█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

To wysokie i okazałe drzewo liściaste łatwo rozpoznać nawet z daleka po jego bardzo charakterystycznych, deskowatych przyporach korzeniowych, występujących zwykle u podstawy pnia starych osobników (niektórym kojarzą się one ze stopą słonia). Dodatkowo pień jest często pokryty licznymi odroślami, a czasami wyrastają też na nim bulwowate narośla. Wraz z potężnymi, nieregularnie powykrzywianymi konarami i popielatoszarą korą, wszystko to tworzy (zwłaszcza kiedy zapada zmrok) specyficzną aurę starego i tajemniczego drzewa. Być może taki właśnie wygląd wiązu stanowił dla reżysera Wesa Cravena inspirację do stworzenia w 1984 r. scenariusza jednego z najbardziej znanych horrorów - Koszmaru z ulicy Wiązów.

Oprócz wywołującego przerażające skojarzenia z Freddym Kruegerem pokroju, wiąz szypułkowy posiada jeszcze kilka innych, dużo przydatniejszych w procesie oznaczania cech rozpoznawczych. Jedną z nich jest typowa dla wszystkich wiązów, wyraźnie asymetryczna nasada blaszki liściowej. U wiązu szypułkowego asymetria ta przyjmuje skrajną postać i jest jeszcze większa niż u pozostałych gatunków. Charakterystyczne są również owoce wiązu szypułkowego. Podobnie jak u innych wiązów, mają one postać dojrzewających na wiosnę małych i płaskich, dyskowato oskrzydlonych orzeszków, jednak inaczej niż u wiązu polnego i górskiego, nie są siedzące, a zwisają na 1-2cm, cienkich szypułkach (stąd nazwa). W odróżnieniu od innych krajowych wiązów, wiąz szypułkowy zaczyna owocować już w wieku kilkunastu lat.

Wiąz szypułkowy jest ważnym drzewem leśnym. Jest też chętnie sadzony jako roślina ozdobna, przy czym ze względu na duże rozmiary najlepiej sprawdza się jako drzewo miejskie (np. parkowe lub alejowe), w ogrodach natomiast są zazwyczaj spotykane jego rozmaite odmiany ozdobne o mniejszych gabarytach.

Jeden z trzech rodzimych gatunków wiązu w Polsce, rozpowszechniony bardziej niż dwa pozostałe (tj. wiąz polny i górski).
█ Najbliżej spokrewniony z wiązem szypułkowym jest wiąz amerykański (U. americana).

  Występowanie

Zasięg. Środkowa i południowo-wschodnia Europa, Azja Mniejsza, Kaukaz. W Polsce spotykany na terenie całego kraju, w tym głównie na nizinach (do 600 m.n.p.m.), nigdzie jednak nie występuje zbyt licznie. Uprawiany także w Australii.
Biotop. Piętro pogórza i niżu. Występuje w lasach łęgowych dużych dolin rzecznych, rzadziej w innych lasach liściastych (głównie na ich skrajach), w zadrzewieniach śródpolnych itp. Rośnie zwykle pojedynczo lub w niewielkich grupach jako domieszka do innych drzew, najczęściej wraz z jesionami, wierzbami, topolami, olszami, dębami i grabami. Nie tworzy czystych drzewostanów.
Preferencje. Najmniej wymagający gatunek wiązu. Lubi gleby wilgotne do mokrych (w tym okresowo zalewane, jednak na czas nie dłuższy niż ok. 20 dni) i żyzne, bogate w składniki pokarmowe, choć może też rosnąć na uboższych. Drzewo ciepłolubne, przy tym jednak całkowicie mrozoodporne, preferuje półcień, dobrze znosi nawet duże zacienienie.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo o średniej długości życia, (bardzo) szybko rosnące. Osiąga wiek 200-300(400) lat.
█ Najstarszy (i równocześnie najgrubszy) w Polsce wiąz szypułkowy rośnie w Komorowie w gm. Gubin (woj. lubuskie). Drzewo nosi nazwę Mieszko (nieoficjalnie także Wiedźmin), a jego wiek szacuje się na 470 lat.

  Zastosowanie

Drzewo leśne, stosowane czasami jako element zieleni miejskiej.

  Pokrój

Pokrój. Wysokie i okazałe drzewo liściaste z grubym, przeważnie charakterystycznie rozszerzonym u podstawy pniem, wysoko wysklepioną koroną często pucharowato rozszerzającą się ku górze oraz masywnymi, nieregularnie powyginanymi konarami.
Rozmiary. Wysokość 30-35m. Średnica pnia 1.5-2.5(-3)m.
█ Najgrubszy wiąz szypułkowy w Europie rośnie w miejscowości Guelitz w Niemczech i mierzy 9.75m obwodu pnia (Φ ok. 3.10m). Niewiele mniejszy obwód pnia posiada wymieniony wyżej najstarszy, ale także najgrubszy polski wiąz Mieszko, rosnący w Komorowie w woj. lubuskim. Obwód pnia Mieszka wynosi 8.87m (Φ 2.82m) (KB, 2012). Drzewo to, niegdyś o wysokości ponad 35m, teraz - po obłamaniu korony podczas wichury w 2004 r. - tylko ok. 18m, było uważane za najpotężniejszy okaz wiązu szypułkowego w Europie. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień gruby, u podstawy zwykle rozszerzony wskutek występowania na nim bardzo charakterystycznych, dużych, deskowatych przypór korzeniowych, w przekroju nieregularny, często pokryty licznymi odroślami (czasami też bulwowatymi zgrubieniami) najczęściej pojedynczy. Korona szeroka, wysoko wysklepiona, rozszerzająca się ku górze i kopułowato zaokrąglona, luźna, u starych drzew występujących na otwartej przestrzeni może być bardzo rozłożysta i niekiedy wieloczęściowa. Konary grube, nieregularnie powyginane, w dolnej części korony bardziej rozłożyste, wyżej - ukośnie wzniesione. Gałązki na obwodzie korony lekko zwieszające się, w górnych partiach korony wyprostowane. Układ młodych gałęzi wiązu szypułkowego ma bardzo charakterystyczną budowę: z prostej i długiej, najczęściej 2-letniej gałęzi wyrastają naprzemianlegle w jednej płaszczyźnie gałęzie kolejnego rzędu (1-roczne). Przypomina to trochę... starą antenę telewizyjną :).

Wiąz szypułkowy to wysokie i okazałe drzewo liściaste. Jego gruby pień jest zwykle wyraźnie rozszerzony u podstawy, a wysoko wysklepiona korona luźna i prześwitująca, oparta na mocnych, nieregularnie powyginanych konarach.

Nieregularny w przekroju pień wiązu szypułkowego jest zwykle u podstawy znacznie rozszerzony w związku z występowaniem na nim charakterystycznych, dużych, deskowatych przypór korzeniowych (choć tak duże jak na zdjęciu po prawej występują rzadko).

Pokrój starych wiązów z nienaturalnie rozszerzonym pniem i grubymi, nieregularnie powyginanymi konarami tworzy niezwykły, często wręcz przerażający klimat. Nic dziwnego, że właśnie to drzewo występuje w tytule jednego z najbardziej znanych horrorów - Koszmaru z ulicy Wiązów.

Bardzo charakterystyczny układ gałązek wiązu szypułkowego przypomina... hmm... starą antenę telewizyjną :)

  Wybrane okazy

█ Wiąz szypułkowy w Poniszowicach. Drzewo rośnie na cmentarzu we wsi Poniszowice w woj. śląskim. Obwód jego pnia wynosi 6.33m (Φ 2.01m), a wysokość jest równa 22.5m (PG+BM, 2013, laser). Poniszowicki wią szypułkowy jest prawdopodobnie drugim najgrubszym przedstawicielem swojego gatunku w Polsce (po słnnym wiązie Mieszko w Komorowie).

Olbrzymi wiąz szypułkowy w Poniszowicach jest być może najgrubszym przedstawicielem swojego gatunku w Polsce.

█ Wiąz szypułkowy w Krakowie przy ul. Na Błonie. Wiąz ten należy do najbardziej majestatycznych drzew w Krakowie. Obwód jego pnia wynosi 4.06m (Φ 1.29m), a wysokość jest równa 27.6m (PG, 2013, laser). 1/4 pnia drzewa znajduje się w granicy posesji prywatnej; stąd trudność z ustanowieniem pomnika przyrody.

Kwiecień 2008.	Listopad 2008.	Lipiec 2013.

  Korzenie

System korzeniowy typowy palowy, głęboki i mocny, bardzo rozrośnięty, wytwarza odrośla, rozłogi i przypory korzeniowe. Wiązy są jednymi z najbardziej odpornych na przewrócenie przez wiatr drzew.
█ Fakt posiadania przez wiąza szypułkowego głębokiego i mocnego systemu korzeniowego w pełni potwierdzają moje obserwacje. Wynika z nich, że drzewo to jest niezwykle odporne na przewrócenie przez wiatr. Nawet po ogromnej wichurze, jaka nawiedziła Kraków w sierpniu 2007 roku, kiedy to naliczyłem kilkaset połamanych i powalonych drzew, nie było wśród nich ani jednego przewróconego wiązu! A trzeba powiedzieć, że drzewa te nie należą w Krakowie do rzadkości. Więcej na ten temat w artykule Drzewa i wiatr.

Kora Popielatoszara, płytko spękana na łuskowate, częściowo odpadające poletka, przy tym jednak ogólnie wydaje się dość gładka. → Szaropopielata kora wiązu szypułkowego jest płytko spękana na łuskowate poletka.

Pędy i pąki Młode pędy cienkie (także gałązki), szarobrązowe do brunatnoczarnych, krótko, szczeciniasto owłosione. Pąki liściowe wrzecionowate, na końcu mocno zaostrzone, z dwubarwnymi - jasnobrązowymi i ciemno obrzeżonymi, prawie nagimi łuskami, boczne podobnej wielkości co wierzchołkowe, odstające od pędu. Pąki kwiatowe okrągławe, rdzawobrunatne. → Wrzecionowate pąki liściowe wiązu szypułkowego posiadają jasnobrązowe, ciemno obrzeżone łuski. →→ Pąki kwiatowe są znacznie większe od liściowych i mają okrągławy kształt.

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka (szeroko)eliptyczna do odwrotnie jajowatej, o bardzo mocno asymetrycznej nasadzie (liczba nerwów krótszej strony blaszki o 3-4 mniejsza niż dłuższej), z krótkim lub umiarkowanie długim (nigdy jednak nie "bardzo wyciągniętym") wierzchołkiem, długości 7-12(15)cm, na brzegu ostro podwójnie piłkowana (ząbki skierowane do przodu), z góry ciemnozielona, matowa lub lekko połyskująca, naga lub bardzo delikatnie owłosiona, od spodu jaśniejsza, krótko i miękko owłosiona. Nerwy boczne nie rozwidlone, a jeśli tak, to zwykle tylko u nasady krótszej części blaszki. (Młode liście są słabiej asymetryczne niż dojrzałe, jasnozielone, obustronnie owłosione, podobne do występujących u grabu). Ustawienie: skrętoległe na bardzo krótkich, 3-6mm ogonkach. Okres występowania: IV/V-X/XI. Liście rozwijają pod koniec kwietnia, po przekwitnięciu kwiatów. Około połowy października przebarwiają się na (blado)żółto, rzadziej przybierają intensywnie (ciemno)żółty kolor. Opadają na początku listopada.

(Szeroko)eliptyczne, matowe lub lekko połyskujące z góry liście wiązu szypułkowego posiadają bardzo asymetryczną nasadę. Ich ogonek nie przekracza 6mm długości.

Więcej...   Zebrane w pęczkowate kwiatostany drobne i niepozorne kwiaty wiązu szypułkowego zwisają na cienkich szypułkach.   Kwiaty Obupłciowe (czasami na tym samym osobniku obok kwiatów obupłciowych występują także jednopłciowe), wiatropylne, zebrane po 15-30 sztuk w gęste, zwisające pęczki. Pojedyncze kwiaty drobne i niepozorne, o średnicy 3-4mm, zwisające na ok. 2cm szypułkach (jest to bardzo najważniejsza cecha identyfikacyjna odróżniająca ten gatunek od wiązów polnego i górskiego, posiadających kwiaty siedzące lub osadzone na bardzo krótkich szypułkach!), posiadają 6-dzielny, biały okwiat i 6-8 pręcików o fioletowych pylnikach. Znamiona słupków białe. Okres kwitnienia: III/IV-IV (przed rozwinięciem się liści). Wiąz szypułkowy jest drzewem wcześnie i krótko kwitnącym - jego kwiaty zakwitają zwykle na początku kwietnia lub nawet nieco wcześniej (mimo to około 1-2 tygodnie później niż u w. górskiego i polnego), a niedługo po połowie tego miesiąca na ich miejsce pojawiają się już małe, zielone skrzydlaki.

  Owoce i nasiona

Zebrane w pęczki, zwisające na około 2cm cienkich szypułkach małe i płaskie, dyskowate skrzydlaki. Zawierają pojedynczy, centralnie umieszczony orzeszek otoczony błoniastym skrzydełkiem. Dojrzałe skrzydlaki są nieco mniejsze niż u pozostałych rodzimych wiązów - ich długość wynosi zaledwie 10-12(15)mm; dodatkowo w odróżnieniu od wiązu górskiego i polnego posiadają one wyraźnie orzęsiony brzeg (zwłaszcza, ale nie tylko w młodości). Młode skrzydlaki są jasnozielone, po dojrzeniu stają się jasnożółtobrązowe. Okres dojrzewania owoców: IV/V-V. Podany okres dotyczy dojrzałych owoców; młode skrzydlaki pojawiają się dużo wcześniej - już w pierwszej połowie kwietnia. Opadanie skrzydlaków następuje w drugiej połowie maja. Proces ten jest krótki i intensywny, zazwyczaj nie trwa on dłużej niż 10 dni.
█ Wiązy, wraz z topolami i wierzbami, należą do najwcześniej owocujących drzew.
█ Wiąz szypułkowy zaczyna owocować już w wieku 10-15 lat.
█ Nasiona mają stosunkowo niską i do tego krótko trwającą zdolność kiełkowania (dlatego drzewa te rozmnaża się głównie ze zdrewniałych sadzonek).

Owoce wiązu szypułkowego mają postać zwisających na cienkich szypułkach, małych, dyskowatych, jednonasiennych skrzydlaków. Ich brzeg jest krótko, ale wyraźnie orzęsiony. Na zdjęciach powyżej kolejne fazy rozwoju owoców od pierwszej połowy kwietnia poprzez koniec kwietnia, pierwszą połowę maja aż do końca maja (opadłe skrzydlaki).

  Drewno

Posiada szeroki, jasnożółtawy biel i jasnobrązową twardziel, jego budowa jest pierścieniowonaczyniowa, jest wyraźnie słojowane, wewnątrz często występują czerwonawe lub zielonkawożółte smugi. Parametry techniczne: drewno twarde, umiarkowanie ciężkie (0.6-0.7 kg/dm³), odporne na gnicie, twardziel dość trwała (choć mniej niż u innych wiązów), biel wyjątkowo nietrwały, drewno bardzo trudno łupliwe, sprężyste, trudne do suszenia, wykazujące tendencję do pęknięć i paczenia, bardzo dobrze się gnie, barwi i nasyca, źle natomiast poleruje, jest trudno zapalne. Używane w przemyśle meblowym, do wyrobu oklein, elementów wagonów itp.
█ Z moich obserwacji wynika, że wiąz szypułkowy jest drzewem niezwykle odpornym na złamanie przez wiatr. Nawet po ogromnej wichurze, jaka nawiedziła Kraków w sierpniu 2007 roku, kiedy to naliczyłem kilkaset połamanych i powalonych drzew, nie było wśród nich ani jednego poważnie uszkodzonego wiązu! A trzeba dodać, że drzewa te wcale nie należą w Krakowie do rzadkości. Więcej na ten temat w artykule Drzewa i wiatr.

  Inne informacje

█ Wiąz szypułkowy jest najbardziej odporny na grafiozę spośród rodzimych wiązów.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)