Wybrane okazy

█ Dąb Bartek. Listę wyjątkowych dębów zaczynamy od najbardziej znanego polskiego drzewa - dębu szypułkowego Bartek, rosnącego w miejscowości Bartków niedaleko Zagnańska w woj. świętokrzyskim. Trzeba podkreślić, że ten liczący ok. 700 lat i mierzący 9.83m obwodu pnia (Φ 3.13m) (PG, 2023) dąb nie jest prawdopodobnie najstarszym, a na pewno nie jest najgrubszym dębem w Polsce (pod względem obwodu pnia ustępuje dębom Bażyńskiemu i Chrześcijaninowi). Mimo to Bartek jest jednym z najstarszych, najgrubszych i najbardziej okazałych polskich drzew. Być może nawet najokazalszym, jeśli wziąć pod uwagę łącznie gruby pień, niezwykle potężne konary (chyba nie mające sobie równych w Polsce!) oraz wyjątkową rozłożystość korony, której szerokość dochodzi do 40m (wg Wikipedii okap korony Bartka wynosi 720m³, a miąższość całego drzewa to ok. 72m³). Zresztą już 1934 r. sąd konkursowy pod przewodnictwem prof. Władysława Szafera uznał Bartka za "najokazalsze drzewo w Polsce", a w 1954 r. Bartek został ustanowiony pomnikiem przyrody. Wysokość drzewa jest dość przeciętna jak na dęba rosnącego w zwarciu - wynosi ona zaledwie 29.5m (PG, 2023, laser). Stan zdrowotny Bartka jest niestety w tej chwili (2023 r.) bardzo zły. Od dłuższego czasu drzewo wyraźnie obumiera - grubość zdrowej tkanki pnia nie przekracza 20cm, a w wielu miejscach wynosi zaledwie 5cm. Wpływ na to miały zarówno wydarzenia historyczne jak np. pożar spowodowany w 1906 r. przez bojówki PPS, jak i zdarzenia atmosferyczne - np. uderzenie pioruna w 1991 r. Ubytek w pniu po pożarze wypełniono plombą z żywicy i zamaskowano korą, zaś listwę piorunową zakonserwowano. W celu zabezpieczenia przed zwaleniem, konary Bartka zostały podparte potężnymi teleskopowymi wspornikami. W 2011 roku podjęto kolejne próby ratowania obumierającego drzewa.
(za Wikipedią) Najnowsza koncepcja dotyczy wykonania futurystycznego łuku, do którego Dąb mógłby zostać podwieszony - ma to pozwolić uniknąć ewentualnego złamania lub wywrócenia się drzewa. Koszt realizacji łuku to 2 miliony złotych. Ministerstwo Środowiska zgodziło się przeznaczyć pieniądze na ten cel, lecz najpierw niezbędne będzie wykonanie dokumentacji i opracowania, co wyniesie ok. 100 tys. złotych.

W konarach Bartka kiełkują nasiona innych drzew (tu akurat widzimy siewkę leszczyny)

Dąb Bartuś █ W 1966 r., z okazji 1000-lecia państwa polskiego, kilkadziesiąt metrów od Bartka posadzono jego potomka o nazwie Bartuś. Dziś (2023 r.) drzewo ma już (podobnie jak autor strony) 57 lat i staje się coraz potężniejsze i piękniejsze (w przeciwieństwie do autora strony ;)).

█ Dąb Napoleon. Przez całe stulecia to najgrubsze polskie drzewo o pojedynczym pniu zachwycało swoim ogromem i potężną sylwetką. Spłonęło ono doszczętnie 15 listopada 2010 r. w pożarze, który po raz kolejny wzniecili prawdopodobnie podpalacze. Dąb rósł na skarpie pradoliny Odry, niedaleko miejscowości Mielno k. Tarnawy w gminie Zabór (powiat zielonogórski, woj. lubuskie). Obwód jego pnia na wysokości 130cm wynosił 10.75m (Φ 3.42m) (PG, 2009), a mierzony przy samej ziemi - aż 15.35m! Drzewo liczyło ok. 660 lat i mierzyło 22m wysokości.
█ Wcześniej Napoleon palił się co najmniej dwa razy. W pierwszym pożarze, datowanym na 1925 r., została wypalona środkowa część pnia drzewa. Ta pusta przestrzeń odegrała rolę swoistego komina tworzącego ciąg dla drugiego pożaru w 2004 r. Podpalony przez wandali Napoleon przypominał wówczas podobno "piec płonący w środku żywym ogniem". I tym razem jednak strażakom udało się go uratować (zużyto na to 20 tys. litrów wody!). Po pożarze Napoleonowi pozostał już tylko jeden żywy konar, zaś wypalona w środku pnia pusta przestrzeń mogła pomieścić kilkanaście osób. Trzeciego pożaru drzewo niestety nie przetrwało. Z zeznań strażaków wynika, że kiedy przyjechali na miejsce, nie było już czego ratować - leżące na ziemi konary paliły się żywym ogniem. Miejmy nadzieję, że inaczej niż to było w przypadku dwóch pierwszysch pożarów, tym razem uda się ująć sprawców tego okrutnego czynu.

Napoleon był najgrubszym notowanym w całej historii polskim dębem. Obwód jego pnia mierzony standardowo wynosił 10.75m, zaś mierzony tuż przy samej ziemi - prawie 15.5m! Drzewo spłonęło w 2010 roku podpalone przez wandali.

█ Dąb Chrobry. W latach 2010 - 2020 był to najgrubszy, najpotężniejszy i prawdopodobnie najstarszy dąb w Polsce. Drzewo rosło w rezerwacie przyrody Buczyna Szprotawska niedaleko miejscowości Piotrowice (przy trasie Szprotawa - Przemków) w woj. lubuskim. W chwili śmierci (2020 r.) 750-leni Chrobry był uznawany za najstarszy polski dąb. Do 2000 r. stał on na czele zaszczytnej listy "nestorów", ale potem okazało się, że gdy kiełkował, to być może inny dąb - opisany wcześniej Bolesław - miał już około 60 lat. Sprawa budziła jednak spore kontrowersje. W 2016 r. Bolesław pezwrócił się, a wtedy pierwsze miejsce już bezapelacyjnie objął Chrobry. Obwód pnia Chrobrego wynosił 10.07m (Φ 3.21m) (PG+KW, 2013), a wysokość - 28m. Najgrubszy spośród polskich dębów posiadał niezwykle masywny pień o kolumnowej, regularnie walcowatej budowie. Chrobry był też największym w Polsce i 3. w Europie dębem pod względem objętości, która w tym przypadku wynosiła aż 90m³.
█ 18 listopada 2014 r. Chrobry został podpalony przez nieznanych sprawców. Pożar objął wnętrze dębu i trwał około doby, pomimo intensywnej akcji gaśniczej prowadzonej przez 8 zastępów straży pożarnej.
█ 20 lipca 2015 r. los Chrobrego po podpaleniu w ubiegłym roku jest wciąż niepewny. Drzewo wprawdzie wypuściło liście, jednak zazieleniło się nie więcej niż 40-50% korony, a dwa duże konary nadal nie dają oznak życia. Tak więc na dwoje babka wróżyła. Trzymajmy wszyscy kciuki za króla polskich drzew! Więcej informacji o aktualnym stanie Chrobrego, a także zdjęcia i komentarze można znaleźć na facebooku: Dawaj Chrobry, dawaj.

Dąb Chrobry we wrześniu 2009 r. (↓) oraz w sierpniu 2013 r. (→).

█ W połowie maja 2020 r. kraj obiegła bardzo smutna wiadomość - Dąb Chrobry nie wypuścił liści. Drzewo prawdopodobnie umarło. Tak więc po 5 latach intensywnej walki o życie Chrobrego to jedno z najwspanialszych polskich drzew zakończyło swój długi żywot. Dobrze, że przynajmniej leśnicy zdążyli zasadzić żołędzie (tzw. dęby papieskie) i pobrać sadzonki zdrewniałe Chrobrego.

↓ Chrobry w sierpniu 2023 r., 4 lata po całkowitym zamarciu, nadal stoi. Teren jest ogrodzony i monitorowany. Rychło wczas - można by powiedzieć...

█ Dąb Bażyńskiego z Kadyn. Wg wiedzy autora Rejestru, Dąb Bażyńskiego jest najgrubszym dębem w Polsce. Drzewo rośnie przy głównej drodze w niewielkiej miejscowości Kadyny w woj. warmińsko-mazurskim. Posiada ono pień o obwodzie 10.00m (Φ 3.18m) (PG+KW, 2014) i mierzy 22m wysokości (PG, 2014, laser). Podobnie jak w przypadku Chrześcijanina, także wnętrze ogromnego pnia Dębu Bażyńskiego jest prawie w całości wypruchniałe. Mimo to drzewo prezentuje się niezwykle okazale. Jego wiek, szacowany na ok. 700 lat, plasuje je w ścisłej czołówce najstarszych drzew liściastych w Polsce. Dąb z Kadyn jest rzecz jasna pomnikiem przyrody.

(za Wikipedią) Wiek Dębu Bażyńskiego szacuje się na 700 lat, przy czym już 100 lat temu istniała przyziemna dziupla, w której mieściło się za czasów Birknera z Elbląga 11 żołnierzy. Imię dębu zmieniano kilkukrotnie. Sto lat temu nazywany był 1000-letnim Dębem Niemiec, od 1898 r. Dębem Królewskim; wówczas właścicielem majątku w Kadynach był ostatni cesarz niemiecki Wilhelm II. Dąb cieszył się szacunkiem. Na zlecenie Wilhelma wybudowano stróżówkę, w której umundurowany strażnik dbał o jego bezpieczeństwo. Po II wojnie światowej dąb nazywano Dębem Kadyny. Potem jeszcze nazywany był Dębem Odrodzenia Polski, aby w końcu obrać imię lokalnego bohatera narodowego Jana Bażyńskiego, dawnego właściciela Kadyn. Stan zdrowotny drzewa nie jest najlepszy. Posiada ono poważne ubytki w pniu i koronie, w tym ogromną dziuplę w pniu. Taki stan rzeczy wiąże się m.in. z zanieczyszczeniem środowiska, spadkiem poziomu wód gruntowych oraz bliskością szosy (zasolenie zimą prowadzi do obumierania korzeni). Dąb wiele lat wzmacniała plomba betonowa którą usunięto ok. 1994 roku w związku z rozwijaniem się na niej zagrzybienia do wewnątrz pnia.

█ Dąb Bolesław. Dąb ten był uznawany za najstarsze polskie drzewo liściaste. Jego wiek został oficjalnie oszacowany przez grupę dendrologów w 2000 r. na 800 lat; do tej pory za najstarszy był uznawany 740-letni wówczas dąb Chrobry z Piotrowic. Podany wiek od początku wzbudzał spore kontrowersje w środowisku polskich dendrologów. Wielu (większość?) z nich twierdzi, nie mógł on przekraczać 400-450 lat. Przemawiałby za tym stosunkowo niewielki obwód pnia drzewa, które na dodatek miało wyjątkowo dobre warunki siedliskowe. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 2016 r. Bolesław został powalony przez wiatr. Drzewo rosło w Lesie Kołobrzeskim w okolicach miejscowości Bagicz w gminie Ustronie Morskie. Władze gminy zdecydowały, że jego szczątki nie zostaną usunięte. Niespełna 7m obwód pnia Bolesława (dokładnie 6.90m (PG+KW, 2014)) nie był może zbyt imponujący biorąc pod uwagę rozmiary wielu innych, znacznie młodszych przecież dębów jak choćby wymieniony tu Bartek, Napoleon, Chrobry, Chrześcijanin czy Rus, ale już wysokość drzewa wynosząca 28.5m (PG+KW, 2014, laser) mogła robić wrażenie. Rozpiętość korony Bolesława (wg Wikipedii) to 20m. Nazwa drzewa została nadana 19 sierpnia 2000 r. dla uczczenia osoby króla polskiego Bolesława Chrobrego (ok. 967-1025 r.) i jego historycznej zasługi w dziele utworzenia w roku 1000 biskupstwa w Kołobrzegu. Niedaleko Bolesława rośnie jeszcze jeden bardzo stary dąb - 640-letni Warcisław. Legenda głosi, że wykiełkował on z upuszczonego przez ptaka żołędzia Bolesława.

Ok. 810-leni dąb Bolesław był (do chwili powalenia w 2016 r.) przez wielu dendrologów uznawany przez niektórych specjalistów za najstarsze polskie drzewo liściaste.

█ Dęby rogalińskie. Liczące około 2000 okazów dęby rogalińskie stanowią największe w Europie zgromadzenie pomnikowych dębów (chronione są wszystkie o obwodzie powyżej 2m). Po Puszczy Białowieskiej jest to też największe w Polsce skupienie kilkusetletnich dębów o pomnikowych rozmiarach. Najstarszy z nich - Lech - liczy ok. 630 lat, najgrubszy zaś - Rus - przekracza 9m obwodu pnia. Wymienione dęby należą do słynnej rogalińskiej trójki: Lech, Czech i Rus, spośród której Lech jest już w bardzo słabej kondycji, Czech jest martwy, Rus natomiast cieszy się na razie stosunkowo dobrym zdrowiem. Rogalińskie dęby fascynują nie tylko ilością, sędziwym wiekiem i słusznymi rozmiarami. Również, a może nawet przede wszystkim, urzekają one krajobrazowo. Szczególnie dęby rosnące na łąkach i polach tworzą tak malowniczy i za razem tak unikalny pejzaż, że bez wątpienia można je uznać za jeden z największych przyrodniczo-krajobrazowych skarbów Europy. Ze względu na miejsce występowania rogalińskie dęby można podzielić na sześć grup: rosnące w pałacowym parku, na łąkach, w lasach, na polach, na terenie wsi oraz na lewym brzegu Warty. Jednym z poważnych problemów trapiących stare rogalińskie dęby jest niszczący je duży chrząszcz o nazwie kozioróg dębosz. Niestety owad ten, podobnie jak i same dęby, znajduje się pod ścisłą ochroną, nie można go więc usunąć. Powstaje zatem swojego rodzaju sytuacja patowa - nie można zniszczyć chrząszcza, który niszczy pomnikowe dęby. Inny problem stanowi nie do końca wyjaśnione zaprzestanie odradzania się rogalińskich dębów w ostatnim czasie.
*** Przy tej okazji raz jeszcze chciałem podziękować Panu Krzysztofowi Borkowskiemu (poniżej w opisach skrót KB) - autorowi albumu WIELKOPOLSKIE DRZEWA i jednemu z najwybitniejszych znawców rogalińskich dębów, za pokazanie mi piękna tych drzew w sierpniu 2011 roku.

Lech (1. plan), Czech (2. plan) i Rus (3. plan). Obwody pni i wiek wynoszą odpowiednio: 6.49m (Φ 2.07m; KB, 2005), 7.21m (2.30m; KB, 2005) i 9.30m (2.96m; KB+PG, 2011) oraz ok. 630 lat, 540 lat i 520 lat.	Najgrubszy rogaliński dąb - Rus. Obwód pnia: 9.30m (Φ 2.96m; KB+PG, 2011), wiek: ok. 520 lat.

█ Dąb Fabrykant. Dąb ten, rosnący w parku im. ks. bp. Michała Klepacza w Łodzi, jest niewątpliwie najbardziej rozpoznawalnym drzewem swojego miasta. Wyróżnia się on biegnącym poziomo, "s-owatym" konarem długości ponad 20m(!), dzięki któremu szerokość korony drzewa osiągnęła imponującą wartość ponad 33m. Obwód pnia Fabrykanta wynosi 4.50m (Φ 1.43m) (PG+KW, 2014).

█ Den Store Eg. Na koniec prawdziwa perełka - najgrubszy dąb na wyspie Bornholm (Dania). Duży Dąb, bo tak brzmi tłumaczenie nazwy drzewa na język polski, rośnie w niewielkiej nadmorskiej miejscowości Listed, zlokalizowanej na północnym wschodzie Bornholmu. Obwód jego pnia wynosi 6.49m (Φ 2.07m) (PG, 2013). Den Store Eg jest bez wątpienia najpotężniejszym i najbardziej majestatycznym drzewem na całej wyspie. Nie jest jednak, jak głosi napis na umieszczonej obok tablicy informacyjnej, najgrubszym drzewem na Bornholmie. Podany tam obwód pnia równy 7.09m był zapewne uzyskany poprzez pomiar na wysokości 130cm, poniżej której od pnia zaczynają już odchodzić konary. Mierząc minimalny obwód w zakresie 0-130cm dostajemy 6.49m, co jest wartością kilka cm mniejszą niż u topoli czarnej rosnącej w pobliżu Dueodde.

█ Zdjęcia dębów nadesłane przez Tomasza Maślisza.

Kraków, ul. Zakopiańska. Fot. Tomasz Maślisz.

Kraków, ul. Zakopiańska (2). Fot. Tomasz Maślisz.

Kraków, ul. Jugowicka. Fot. Tomasz Maślisz.

Kraków, ul. Łężce. Fot. Tomasz Maślisz.