█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Średniej wielkości drzewo liściaste o nieregularnym, pofałdowanym w przekroju, często też wielokrotnym pniu i miotlasto wysklepionej koronie. Najłatwiej je rozpoznać po zawsze gładkiej, srebrzystopopielatej korze pokrytej charakterystycznym wzorem cieniowanych pasm oraz po eliptycznych, ostro piłkowanych liściach, których powierzchnia jest harmonijkowato pofałdowana wzdłuż nerwów. Grab pospolity jest drzewem dość powszechnie występującym w naszych lasach. Stanowi on zresztą jeden z ważniejszych rodzimych gatunków drzew tworzących lasy w Polsce. Można pod nim znaleźć stanowiącego prawdziwą gratkę dla grzybiarzy koźlarza grabowego. Z formalnego punktu widzenia graby są najbliżej spokrewnione z leszczynami, brzozami i olszami, jednak biorąc pod uwagę cechy takie jak cieniolubność, niergularność budowy pnia i konarów, kształt i rozmiar liści, a przede wszystkim deseń kory, można dojść do wniosku, że w zaskakująco dużym dużym stopniu przypominają one buki.

Od strony użytkowej grab jest znany przede wszystkim z dwóch rzeczy. Pierwszą z nich jest wyjątkowo duża tolerancja na przycinanie. Wraz z gęstym ugałęzieniem i intensywnie tworzonymi odroślami korzeniowymi powoduje ona, że drzewo to jest jedną z roślin najczęściej używanych do budowy wysokich żywopłotów. Można z niego swobodnie kształtować różnego rodzaju figury geometryczne, rzeźby, alejki ze sklepieniami itp. Zastosowanie znajduje także bardzo cenne, niezwykle twarde i ciężkie drewno graba, nazywane żelaznym drewnem. Warto wiedzieć, że jest ono najtwardsze i najcięższe spośród wszystkich naturalnie występujących w Polsce gatunków drzew!

Jedyny rodzimy gatunek graba w Polsce, przy tym jedyny występujący tu licznie. Posiada kilka odmian ozdobnych; do najbardziej znanych należą odm. dębolistna 'Quercifolia' o pierzasto wrębnych liściach podobnych do występujących u dębów (obok nich występują też liście jak u typu) i szerokiej, nisko osadzonej koronie, bardzo wolno rosnąca odm. kolumnowa 'Columnaris' o bardzo gęstej (jak gdybyby strzyżonej), stosunkowo wąskiej, jajowato-stożkowatej koronie ugałęzionej od samej ziemi oraz podobna do niej, jednak szybciej rosnąca i posiadająca luźniejszą koronę odmiana 'Fastigata'.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Europa (od Francji do Ukrainy), Turcja, Kaukaz, Iran. W Polsce występuje głównie na niżu i w niższych położeniach górskich.
Biotop. Pospolity od niżu po niższe partie gór (gdzie dochodzi do 800 m.n.p.m.). Występuje głównie w wielogatunkowych lasach liściastych, najczęściej dębowo-grabowych z domieszką lipy, klona pospolitego i jawora. Lasy z dużym udziałem graba to tzw. grądy. W piętrowych zbiorowiskach leśnych często tworzy dolną warstwę drzewostanu.
Preferencje. Drzewo o niewielkich wymaganiach glebowych, bardzo dobrze przystosowujące się do różnych warunków siedliskowych. Preferuje gleby żyzne i próchnicze, świeże do wilgotnych (ale nie podmokłe), gliniasto-piaszczyste, najlepiej wapienne, wykazuje dużą odporność na mróz i suszę, obok buka jest jednym z gatunków najlepiej tolerujących zacienienie, do tego nie ma praktycznie żadnych groźnych wrogów naturalnych w postaci niebezpiecznych dla niego grzybów czy owadów.
Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo raczej krótkowieczne, dość wolno rosnące. Grab bardzo rzadko przekracza wiek 150 lat; osobniki ponad 200-letnie zdarzają się zupełnie sporadycznie. Tempo wzrostu 40-80(100)cm/rok.
█ Najstarszy w Polsce grab pospolity rośnie w Gołuchowie niedal. Kalisza. Drzewo to liczy około 220 lat (patrz też dodatek Rekordy).
█ W kilku początkowych latach grab rośnie bardzo wolno. Maksymalne tempo wzrostu drzewo osiąga w wieku 30-40 lat. Po 80-90 latach przyrost na wysokość praktycznie ustaje, czemu często towarzyszy zamieranie wierzchołków. W zdecydowanej większości przypadków obumarcie drzewa następuje już po 100-120 latach; rzadko zdarzają się osobniki przekraczające 150 lat. Granica 300 lat jest osiągana tylko w wyjątkowo sprzyjających warunkach.
Zastosowanie. Ważne drzewo leśne, dość często też sadzone jako użytkowo-ozdobne (parki, ogrody, żywopłoty). Posiada niezwykle cenne i wyjątkowo twarde drewno, używane m.in. do budowy narzędzi i konstrukcji narażonych na duże obciążenia mechaniczne.

Grab pospolity jest jednym z ważnych drzew tworzących lasy mieszane w Polsce.	Sędziwe graby, takie jak te pokazane na zdjęciach, rosnące w Parku Decjusza w Krakowie, należą do jednych z najpiękniejszych drzew tworzących parkowe starodrzewy w Polsce.

Wyjątkowo dobrze znoszący przycinanie grab pospolity doskonale nadaje się do budowy żywopłotów. Pieknie wyglądają też sklepione u góry alejki utworzone z ciasno rosnących grabów (po prawej jedna z takich alejek w przypałacowym parku w Baranowie Sandomierskim).

  Pokrój / Korzenie

Pokrój. Średniej wielkości drzewo liściaste o nieregularnym, często wielokrotnym pniu i gęstej, miotlastej koronie.
Rozmiary. Wysokość 20(25)m. Średnica pnia 0.6-0.8(1)m.
█ Jak podaje strona Tall Trees, najwyższy obecnie w Europie grab pospolity rośnie na terenie Białowieskiego Parku Narodowego i mierzy 34.2m (TN, 2011, laser). Nieco niższy, 33m okaz rośnie w Belgii (JPh, 2010, laser).
█ Najgrubszy w Polsce grab pospolity rośnie w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie; minimalny obwód pnia tego drzewa w zakresie wysokości 0-130cm wynosi 4.36m (Φ 1.39m) (PG+KW, 2014). Najgrubszy natomiast "dziko rosnący" krajowy przedstawiciel gatunku (przynajmniej na terenie Lasów Państwowych) jest zlokalizowany w miejscowości Jankowice w gm. Kuźnia Raciborska (woj. śląskie), na skraju lasu przy drodze prowadzącej z Rud do Raciborza. W tym przypadku obwód pnia jest równy 3.99m (Φ 1.27m), a wysokość drzewa to 22.2m (PG+BM, 2012, laser). Więcej informacji na ten temat - patrz punkt Wybrane okazy.
Szczegóły pokroju. Pień zwykle nieregularnie powyginany, o falisto pofałdowanej powierzchni, często wielokrotny. Korona średnio szeroka, wysoko miotlasto wysklepiona. Konary dość grube, dolne przeważnie łukowato wygięte i stromo wznoszące się ku górze. Gałęzie w górnej części korony proste i długie, ukośnie wzniesione. Z pnia wyrasta często gąszcz cienkich, powyginanych odrośli.
System korzeniowy sercowaty, głęboki i silnie rozwinięty, dobrze utrwala glebę, wytwarza liczne odrośla (żywopłoty).

Grab pospolity to średniej wielkości drzewo liściaste o miotlasto wysklepionej koronie i dość często wielokrotnym pniu.

Nieregularnie powyginany pień graba pospolitego jest przeważnie falisto pofałdowany w przekroju. Z pnia często wyrasta duża ilość cienkich, odrośli.

  Wybrane okazy

█ Najgrubszy grab w Polsce rośnie w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego przy Alejach Ujazdowskich 4 w Warszawie. Obwód pnia drzewa wynosi 4.36m (Φ 1.39m) (PG+KW, 2014); jest to wynik o prawie 40cm lepszy niż u rekordowego graba z Jankowic, rosnącego na terenie Lasów Państwowych.

Rekordowy grab w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie. Pod drzewem Katarzyna Węgrzyn.

█ Najgrubszy grab na terenie Lasów Państwowych w Polsce (prawdopodobnie drugi najgrubszy w ogóle) rośnie w miejscowości Jankowice w woj. śląskim, na skraju lasu przy drodze prowadzącej z Rud do Raciborza. Obwód pnia drzewa wynosi 3.99m (Φ 1.27m), a jego wysokość jest równa 22.2m (PG+BM, 2013, laser). Grab posiada niezwykle malowniczy, można nawet powiedzieć, że wręcz baśniowy pokrój. Jego potężne, stromo wzniesione konary oraz gruby pień pokryty gęstym rysunkiem bruzd i wgłębień potęgują wrażenie sędziwego wieku drzewa.

Rekordowy grab w Jankowicach na Śląsku.

█ Graby w Kargowej. W parku pałacowym w miejscowości Kargowa w woj. lubuskim rosną graby o szczególnie ciekawym pokroju. Drzewa te mają dziwacznie zdeformowane i powyginane pnie i konary, a niektóre z pni są dodatkowo "dziurawe na wylot". W tym samym parku rośnie także jeden z najgrubszych w Polsce buków pospolitych odm. czerwonolistnej.

Graby o nietypowym pokroju w parku w Kargowej.

  Kora

Gładka, srebrzystopopielata kora graba pospolitego należy do najbardziej charakterystycznych spośród wszystkich drzew występujących w Polsce. Na swojej powierzchni posiada ona ciekawy wzór ułożony z podłużnych, srebrzystopopielatych pasów o zmieniających się odcieniach szarości i stopniach połysku. Kora jest gładka nawet u dorosłych drzew, tylko w przypadku bardzo starych osobników może być lekko chropowata lub gdzieniegdzie płytko spękana.

Gładka, srebrzystografitowa kora graba pospolitego posiada na swojej powierzchni charakterystyczny wzór utworzony z jasnych, srebrzystopopielatych smug.

  Liście

Blaszkowate, pojedyncze, w młodości posiadają błonkowate, języczkowate przylistki, które opadają wkrótce po ich rozwinięciu się. Blaszka eliptyczna, długości 5-10cm i szerokości do 6cm, o zaokrąglonej lub delikatnie sercowatej nasadzie, ostro podwójnie piłkowanym brzegu i harmonijkowato pofałdowanej powierzchni (zwłaszcza, ale nie tylko w młodości), matowozielona, posiada 10-15 par prostych, nierozgałęzionych nerwów bocznych wyraźnie widocznych z obu stron, pod spodem delikatnie omszonych. Ustawienie: skrętoległe na ok. 1.5cm ogonkach. Okres występowania: (IV)IV/V-X. Liście rozwijają się w drugiej połowie lub pod koniec kwietnia, niedługo po zakwitnięciu kwiatów żeńskich. Na przełomie września i października przebarwiają się na mniej lub bardziej jaskrawożółty kolor, potem brązowieją. Opadają dość szybko, w większości w pierwszej połowie października, jednak zwykle przynajmniej część z nich (zwłaszcza u młodych drzew) pozostaje w zeschniętym stanie na drzewie aż do wiosny.

Eliptyczne, matowozielone liście grabu posiadają "harmonijkowato" pofałdowaną powierzchnię, a ich nerwy boczne są nierozgałęzione.
	W niektórych latach i na niektórych stanowiskach jesienne przebarwienie liści grabów może być niezwykle efektowne. Zeschnięte, brązowe liscie często pozostają na drzewie aż do wiosny (zdjęcie po prawej wykonano w styczniu).

Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany. Kotki walcowate, długości 3.5-5cm, zielonawe, pylące na żółto. Kwiaty żeńskie niepozorne, tworzące na końcach pędów luźne kłosy podparte przysadkami. Po przekwitnieniu kwiatów przysadki silnie się rozrastają tworząc trójklapowe okrywy, do których przyrośnięte są orzeszki. Okres kwitnienia: IV-V (przed rozwojem liści). Kwiaty męskie pojawiają się zwykle na początku kwietnia. Kwiaty żeńskie zakwitają około 2 tygodni później, krótko przed rozwojem liści. → Kwiaty męskie graba pospolitego są zebrane w zwisające, kotkowate kwiatostany. →→ Kwiaty żeńskie tworzą na wierzchołkach pędów luźne, kłosowate kwiatostany.

Owoce i nasiona Zebrane po kilka sztuk w zwisające owocostany małe, jednonasienne orzeszki otoczone dużą, trójklapową okrywą służącą im jako organ lotny (przed dojrzeniem spełniającą funkcje asymilacyjne). Pojedynczy orzeszek spłaszczony, długości ok. 0.5cm, podłużnie żebrowany, twardy. Zarówno orzeszki, jak i okrywy najpierw bladozielone, po dojrzeniu jasnobrązowe do brązowych. Okres dojrzewania owoców: IX-X. █ Graby rosnące na wolnej przestrzeni rozpoczynają owocowanie w wieku ok. 15 lat, zaś w drzewostanie - w wieku ok. 40 lat. Lata obfitego owocowania występują co drugi rok (rzadziej co roku). █ Zdolność kiełkowania nasion graba pospolitego wynosi ok. 65%. → Owoce graba pospolitego mają postać małych, podłużnie żebrowanych, jednonasiennych orzeszków zaopatrzonych w trójklapowy aparat lotny.

  Drewno

Ze względu na swoją wyjątkowo dużą twardość, gęstość oraz wytrzymałość, drewno grabu jest czasami nazywane "żelaznym drewnem". Rzeczywiście, jest ono niezwykle twarde - najtwardsze ze wszystkich rodzimych drzew w Polsce(!), a z obcych gatunków ustępujące twardością jedynie bukszpanowi. Jest też bardzo ciężkie; po ścięciu ma gęstość zbliżoną do drewna dębowego, wynoszącą ok. 1.06 kg/dm³ (czyli tonie w wodzie!), ale suche jest najcięższe spośród wszystkich rodzimych europejskich drzew - o gęstości ok. 0.8 kg/dm³ ustępuje jedynie tropikalnemu gwajakowi! Najwyższa spośród krajowych drzew jest też wartość opałowa grabiny, jednak ze względu na mocno skręcone włókna (a także w/w twardość) trudno jest ją porąbać na polana. Pozostałe parametry drewna: białe z szarym lub żółtawym odcieniem, beztwardzielowe (niekiedy powstaje szara, fałszywa twardziel), cienkowłókniste, posiada słabo widoczne słoje o falistym przebiegu oraz liczne i wyraźne promienie, świeże jest nietrwałe (składowane łatwo ulega zaparzeniu i rozkładowi przez grzyby), wysuszone - średnio trwałe, poza tym jest sprężyste, trudno łupliwe, trudne w suszeniu, skłonne do pękania, przy zmianach temperatury i wilgotności "bardzo mocno pracuje" jest trudne w obróbce, trudno zapalne, posiada bardzo wysoką wartość opałową. Właściwości mechaniczne wykluczają drewno grabu z wielu zastosowań w budownictwie i przemyśle stolarskim. Znajduje ono zastosowanie głównie jako wyśmienity, wysokokaloryczny opał (w tym do produkcji wysokiej jakości węgla drzewnego), a także do produkcji pni do rąbania, desek kuchennych, trzonków narzędzi, kijów bilardowych itp.; czasami jest też stosowane jako imitacja hebanu oraz do budowy konstrukcji narażonych na duże obciążenia mechaniczne.
█ O twardości grabowego drewna można się przekonać obserwując wyjątkowo szybkie tępienie się narzędzi używanych do jego cięcia i obróbki.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)