Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) ang. Northern Whitecedar, Eastern Whitecedar, White Cedar

Średniej wysokości zimozielone drzewo iglaste o bardzo gęstym i zwartym, regularnie stożkowatym pokroju. Wierzchołek żywotnika zachodniego prawie zawsze jest wyprostowany (nie zwiesza się), a jego gałązki wachlarzowato rozpostarte w jednej płaszczyźnie (zazwyczaj poziomo). Igły mają postać ułożonych nakrzyżlegle i ściśle otulających pęd, drobnych i sztywnych łusek. Charakterystyczną cechą gatunku jest duża różnica w odcieniu obu stron gałązek - górna strona jest błyszcząco ciemnozielona, dolna zaś matowo jasnozielona. Tworzone bardzo obficie małe, jajowate szyszeczki żywotnika zachodniego składają się z kilku skórzastych łusek nasiennych, które po dojrzeniu znacznie się rozchylają.

Powszechnie znany jako tuja, pochodzący z Ameryki Północnej żywotnik zachodni dzięki swoim walorom dekoracyjnym zdołał się zadomowić w wielu rejonach świata. W Europie jest jednym z ulubionych i najczęściej uprawianych iglastych drzew ozdobnych obcego pochodzenia. Jego liczne odmiany ozdobne wraz z innymi krzewami i drzewami iglastymi (np. jałowcami, cyprysikami, cyprysami itp.) tworzą grupę tzw. iglaków, które poza funkcjami typowo dekoracyjnymi są też często używane do budowy zimozielonych żywopłotów.

Systematyka

Najczęściej uprawiany w Polsce gatunek żywotnika. Posiada około 140 odmian ozdobnych - od małych, zaledwie 50-centymetrowych krzewów o kulistym lub kolumnowym pokroju do średnio wysokich, ponad 20-metrowych drzew. Jednymi z częściej uprawianych odmian są 'Golden Globe' i 'Yellow Ribbon' - odmiany o złocistożółtym zabarwieniu łusek oraz kulista odmiana 'Globosa'.
█ Podobny do żywotnika zachodniego jest również często uprawiany w Europie żywotnik olbrzymi (T. plicata). Gatunki te są trudne do odróżnienia. Żywotnik olbrzymi osiąga wprawdzie większe rozmiary, jednak rzadko zdarzają się wystarczająco stare i duże drzewa, aby to kryterium miało praktyczne zastosowanie. Pewniejszy sposób identyfikacji jest związany z występowaniem delikatnego, białawego, woskowatego wzoru na spodzie gałązek żywotnika olbrzymiego oraz mniej wyraźnych gruczołków na jego łuskach.
█ Innym podobnym i także uprawianym w Europie (i w Polsce) gatunkiem jest pochodząca z Azji biota wschodnia (Platykladus orientalis). Gatunek ten różni się od wyżej wymienionych pionowo ustawionymi i prawie jednakowo zabarwionymi po obu stronach gałązkami oraz kulistymi szyszeczkami z łuskami pokrytymi białoniebieskim nalotem i posiadającymi charakterystyczne, haczykowate wyrostki. Te duże różnice morfologiczne znalazły swoje odzwierciedlenie w filogenetyce, którym było właśnie utworzenie rodzaju Platykladus i przeniesienie do niego umieszczonej wcześniej w rodzaju żywotnik (jako żywotnik wschodni) bioty wschodniej.
█ Wbrew angielskim nazwom żywotnika zachodniego, nie jest on blisko spokrewniony z cedrem.

Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Żywotnik zachodni, obok olbrzymiego, jest jednym z najważniejszych drzew iglastych Ameryki Północnej. Największe jego skupiska występują we wschodniej części Kanady (rejon Wielkich Jezior) i dalej na południe, w sąsiadującej północnej części USA. Biotop. Chłodne i wilgotne obszary nizinne, doliny rzek, mokradła itp. Tworzy lasy jednogatunkowe tam, gdzie większe i szybciej rosnące drzewa nie chcą rosnąć (np. na bagnach), występuje też w lasach mieszanych, najczęściej razem z choiną kanadyjską i sosną wejmutką. Preferencje. Gatunek preferujący klimat wilgotny i chłodny, wytrzymały na niskie temperatury, odporny na zanieczyszczenia powietrza. Lubi gleby wilgotne do podmokłych, bogate w wapń. Długość życia i tempo wzrostu. Jedno z najbardziej długowiecznych drzew Ameryki Północnej, osiągające wiek 1000 lat. Z wyjątkiem początkowej fazy rośnie wolno (tempo wzrostu jest największe w pierwszych 15-20 latach, po tym okresie znacznie spada).
█ Najstarszy obecnie żywotnik zachodni liczy ok. 1320 lat, jednak znaleziono martwy okaz, którego wiek oszacowano na 1500 lat!
Zastosowanie. Na terenach naturalnego występowania bardzo ważne drzewo leśne, dostarczające cennego drewna. Poza tym niezwykle często sadzony (w wielu odmianach) jako drzewo ozdobne w różnych częściach świata, w tym także w Europie. Stosowany do budowy zimozielonych żywopłotów oraz, ze względu na zwarty pokrój, jako tzw. drzewo szpalerowe. Jego wadą jest niezbyt ładne przebarwianie się (płowienie) łusek na zimę (wady tej nie posiadają cyprysiki, w szczególności c. groszkowy).


W Polsce żywotnik zachodni jest jednym z najczęściej uprawianych iglaków obcego pochodzenia.	Ze względu na dużą tolerancję na przycinanie drzewo idealnie nadaje się na wysokie, gęste żywopłoty.

Pokrój

Średnio wysokie drzewo iglaste o regularnie stożkowatym, bardzo zwartym pokroju i wyprostowanym wierzchołku. Liczne odmiany ozdobne posiadają zróżnicowany pokrój i rozmiary.
Rozmiary (odmiany podstawowej). Wysokość 20-30(35)m (w Polsce osiąga 20m). Średnica pnia 0.5-1(1.5)m.
█ Największy znany żywotnik zachodni rośnie w miejscowości Leelanau County, w stanie Michigan w USA. Wysokość drzewa wynosi 34m, a obwód jego pnia jest równy 5.50m (φ 1.75m).
█ Jak podaje strona Monumental Trees, najwyższy w Europie żywotnik zachodni rośnie obecnie w Schin op Geul w Holandii i mierzy 24.8m wysokości (LG, 2011, laser). Wg tej samej strony, najgrubszy jest także rosnący w Holandii, tym razem w Oisterwijk, okaz posiadający pień o obwodzie 4.30m (Φ 1.37m) (HvM, 2011). Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju (odmiany podstawowej). Pień gruby i prosty, utrzymujący się do samego wierzchołka, często wielokrotny. Korona (wąsko)stożkowata lub kolumnowa, bardzo gęsta i zwarta, z wyprostowanym (w odróżnieniu od cyprysików nigdy nie przewisającym) pędem szczytowym. Konary średniej grubości. Gałązki silnie spłaszczone i wachlarzowato rozpostarte w płaszczyźnie poziomej (u bardzo młodych drzew mogą też być po części ustawione pionowo).

→
Żywotnik zachodni to średniej wielkości drzewo iglaste
o bardzo gęstym i zwartym, stożkowatym pokroju.

Korzenie

System korzeniowy płytki i płaski (możliwe wykroty starych drzew), posiadający liczne drobne i gęste korzenie rosnące blisko pod powierzchnią ziemi, wrażliwy na zbitą glebę. Nie tworzy odrośli.
█ Gałęzie powalonych drzew mogą się zakorzeniać.

Kora / Pędy i pąki

Kora pomarańczowobrunatna do brunatnoszarej, cienka i miękka, podłużnie spękana i łuszcząca się pionowo wąskimi, włóknistymi pasemkami. Tegoroczne młode pędy zielone (koloru podobnego jak łuski), z czasem brązowieją. Młode gałązki silnie spłaszczone i wachlarzowato rozpostarte w jednej płaszczyźnie. U dorosłych drzew przeważa poziome ustawienie gałązek (różnica w stosunku do posiadającej podobne, jednak pionowo ustawione gałązki bioty wschodniej). Pąki bardzo drobne (do 3mm), ciemnozielone, szczelnie ukryte pod łuskami i zupełnie niewidoczne na zewnątrz.


Kora żywotnika zachodniego łuszczy się pionowymi włóknami. U starych drzew pęknięcia stają się głębokie (po prawej).		Gałązki żywotnika zachodniego są wachlarzowato rozpostarte w płaszczyźnie poziomej.

Liście

Łuskowate. Łuski tępe lub delikatnie zaostrzone, ściśle przylegające do pędu, długości 3-5mm. Górna i dolna strona gałązek różnią się wyraźnie zabarwieniem (kolejna ważna cecha odróżniająca żywotnika zachodniego od bioty wschodniej): z góry gałązka jest błyszcząco ciemnozielona, od spodu natomiast - matowo jasnozielona (jednak bez białawego, woskowatego deseniu, jaki występuje u żywotnika olbrzymiego). Łuski na dolnej i górnej stronie gałązek opatrzone pojedynczym, okrągłym, dobrze wyczuwalnym w dotyku gruczołkiem żywicznym; łuski boczne nie posiadają takiego gruczołka. Ustawienie: nakrzyżległe. Okres występowania: cały rok (roślina zimozielona). Na zimę łuski stają się zielono brązowe i wyblakłe.


Ustawione nakrzyżlegle łuski żywotnika zachodniego szczelnie otulają pęd. Ważną cechą rozpoznawczą gatunku jest duża różnica w jasności zabarwienia górnej i dolnej strony gałązek.	Jedna ze najbardziej atrakcyjnych odmian ozdobnych - 'Yellow Ribbon' posiada łuski przepięknie zabarwione na jaskrawożółty kolor.

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane na końcach pędów w drobne, jajowate, czerwonawe kwiatostany. Kwiaty żeńskie bardzo niepozorne, zebrane w małe, jajowate, zielonawożółte szyszeczki. Okres kwitnienia: III-V. Kwiaty męskie zakwitają w marcu natomiast żeńskie szyszeczki pojawiają się dopiero pod koniec kwietnia.
█ Powstające na końcach pędów zawiązki kwiatów tworzą się już jesienią poprzedniego roku.

Maleńkie, jajowate kwiatostany męskie
żywotnika zachodniego mają
czerwonawy kolor. Wyrastają one
na końcach pędów.

Kwiatostany żeńskie mają postać
jajowatych, zielonawożółtych szyszeczek.

Więcej...

Owoce i nasiona

Drzewo nie tworzące owoców (roślina nagonasienna). Odpowiednikami owocostanów są małe, jajowate szyszeczki o rozmiarach 8-12x4-5mm, najpierw zielone, potem żółtawe, zaraz po dojrzeniu jasnobrązowe, w końcu brunatne. Każda szyszeczka składa się z 6-8(10) nachodzących na siebie, początkowo skórzastych, z czasem drewniejących łusek, które po dojrzeniu mniej lub bardziej rozchylają się. Nasiona w liczbie 1-3 na każdej z płodnych łusek, soczewkowate, opatrzone dwoma skrzydełkami. Okres dojrzewania nasion: IX-X. Szyszeczki dojrzewają pierwszego roku.


Małe, jajowate szyszeczki żywotnika zachodniego są złożone z 8-10 początkowo zielonych i skórzastych, po dojrzeniu brązowych i zdrewniałych łusek.		Szyszeczki są często tworzone w bardzo dużych ilościach.

Drewno

Posiada bogate, głębokie kolory: jasnożółty biel (nieznacznie ciemniejący przy obróbce) oraz czerwonobrunatną twardziel. Jest bardzo mocne, a przy tym lekkie, miękkie i elastyczne, wyjątkowo łatwe w obróbce. Jego charakterystyczną cechą jest intensywnie aromatyczny zapach. Stosowane w meblarstwie i modelarstwie oraz do produkcji opakowań.

Inne informacje

█ UWAGA! Żywotniki są roślinami trującymi.

Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)