Morwa (Morus) ang. Mulberry

Rodzaj niewielkich drzew liściastych (rzadziej krzewów) zrzucających liście na zimę, związanych głównie z klimatem subtropikalnym. Morwy są znane przede wszystkim ze swoich małych, walcowatych owocostanów przypominających z wyglądu jeżyny. Są one zbudowane kilkudziesięciu bardzo drobnych orzeszków, otoczonych mięsistymi listkami okwiatu. U większości gatunków owoce są jadalne. Ich kolor jest bardzo zmienny nawet w obrębie jednego osobnika, nie mówiąc już o różnicach pomiędzy gatunkami. Przeważnie początkowo są one białe, w trakcie dojrzewania stają się czerwone lub purpurowe, po dojrzeniu - ciemnoczerwone lub czarne. U niektórych gatunków morwy obserwuje się ciekawe zjawisko zwane heterofilią (inaczej różnolistnością). Polega ono na tym, że na jednym osobniku mogą występować dwa znacznie różniące się rodzaje liści; najczęściej są to liście bezklapowe oraz głęboko klapowane.

Ze względu na swoje jadalne owoce, morwy są uprawiane głównie w sadach. Są też czasami sadzone jako drzewa ozdobne. Niektóre gatunki, w tym przede wszystkim morwa biała, mają duże znaczenie ekonomiczne, ponieważ ich liście stanowią jedyny pokarm larw jedwabników morwowych, z których kokonów produkuje się jedwab. Uprawa morwy w Chinach liczy około 4500 lat(!); w Europie drzewa te są sadzone mniej więcej od XI wieku.

Systematyka

Systematyka morwy jest skomplikowana i niejednoznaczna. Do tej pory opisano około 150 gatunków traktowanych, przynajmniej początkowo, jako przynależne do rodzaju morwa, jednak ostatecznie główne systemy klasyfikacji zdecydowaną większość z nich umieściły w oddzielnych rodzajach. Sytuację komplikuje dodatkowo wyjątkowa skłonność gatunków morwy do krzyżowania się ze sobą i tworzenia licznych, trudnych do odróżnienia mieszańców. W tej chwili (2009 r.) oficjalnie przyjmuje się, że rodzaj morwa obejmuje 10-16 gatunków. Niestety także i ich dokładna lista zależy od wyboru systemu. Istnieje jednak kilka głównych gatunków, akceptowanych praktycznie przez wszystkie systemy; są to: morwa biała (M. alba), morwa czarna (M. nigra), morwa czerwona (M. rubra), morwa chińska (M. australis), morwa afrykańska (M. mesozygia) i morwa teksańska (M. microphylla). Do najczęściej uprawianych na świecie należą morwy czarna i biała. Morwa czarna jest uprawiana głównie ze względu na smaczne, słodko-kwaskowate owoce. Owoce morwy białej mają gorszy smak (są mdłe) i dlatego drzewo to sadzi się głównie w celach dekoracyjnych oraz jako pokarm dla gąsiennic jedwabnika morwowego. Wbrew nazwie, kolor dojrzałych owoców morwy białej zwykle wcale nie jest biały, tylko czerwonawny do czarnego; jej owoce wizualnie nie różnią się więc zbytnio od owoców morwy czarnej. W Polsce żaden gatunek morwy nie jest rodzimy, a najczęściej uprawiana jest morwa biała (dużo rzadziej można spotkać morwę czarną oraz czerwoną).

Gatunki szczegółowo opisane w serwisie

Morwa biała

Nieduże drzewo liściaste przeważnie o krótkim pniu i dość szerokiej, okrągławej koronie. Owoce morwy białej, podobnie jak u innych gatunków tego rodzaju, są zebrane w niewielkie owocostany przypominające jeżyny. Są one wprawdzie jadalne, ale ich mdły smak jest gorszy niż u większości pozostałych morw. Dlatego też morwa biała, w odróżnieniu od np. czarnej i czerwonej, rzadko bywa uprawiana jako drzewo owocowe, częściej natomiast znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna lub służąca do skarmiania larw jedwabników morwowych (z ich kokonów produkuje się jedwab). Liście morwy białej mają bardzo zmienną formę - zazwyczaj nawet na jednym osobniku można znaleźć dwa ich rodzaje: klapowane i bezklapowe (jest to przykład tzw. heterofilii występującej u niektórych roślin). Jesienią przebarwiają się one na niezwykle efektowny, jaskrawożółty kolor, co obok owoców stanowi największy walor dekoracyjny drzewa. Uprawa morwy białej w jej ojczyźnie, czyli w Chinach sięga 4500 lat; do Europy drzewo to zostało sprowadzone wraz z jedwabnikami w XI wieku.
Więcej informacji...

Występowanie

Zasięg. Ciepłe rejony subtropikalne przede wszystkim Azji, ale także Ameryki Północnej i Afryki. Najwięcej, bo aż 11 gatunków występuje naturalnie w Chinach. Biotop. Zarośla, brzegi lasów itp. Preferencje. Rośliny ciepło- i światłolubne. Polski klimat wytrzymuje dobrze jedynie m. biała (i praktycznie tylko ona jest u nas uprawiana). Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa o średniej długości życia (max. 200-300 lat), szybko rosnące (szczególnie w pierwszych latach).

Zastosowanie

Morwy uprawiane są głównie ze względu na swoje jadalne owoce, z których produkuje się dżemy i soki (rzadziej są one używane do bezpośredniego spożycia). Liście niektórych gatunków, np. morwy białej, stanowią jedyny pokarm gąsiennic jedwabnika morwowego, z którego kokonów wytwarzany jest jedwab, produkuje się z nich także herbatę oraz różnego rodzaju środki ziołolecznicze i wspomagające odchudzanie. Poza tym drzewa te są sadzone w celach dekoracyjnych.

Pokrój / Korzenie

Pokrój. Nieduże, rzadko przekraczające 10-15m wysokości drzewa liściaste oraz krzewy. Ich krótki pień jest przeważnie pochylony, a korona szeroka i nieregularna. Szczególnie rozłożystą koronę posiada morwa czarna; drzewo to jest zwykle szersze niż wyższe. System korzeniowy rozłożysty i stosunkowo głęboki, złożony z kruchych i delikatnych korzeni (uważać przy przesadzaniu!).

Kora / Pędy i pąki

Kora zależna od gatunku, zwykle szarobrązowa do brunatnoczerwonawej, podłużnie bruzdowana. Uszkodzona młoda kora wydziela duże ilości białego soku mlecznego. Młode pędy w zależności od gatunku zielonkawe lub żółtawe do brunatnych, lekko owłosione, po złamaniu wydzielają sok mleczy. Pąki stosunkowo małe (z wyj. morwy czarnej), szerokie, zaokrąglone lub stożkowate, brązowe do purpurowobrunatnych (morwa czarna), często nakrapiane, posiadają 3-6 łusek. Pąków szczytowych brak.

→
Pędy morw (podobnie jak kora i liście)
wydzielają obficie sok mleczny.

Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka o zmiennym kształcie, klapowana lub bezklapowa, zwykle grubo, nieregularnie piłkowana, rzadko całobrzega. Liście morwy białej stanowią przykład tzw. heterofilii występującej wśród roślin. Polega ona na tym, że kształt liści jest zmienny nawet w obrębie pojedynczego osobnika. Przykładowo na jednym drzewie morwy białej często można znaleźć liście dwojakiego rodzaju - bezklapowe oraz głęboko klapowane. Nieklapowane liście morw białej i czarnej mają sercowato-owalny kształt, przez co przypominają lekko wydłużone liście lipy. U morwy białej są one delikatniejsze i mają nieco dłuższy, silniej owłosiony ogonek. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach wydzielających mleczny sok. Okres występowania: uprawiane w Polsce morwy biała i czarna są jednymi z najpóźniej rozwijających liście na wiosnę drzew - pojawiają się one zwykle dopiero nieco przed połową maja. Liście opadają na zimę, przed opadnięciem przebarwiają się na intensywnie żółty kolor.


Dwojakiego rodzaju liście występujące na tym samym osobniku morwy białej stanowią przykład heterofilii.		Liść morwy czarnej.

Kwiaty / Owoce i nasiona / Drewno

Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jedno- lub dwupiennie, w większości przypadków wiatropylne, zebrane w kotkowate kwiatostany wyrastające w kątach liści. Pojedyncze kwiaty drobne i niepozorne, czterokrotne. Okres kwitnienia: najczęściej późna wiosna (maj lub czerwiec). Owoce. Małe orzeszki (dokładniej niełupki) otoczone mięsistymi listkami okwiatu i zebrane po kilkadziesiąt sztuk w niewielkie, jajowato-owalne lub walcowate, bardzo soczyste owocostany (tzw. owoce pozorne), które wyglądem, wielkością oraz zabarwieniem przypominają jeżyny. Ich kolor jest bardzo zmienny i zależy od gatunku, zwykle jednak początkowo są one białe, w trakcie dojrzewania stają się różowe, czerwone lub purpurowe, po dojrzeniu zaś przybierają barwę ciemnoczerwoną do czarnej. Owoce są jadalne. Najlepszy, słodko-kwaskowaty smak mają owoce morwy czarnej i czerwonej, z kolei u morwy białej są one mdłe i niezbyt smaczne. Wszystkie natomiast są chętnie zjadane przez ptaki. Okres dojrzewania owoców: lato. Drewno. U większości gatunków zróżnicowane na wąski, żółtawobiały biel i czerwonobrunatną twardziel, średnio ciężkie i twarde, o dobrych właściwościach mechanicznych, używane m.in. w stolarstwie.


Wyglądem i wielkością owocostany morw przypominają jeżyny. (Na zdjęciach owocostany morw białej i czarnej.)

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)