rzadziej długowieczne), stosunkowo szybko rosnące.

  Zastosowanie

Drzewa przede wszystkim użytkowo-ozdobne (np. przydrożne, miejskie, parkowe, ogrodowe itp.), ze względu na duże tempo wzrostu często wykorzystywane do szybkiego zadrzewiania terenów zurbanizowanych. Do ich wad należy zaliczyć m.in. późny rozwój liści na wiosnę oraz nieefektowne kwiaty (z wyj. sekcji Ornus). Cenne drewno niektórych gatunków (np. jesionów wyniosłego i czarnego) znajduje zastosowanie w przemyśle stolarskim oraz meblowym.

  Pokrój

Drzewa liściaste różnej wielkości, od małych (np. j. mannowy i wąskolistny) poprzez średnie (np. j. pensylwański i amerykański) aż do bardzo wysokich (np. j. wyniosły), rzadziej krzewy (często j. mannowy).
█ Osiągający 40(-50)m wysokości jesion wyniosły należy do najwyższych drzew liściastych w Europie.

Pokrój jesiona wyniosłego Jesion wyniosły () to wysokie
i okazałe drzewo liściaste
o klasycznej, eleganckiej sylwetce.
Jesion pensylwański () jest
natomiast drzewem średniej wielkości,
posiadającym krótki, przeważnie
krzywy pień i okrągławą lub
niesymetryczną koronę.
Pokrój jesiona pensylwańskiego

  Korzenie

System korzeniowy przeważnie płaski, mimo to dosyć głęboki, rozłożysty i bardzo mocno rozgałęziony, silnie wyjaławiający glebę.


  Kora / Pędy i pąki

Kora szara do brunatnoszarej (czarniawej), przeważnie pokryta siateczkowatym rysunkiem niezbyt głębokich bruzd (tylko wyjątkowo gładka - np. j. mannowy). Pędy rozszerzone w węzłach. Pąki od brązowych (np. j. pensylwański, j. amerykański), poprzez szare (j. mannowy) do czarnych (j. wyniosły), matowe.
█ Zimowe pąki jesiona wąskolistnego są purpurowobrązowe i szaro owłosione.

Kora jesiona wyniosłego
Kora jesionów jest zwykle niezbyt głęboko, siatkowato bruzdowana
(na zdjęciu kora jesiona wyniosłego).
Pędy jesionów są mocno rozszerzone w węzłach, a ich pąki wyróżniają się
matowym zabarwieniem. U j. wyniosłego (po lewej) są one matowoczarne;
u pensylwańskiego natomiast - brązowe (po prawej).
Pąki liściowe jesiona wyniosłego Pąki liściowe jesiona pensylwańskiego


Liście jesiona wyniosłego Przebarwijące się liście jesiona pensylwańskiego
Pierzasto złożone liście poszczególnych gatunków jesiona różnią się między sobą m.in. liczbą listków.
U jesiona wyniosłego (po lewej) liczba ta wynosi 9-15, podczas gdy u pensylwańskiego (po prawej)
liść składa się najczęściej z 7 listków. Ponadto liście jesiona wyniosłego opadają bez przebarwienia,
u pensylwańskiego natomiast wczesną jesienią przybierają one piękny, jaskrawożółty kolor.

  Liście

Blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z kilku do kilkunastu listków (tylko u kilku gatunków pojedyncze), zwykle dość duże. Listki eliptyczne (np. j. wyniosły, pensylwański), rzadziej jajowate (np. j. mannowy) lub lancetowate (np. j. wąskolistny). Najmniej listków posiadają liście jesionów pensylwańskiego i mannowego: 5-9; u j. amerykańskiego liczba ta jest zwykle nieco większa i wynosi 7-9, zaś jedna z największych występuje u j. wyniosłego: 9-15. Listki posiadają mniej (np. j. pensylwański) lub bardziej (np. j. wyniosły) piłkowany brzeg, rzadziej są całobrzegie (np. j. amerykański). Ustawienie: naprzeciwległe na ogonkach (wyjątkowe ustawienie liści posiada j. ostroowockowy F. oxycarpa /traktowany też jako podgatunek j. wąskolistnego/ - zamiast w pary, są one zebrane w okółki po 3-4 sztuk). Okres występowania: Z wyjątkiem kilku subtropikalnych gatunków, jesiony to generalnie drzewa tracące liście na zimę. U gatunków występujących w polskiej florze liście rozwijają się późno; zwykle od końca kwietnia do połowy maja. Jesienne przebarwienie zależy od gatunku; u większości z nich jest ono żółte, jak u jesionów pensylwańskiego, amerykańskiego i czarnego, ale u naszego rodzimego, zdecydowanie najczęściej występującego j. wyniosłego liście opadają zielone (nie dotyczy to odmian ozdobnych).

  Kwiaty / Owoce i nasiona

Kwiaty rozdzielno- lub obupłciowe, w pierwszym przypadku rozmieszczone jedno-, rzadziej dwupiennie, wiatro-, rzadziej owadopylne, zebrane w gęste, groniaste lub wiechowate kwiatostany. Pojedyncze kwiaty przeważnie bardzo drobne i niepozorne, u większości gatunków pozbawione płatków korony, a u niektórych także i działek kielicha (np. j. wyniosły) - jest to zasadnicza różnica w stosunku do innych rodzajów z rodziny oliwkowatych. Wyjątki stanowią gatunki z sekcji Ornus, w szczególności posiadający ozdobne, białe kwiaty j. mannowy (F. ornus). Okres kwitnienia: zależny od gatunku, zwykle IV-IV/V(V) (przed rozwinięciem się liści lub wraz z nimi).
█ Płeć osobników niektórych gatunków jesiona może samoistnie zmieniać się z czasem.

Owoce i nasiona. Tzw. samary - pojedyncze, języczkowate skrzydlaki zebrane w gęste wiązki, zwykle bardzo licznie tworzone. Składają się z jednonasiennego, płaskiego orzeszka opatrzonego lancetowatym skrzydełkiem. W młodości są (jasno)zielone, po dojrzeniu - jasnobrązowe. Jedne z najdrobniejszych samar tworzy jesion amerykański; rzadko przekraczają one 3 cm długości. Zdecydowanie dłuższe (do 7cm), choć podobnie wąskie są skrzydlaki jesiona pensylwańskiego. Jesion wyniosły tworzy stosunkowo szerokie samary o pośredniej długości. Okres dojrzewania owoców: zależny od gatunku, zwykle od przełomu lata i jesieni do środkowej jesieni. Dojrzałe skrzydlaki utrzymują się na drzewie bardzo długo, u niektórych gatunków czasami nawet przez całą zimę i część wiosny.

Kwiatostany jesiona wyniosłego Dojrzałe owoce jesiona wyniosłego Owoce jesiona pensylwańskiego
Kwiaty większości gatunków jesiona
są bardzo niepozorne, zebrane zwykle
w gęste wiechy (na zdjęciu powyżej
kwiaty jesiona wyniosłego).
Owoce jesionów to tzw. samary; są to zebrane w gęste wiązki
pojedyncze skrzydlaki. Samary jesiona pensylwańskiego (po prawej) są
dłuższe, węższe i ostrzej zakończone niż u wyniosłego (po lewej).

  Drewno

U większości gatunków jasne - żółtawobiałe, twarde i ciężkie a równocześnie elastyczne, wytrzymałe, wykorzystywane w stolarstwie i meblarstwie (w tym do wyrobu parkietów) oraz do wykonywania trzonków narzędzi, pudeł gitar, kijów bejsbolowych i bilardowych, łuków itp. Bardzo dobrze nadaje się jako opał.