█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Ten dość duży krzew liściasty (wyrastający czasami także w formie małego, wielopniowego drzewa) jest od niepamiętnych czasów uprawiany w wiejskich zagrodach i ciągle jeszcze stanowi jeden z nieodłącznych elementów wiejskiego krajobrazu. Poza pierzastymi liśćmi, wyróżnia się on między innymi białymi, "talerzowatymi" kwiatostanami złożonymi z dużej ilości drobnych i niezbyt przyjemnie pachnących kwiatów. Bardzo dekoracyjnie prezentują się owoce bzu czarnego. Mają one postać zebranych po kilkadziesiąt sztuk w zwisające baldachgrona małych, kulistych, błyszczącoczarnych pestkowców. Nie są zbyt smaczne, ale stanowią cenny pokarm dla ptaków, a ponadto posiadają szereg właściwości leczniczych (od których zresztą wzięła początek jedna z potocznych nazw bzu czarnego - bez lekarski).

W stanie dzikim bez czarny porasta najczęściej różnego rodzaju nieużytki, zarośla śródpolne itp. Poza wspomnianymi wiejskimi zagrodami, sadzi się go także w miastach, ale jego silna ekspansywność powoduje, że czasami nadmiernie się rozmnaża i dlatego przez niektórych jest czasami traktowany jako chwast.

Najbardziej rozpowszechniony gatunek bzu w Polsce. Posiada liczne odmiany ozdobne (w Polsce niestety rzadko spotykane), różniące się między sobą przede wszystkim kształtem i kolorem lisci; jednymi z bardziej znanych są 'Variegata' (biało nakrapiane liście), 'Purpurea' (odmiana czerwonolistna), 'Aurea' (odmiana żółtolistna) oraz 'Lanciniata' (liście cienkie, postrzępione).

  Występowanie

Zasięg. Europa, północna Afryka, Kaukaz, Azja Mniejsza. Biotop. Nieużytki, zarośla śródpolne, obrzeża lasów. Preferencje. Gatunek mało wymagający, łatwo przystosowujący się do różnych warunków, bardzo ekspansywny, odporny na choroby i szkodniki. Lubi gleby gliniaste i wapienne, ale przede wszystkim bogate w substancje organiczne (zawierające dużo azotu)¹. Preferuje miejsca wilgotne, choć całkiem dobrze radzi sobie także na suchych stanowiskach. Najlepiej rośnie w półcieniu lub na stanowiskach nasłonecznionych. Długość życia i tempo wzrostu. Krzew stosunkowo krótkowieczny, bardzo szybko rosnący. Osiąga wiek 80-100(120) lat.
__________________________________
1) Z tego powodu często można go spotkać w okolicach gospodarstw rolnych, wybiegów dla drobiu itp.

  Zastosowanie

Roślina szczegónie dobrze sprawdzająca się w zadrzewieniach ochronnych przed wiatrem i kurzem, dlatego często sadzona w obejściach domów i przy drogach. Ze względu na niewielkie wymagania, używana też do rekultywacji jałowych gruntów, np. rozmaitych nieużytków, poprzemysłowych hałd itp. Jest także cenną rośliną leczniczą², znajdującą szerokie zastosowanie w zielarstwie (m.in. do produkcji preparatów przeciwko grypie). Z owoców bzu czarnego produkuje się wina, nalewki, syropy i dżemy.
__________________________________
2) Właściwości lecznicze posiadają przede wszystkim kwiaty i dojrzałe (czarne) owoce, w mniejszym stopniu kora i liście.

  Pokrój

Duży krzew liściasty, rzadziej małe, przeważnie wielopniowe drzewo. Rozmiary. Wysokość 6-8(10)m. Średnica pnia 0.2-0.3(0.4)m. Szczegóły pokroju. Pień wielokrotny. Korona szeroka, kopulasta, gęsto ugałęziona. Formy drzewiaste, zwłaszcza stare, samotnie rosnące okazy, przyjmują czasem bardzo malownicze kształty.

Bez czarny występuje zwykle w formie dużego, gęsto ugałęzionego krzewu, rzadziej niewielkiego, przeważnie wielopniowego drzewa.

  Wybrane okazy

█ Bez czarny na os. Widok w Krakowie. Drzewo to mierzy aż 9.5m wysokości (PG, 2014, laser). Jego pień rozdziela się poniżej 130cm na dwie części, z których jedna została usunięta, druga natomiast 130cm od ziemi ma obwód równy 0.83m (PG, 2014). Minimalny obwód poniżej rozwidlenia wynosi 1.10m. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.

  Korzenie

System korzeniowy płytki i rozległy, wytrzymały na zasypywanie i zalewanie, nie tworzy odrostów korzeniowych.

  Kora

Jasnoszara, w młodości gładka (posiadająca tylko rzadko rozsiane, drobne, okrągłe przetchlinki), z czasem staje się gruba i miękka, podłużnie bruzdowana i łuszcząca się włókniście.

Kora młodych drzew jest gładka i pokryta drobnymi przetchlinkami. Z czasem staje się ona podłużnie bruzdowana, a nawet łuszcząca się pionowo włóknistymi pasmami.

  Pędy i pąki

Młode pędy kanciaste, początkowo zielonkawe, potem jasnoszare z brodawkowatymi przetchlinkami. Gałązki wypełnione białym, gąbczastym rdzeniem (różnica w stosunku do posiadającego jasnobrązowy rdzeń bzu koralowego). Pąki liściowe jajowate (czasem wygięte), na końcu zaostrzone, wierzchołkowe osadzone parami lub pojedynczo, podobnej wielkości co boczne, bordowe. Pąki kwiatowe kuliste.

Pędy bzu czarnego są wypełnione białym, gąbczastym rdzeniem.	Ostro-jajowate pąki liściowe mają bordowy kolor.

  Liście

Blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z 5-7 listków, długości całkowitej 15-30cm (na odroślowych długopędach nawet do 50cm!). Listki eliptyczne, o wymiarach 5-12 x 3-5cm (szczytowy nieco większy niż pozostałe), zaostrzone (często z wyraźnym "kończykiem"), na brzegu ostro pojedynczo piłkowane, prawie siedzące, z góry ciemnozielone, od spodu jaśniejsze, obustronnie nagie, po roztarciu nieprzyjemnie pachną. U nasady liści i listków znajdują się specjalne nektarniki wabiące mrówki. Ustawienie: naprzeciwległe na rynienkowatych z wierzchu ogonkach. Okres występowania: III-X/XI. Przed opadnięciem liście nie zmieniają koloru (blakną jedynie i często pokrywają się żółtawobrązowymi plamami).
█ Z moich obserwacji wynika, że bez czarny jest absolutnie najwcześniej rozwijającym liście na wiosnę drzewem/krzewem w Polsce (uwaga ta dotyczy tylko w miarę popularnych i ogólnie znanych w naszym kraju gatunków). Jego pąki w sprzyjających warunkach mogą się zacząć otwierać już pod koniec lutego(!), natomiast bardziej masowy wysyp młodych liści ma miejsce przeważnie w połowie marca. Liście rozwijają się jednak powoli, często aż do połowy kwietnia. Opadają dość późno, zwykle dopiero na początku listopada.

	Więcej...
Liście bzu czarnego są pierzasto złożone z 5 eliptycznych, ostro piłkowanych listków. Późną jesienią opadają one bez przebarwienia.

  Kwiaty

Obupłciowe, owadopylne, zebrane w duże (10-20cm) i płaskie, baldachowate kwiatostany stojące na szczytach pędów. Pojedyncze kwiaty drobne, o średnicy 5-6(10)mm, kremowobiałe, niezbyt przyjemnie pachnące. Okwiat podwójny, 5-krotny, pręciki w liczbie 5, kremowożółte. Okres kwitnienia: V/VI-VI/VII (długo po rozwinięciu się liści). Kwiaty zakwitają dopiero pod koniec maja, ale ich zawiązki tworzą się już w marcu lub kwietniu (wraz z rozwojem liści lub niedługo po nim).
█ Kwiaty bzu czarnego są jadalne. Mogą one być np. spożywane w panierce z ciasta naleśnikowego. Czasami produkuje się z nich także wino.

	Więcej...
Drobne, kremowobiałe kwiaty bzu czarnego są zebrane w stojące, baldachowate kwiatostany.

  Owoce i nasiona

Zebrane po kilkadziesiąt sztuk w zwisające grona, podobne do jagody, małe, kuliste pestkowce o średnicy 3-5(8)mm. Początkowo są one zielone, w trakcie dojrzewania stają się czerwonawe, po dojrzeniu natomiast przybierają piękny, błyszczącoczarny kolor. Są mięsiste i bardzo soczyste, a ich sok jest silnie plamiący. Stanowią cenny pokarm dla ptaków, które przyczyniają się do rozprzestrzeniania gatunku. Okres dojrzewania owoców: VIII-IX/X.
█ Bez czarny zaczyna owocować przeważnie już w 3 roku życia.
█ Owoce bzu czarnego są jadalne także dla ludzi. Nie należy jednak spożywać ich na surowo (patrz informacje dodatkowe).

	Więcej...
Owoce bzu czarnego to małe, kuliste, błyszczącoczarne pestkowce zebrane w zwisające grona.

  Drewno

Kremowobiałe, efektownie słojowane, miękkie i łatwe do cięcia i polerowania, sporadycznie używane w stolarstwie, do wyrobu zabawek, przyrządów matematycznych itp., jednak ze względu na krzewiastą postać bez większego znaczenia w przemyśle.

  Inne informacje

█ UWAGA! Wszystkie części rośliny są trujące w stanie surowym; wiąże się to z zawartością w ich tkankach glikozydu o nazwie sabgunigryna. Trucizna rozkłada się w wysokiej temperaturze (gotowanie, smażenie) oraz w trakcie suszenia.
█ Uprawiając bez należy wycinać stare pędy, młode zaś powinno się przycinać w połowie długości.
█ Bez czarny łatwo rozmnaża się z sadzonek. Pędy roczne należy przyciąć jesienią na odcinki zawierające po 5-6 oczek i wsadzić w ziemię tak, aby wystawały tylko 2 oczka. Po roku otrzymujemy gotowe sadzonki.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)